كەز كەلگەن ماسەلەنى بىرىڭعاي جۇيەلى قۇرىلىم عانا شەشە الادى. قازاق ءتىلىنىڭ كۇردەلى ماسەلەگە اينالۋىنىڭ ءوزى بىرىڭعاي قۇرىلىمنىڭ جوقتىعىنان ۋشىعىپ وتىرعان جايتتىڭ ناتيجەسى. ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ سىيقىنا قاراپ، ەلىمىزدەگى ءتىل ساياساتى ماسەلە شەشۋ ءۇشىن ەمەس، ءتىلدى تالعاجاۋ ەتۋ ارقىلى، سونى ءاربىر سالالىق ورگاندار وزدەرىنە كورپە ەتىپ، تارتىسقا سالعانداي سىڭايى بار.

تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسمي ۋاكىلى بولىپ تابىلاتىن مادەنيەت مينيسترلىگىنە قاراستى ءتىل كوميتەتىنىڭ نەمەن اينالىساتىنى تۇسىنىكسىز. ونىڭ وبلىستىق ءتىل باسقارمالارىنا تىكەلەي قۇزىرى جۇرمەيدى، ولاردىڭ باسشىلارىن تاعايىنداي المايدى، باس-اياعى 25 ادامنان تۇراتىن قۇرىلىمنىڭ نەمەن شۇعىلداناتىنىن ون جىلدان اسسا دا ۇقپاي قويدىق. «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» دەگەن قۇجاتتى ازىرلەگەن سول قۇرىلىم بولار دەپ شامالايمىز، بىراق سونىڭ ناتيجەسى نە بولعانىن ءبىز دە، قايتا-قايتا الماسا بەرەتىن كوميتەت باسشىلارى دا بىلمەس. ويتكەنى، سول قۇجاتتىڭ ناتيجەسى رەتىندە بيىل بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار مەملەكەتتى ءوز تىلىندە سويلەتۋگە كوشۋى ءتيىس ەدى، ودان ءبارى دە جاپپاي باس تارتقانى، «تويستى»، ءىس جۇرگىزىمدى بىرنەشە جىلدارعا كەيىن شەگەرگەنى بەلگىلى. سوندا الگى كوميتەت جۇمىسىن نەمەن ولشەپ-پىشەمىز؟

كەز كەلگەن ماسەلەنى بىرىڭعاي جۇيەلى قۇرىلىم عانا شەشە الادى. قازاق ءتىلىنىڭ كۇردەلى ماسەلەگە اينالۋىنىڭ ءوزى بىرىڭعاي قۇرىلىمنىڭ جوقتىعىنان ۋشىعىپ وتىرعان جايتتىڭ ناتيجەسى. ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ سىيقىنا قاراپ، ەلىمىزدەگى ءتىل ساياساتى ماسەلە شەشۋ ءۇشىن ەمەس، ءتىلدى تالعاجاۋ ەتۋ ارقىلى، سونى ءاربىر سالالىق ورگاندار وزدەرىنە كورپە ەتىپ، تارتىسقا سالعانداي سىڭايى بار.

تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسمي ۋاكىلى بولىپ تابىلاتىن مادەنيەت مينيسترلىگىنە قاراستى ءتىل كوميتەتىنىڭ نەمەن اينالىساتىنى تۇسىنىكسىز. ونىڭ وبلىستىق ءتىل باسقارمالارىنا تىكەلەي قۇزىرى جۇرمەيدى، ولاردىڭ باسشىلارىن تاعايىنداي المايدى، باس-اياعى 25 ادامنان تۇراتىن قۇرىلىمنىڭ نەمەن شۇعىلداناتىنىن ون جىلدان اسسا دا ۇقپاي قويدىق. «تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ 2001-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» دەگەن قۇجاتتى ازىرلەگەن سول قۇرىلىم بولار دەپ شامالايمىز، بىراق سونىڭ ناتيجەسى نە بولعانىن ءبىز دە، قايتا-قايتا الماسا بەرەتىن كوميتەت باسشىلارى دا بىلمەس. ويتكەنى، سول قۇجاتتىڭ ناتيجەسى رەتىندە بيىل بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار مەملەكەتتى ءوز تىلىندە سويلەتۋگە كوشۋى ءتيىس ەدى، ودان ءبارى دە جاپپاي باس تارتقانى، «تويستى»، ءىس جۇرگىزىمدى بىرنەشە جىلدارعا كەيىن شەگەرگەنى بەلگىلى. سوندا الگى كوميتەت جۇمىسىن نەمەن ولشەپ-پىشەمىز؟

ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك تە، مەملەكەتتىك ەمەس تە ۇيىمدار جەتكىلىكتى. ءاربىر مينيسترلىك پەن ۇلتتىق كومپانيالاردا كەمىندە ءبىر- بىردەن ءتىل باسقارمالارى مەن دەپارتامەنتتەرى بار. بىراق سولار جىل سايىن قانشا ادامدى قازاقشا سايراتىپ، قانشا قىزمەتشىنىڭ سودان كوسەگەسى كوگەرگەنىن وزدەرى بىلمەسە، ءبىز بىلمەيمىز. ءتىپتى، ولاردىڭ نەمەن اينالىسىپ، قىرۋار ادام قاي قىزمەتتە جۇرگەنىن دە شامالاي المايمىز. بايقايتىنىمىز - ءبىرىنشى، ەكىنشى... تاعىسىن تاعى، ۇلكەندى-كىشىلى باستىقتاردىڭ باياندامالارى مەن سوزدەرىن قازاقشالاۋدان اسپايتىن سەكىلدى.ونى قازاقشالاۋدىڭ كىمگە كەرەگى بار، اقشانى شىعىن قىلىپ، تۇسىنىكسىز! ول اقشانى ونداي كوزبوياۋعا قور قىلعاننان، ونان دا اعىلشىنشا، قىتايشا كوپىرىپ جۇرگەن سولاردىڭ ءورىستىلدى بالالارىن وقىتىپ، ساۋابىنا قالعانىمىز ەڭ بولماسا، ادال  ءىس بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟ بىراق ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ بالالارىنىڭ قازاقستان ازاماتى بولارىنا دا كۇمانىمىز بار.

ەلىمىزدە تىلمەن اينالىسۋدان ەرىنبەيتىندەردىڭ ءبىرى - قازاقستان حالىق اسسامبلەياسى دەگەن قوعامدىق ۇيىم، «تويست»، ەكىنشى پارلامەنت. بىراق ولار قاي تىلمەن قالاي اينالىساتىنى، ونى نەشە ادامعا الەمنىڭ قاي ءتىلىن ۇيرەتكىسى كەلەتىنىن زەرتتەگەن قىزىق بولار ەدى. بىراق سول اسسامبلەياعا قارايتىن ەتنوستىق مادەني ورتالىقتاردىڭ ءتىل ماسەلەسىندە ناقتى ناتيجەگە جەتكەنىن كورگىمىز كەلسە دە، كورە الماس ەدىك. ويتكەنى، اۋەسقويلىقپەن ەشقاشان دا ماسەلە شەشىلگەن ەمەس، ال اتالمىش مادەني ورتالىقتاردا كاسىپقويلىقپەن اينالىساتىن جاعداي دا جوق، ءتىپتى، ولارعا ونداي دەڭگەيدەگى مىندەت جۇكتەۋگە دە بولماس ەدى. بىراق ولار ءتۇرلى جولدارمەن گرانتتارعا قول جەتكىزىپ، كوبىگى كوپىرگەن ناسيحاتتىڭ قازانىن قايناتۋدا.

ءتىل ماسەلەسى عىلىم مەن ءبىلىم سالاسى بويىنشا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ دە قاراۋىندا. ماسەلەن، وعان سالالاس ءتىل ءبىلىم ينستيتۋتى قازاق ءتىلىنىڭ عىلىمي ماسەلەسىمەن اينالىسسا، «وقۋلىق» ورتالىعى ورتا ءبىلىم ورىندارىنا قازاق ءتىلى بويىنشا وقۋلىقتار مەن كومەكشى قۇرالدار ازىرلەيدى. الايدا، ءتىل ءبىلىم ينستيتۋتىنىڭ سوڭعى جىلدارىنا ءتيىستى قانداي ءونىمى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىنىن اتاۋ قيىن، ەڭ بولماسا ەلەكتروندىق تۇردەگى قازاق ءتىلىنىڭ ەملەسىن قامتىعان دۇرىس جازۋ سوزدىگى بولماعاسىن، كومپيۋتەرگە تەرىلگەن قازاق سوزدەرىنىڭ قايسىسى دۇرىس ەكەنىن ەشكىم دە بولجاي المايدى، اركىم قولىنان كەلگەن «ەملەسىنە» جۇگىنىپ جازعىشتاۋدا. ناتيجەسىندە ءبىر ءسوزدىڭ بىرنەشە جازۋ نورماسى قالىپتاسىپ، گرامماتيكالىق باسقاتىرعىلار قوزداۋدا. ال، «وقۋلىق» ورتالىعىنىڭ قوعامداعى «تانىمالدىعى» ءوز الدىنا اڭگىمە. ءتىپتى، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ستۋدەنتتەرگە ءدارىستى قازاقشالاتىپ، ولاردىڭ وزدەرىنە وقىپ بەرەتىن دە ۇستازدارىمىز جەتەدى. بىراق، ءبارىبىر قازاقتىلدى ستۋدەنتتەرىمىز ءبىلىم مەن اقپاراتقا قارىق بولا الماي كەلەدى.

بۇلارعا قوسا، 2006 جىلدان بەرى ءبىلىم مينيسترلىگى ءوزىنىڭ ۇلتتىق تەستىلەۋ ورتالىعىنان قازتەست اتالاتىن بولىمشە قۇرىپ، قازاق ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرەتىن قۇرىلىم قۇرعانى بار، بىراق ول بۇگىندە كىمدى تەكسەرۋگە دە ءازىر بولسا دا، تەستىلەۋگە قۇزىرى بولماعاندىقتان، «توت باسقان سايماننىڭ» حالىن كەشۋدە.

قازاق ءتىلىن دامىتۋعا قاتىستى اتالاتىن جۋىردا قۇرىلعان تاعى ءبىر مينيسترلىك بار، ول - اقپارات جانە بايلانىس مينيسترلىگى. ءبىر قىزىعى، باسقاسىن ايتپاعاندا، بۇل مينيسترلىك ءالى كۇنگە ءجارياسوزدى (پرەسس-رەليز) قازاقشالاۋدى ۇيرەنە الماي كەلەدى. ال، ەلدەگى بۇقارالىق اقپارات ۇلەسىنىڭ قازاقتىلدى تۇتىنۋشىلارعا قاتىستى ۇلەسى نەبارى 7%- دان اسپايتىنى قوعامدىق ورتادا بەلگىلى بولسا دا، ەلدىڭ اقپارات كەڭىستىگىن قورعاپ، مەڭگەرۋگە ءتيىستى اقپارات جانە بايلانىس مينيسترلىگى الگى كورسەتكىشتى جاقسارتپاق تۇگىلى، ءالى كۇنگە ماسەلەنى تالداۋعا دا باس قاتىرار ەمەس.

«ايتا-ايتا...» دەمەكشى، ايتا بەرسەك، مۇنداي بىلىق جەتكىلىكتى. باستى بىلىق پەن شىلىق، قۇرمەتتى وقىرمان، ءوزىڭىز بايقاعانداي، ءتىلدىڭ ەسەبىنەن كورىنگەن مەملەكەتتىك ورگان مەن مەكەمە وزدەرىنە قاجەتتى قارجىنى تالعاجاۋ ەتىپ وتىرعانى. وسىنىڭ ءبارىن جيىپ-تەرىپ، جوعارى لاۋازىمدى شەندى مىرزا «قازاق ءتىلىن دامىتۋعا بەس ميلليارد تەڭگە ءبولىندى» دەپ كوكي بەرەتىنى دە سوندىقتان بولسا كەرەك. مەنىڭشە، مۇنداي جولمەن تىلگە بەس ەمەس، ودان دا كوپ ميلليارد ءبولىنىپ وتىرعان سەكىلدى، الايدا، ول تىلگە مە، الدە كىمگە ەكەنىن ايىراتىن ۋاقىت جەتتى. ول ءۇشىن قوعام قايراتكەرلەرى بىرىگىپ، ءاربىر مينيسترلىكتى كىلەمگە شاقىرىپ، ناتيجەگە ناقتى كوز جەتكىزگەنى ماقۇل بولار ەدى. ايتپەسە، ءبارىمىز دە، «ايتاسىڭ دا قوياسىڭنىڭ» كەبىن كيىپ ءجۇرىپ، ءتىلدىڭ سىباعاسىن تىلسىزدەرگە قور قىلاتىن ءتۇرىمىز بار. بارىنەن بۇرىن ءتىل ماسەلەسىن شەشەتىن بىرىڭعاي ورگاننىڭ جوقتىعىنا قوعامنىڭ عانا ەمەس، سونى شەشەتىن ادامنىڭ دا كوزىن جەتكىزگەن ماقۇل بولار.

«اباي-اقپارات»