ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ 2018 جىلدىڭ 21 قاراشاسىندا جاريالانعان «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى قازاقستاننىڭ قيىر وڭتۇستىگىندە جاتقان ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ يگەرىلۋ تاريحىن تەرەڭ زەرتتەۋگە كەڭىنەن جول اشىپ وتىر.

پرەزيدەنتىمىز وسىناۋ جاڭا ەڭبەگىندە «ەجەلگى داۋىردەن قازىرگى زامانعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيتىن بارلىق وتاندىق جانە شەتەلدىك مۇراعاتتار دۇنيەسىنە ەلەۋلى ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ ءۇشىن «ارحيۆ – 2025» جەتى جىلدىق باعدارلاماسىن جاساۋدى» ۇسىنا كەلىپ:

«بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا تاريحشىلاردان، دەرەكتانۋشىلار مەن مادەنيەتتانۋشىلاردان قۇرىلعان ارنايى توپتاردىڭ وتاندىق جانە شەتەلدىك ءىرى ارحيۆتەرمەن ءوزارا جۇيەلى ءارى ۇزاق مەرزىمدى ىقپالداستىقتا بولىپ، ىزدەۋ-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋىنە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.

...ءوز تاريحىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتىپ، وتانشىلدىق تاربيە بەرۋ مەكتەپ قابىرعاسىنان باستالۋعا ءتيىس. سوندىقتان مەكتەپتەر مەن بارلىق وڭىرلەردەگى ولكەتانۋ مۋزەيلەرىنىڭ جانىنان تاريحي-ارحەولوگيالىق قوزعالىستار قۇرۋ ماڭىزدى. ۇلت تاريحىن ساناعا ءسىڭىرۋ بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ بويىندا ءوز باستاۋلارىنا دەگەن ورتاقتىق سەزىمىن قالىپتاستىرادى»، - دەپ ەرەكشە اتاپ كورسەتكەن.

قازاق قوعامى وسىدان ءبىر جارىم جىل بۇرىن جاريالانعان ەلباسىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىنىڭ جالعاسى رەتىندە قابىلداپ وتىرعان وسىناۋ جاڭا ەڭبەكتىڭ ەلىمىزدىڭ قيىر وڭتۇستىگىندەگى مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەردە ءبىلىم الىپ جۇرگەن، وزدەرىنىڭ تۋىپ-وسكەن اتامەكەنى – ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك تانىپ-بىلگىسى كەلەتىن جاستار جانە ولاردىڭ ۇستازدارى ءۇشىن تەرەڭ تاعىلىمدى، عىلىمي-تانىمدىق ءمان-ماڭىزى ەرەكشە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

وتكەنگە كوز تاستاساق، وسىدان جيىرما ءبىر جىل بۇرىن، 1997 جىلعى 10 جەلتوقساندا ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «1998 جىلدى حالىق بiرلiگi مەن ۇلتتىق تاريح جىلى دەپ جاريالاۋ تۋرالى» №3790 جارلىعى جارىق كورگەن ەدى.

مۇنداعى ماقسات – جالپى ۇلتتىق تاتۋلىق پەن ۇلتتىق تاريحتى زەردەلەۋدi قامتاماسىز ەتۋ بولاتىن. وسىعان وراي ارنايى مەملەكەتتiك كوميسسيا قۇرىلىپ، ەلدi مەكەندەردىڭ اتاۋلارىن تاريحي اقيقاتقا سايكەس كەلتiرۋ، جاڭا مەموريالدار سالۋ جانە تاريحي ماڭىزى بار مەموريالداردى تيiستi قالپىنا كەلتiرۋ كوزدەلدى، بۇعان مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ارنايى قاراجات ءبولىندى.

ول كەزدە مەن تۇركىستان قالاسىنداعى ق.ا. ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە اعا وقىتۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيتىنمىن.

ءوزىم وسى ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تۇلەگى بولعاندىقتان، تۋعان جەرىمنىڭ تاريحىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك تۋىپ وتىرعانىن ءتۇسىنىپ، «وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءمىرزاشول ايماعىن يگەرۋدىڭ تاريحى» دەگەن تاقىرىپ قويىپ، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ارنايى جوسپارىن جاساپ شىقتىم.

بۇل عىلىمي جوسپاردى 1998 جىلدىڭ 26 قاڭتارىندا سول كەزدە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ىستەپ جۇرگەن دارحان قامزابەكۇلى مىڭبايدىڭ اتىنا حات جازىپ، پوشتا ارقىلى سالىپ جىبەردىم.

ارادا جارتى ايداي ۋاقىت وتكەندە، سول تۇستاعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمى اپپاراتىنىڭ ىشكى ساياسات جانە الەۋمەتتىك سالا ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى عاپپار مايماقوۆتان جاۋاپ حات الدىم.

شىمكەنتتەن كەلگەن، 1998 جىلدىڭ 13 اقپانى دەپ كۇنى قويىلعان وسى حاتتا مەنىڭ عىلىمي جوسپارىم ماقتاارال اۋدانىنىڭ اكىمىنە جانە ءوزىم سول كەزدە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن ق.ا. ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسشىلىعىنا جىبەرىلگەنىن حابارلاپتى.

بالا كەزدەن ارمانداپ جۇرگەن ماقساتىمنىڭ جۇزەگە اسۋىنا جول اشىلاتىن بولدى عوي دەپ قۋانىشتان جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ، ءماز بولعانىم دا ەسىمدە.

وبلىس اكىمدىگىنەن كەلگەن وسى ءبىر جاپىراق جاۋاپ حاتتى قولىما ۇستاپ الىپ، جۇمىسىمنان قايتا-قايتا سۇرانىپ، تابانىمنان توزىپ، ءار اي سايىن ءوزىمنىڭ جەكە قاراجاتىممەن بىرنەشە رەت تۇركىستاننان – جەتىسايعا، ودان كەرى قاراي جەتىسايدان – تۇركىستانعا بارىپ-كەلۋ، ماقتاارال اۋدانىن سول كەزدە باسقارعان كەيبىر اكىم-قارالاردىڭ كابينەتتەرىنە كىرە الماي، قابىلداۋ بولمەلەرىندە ساعاتتاپ كۇتىپ تۇرعانىم، اۋدان اكىمدىگىنىڭ ىشكى ساياسات ماسەلەسىنە جاۋاپتى كەيبىر قىزمەتكەرلەرىنىڭ مۇرىندارىن كوككە كوتەرىپ، مەنسىنبەي، ءوتىنىش-سۇراقتارىما ءبىر اۋىز دەنى دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە ەرىنىپ، شىرەنىپ، ءجۇرىپ-تۇرعاندارى، بارلىعى دا ءالى كۇنگە دەيىن سول قالپىندا كوز الدىمدا.

تۇركىستاننان تاۋداي ارمانىمدى ارقالاپ جەتىسايعا جەتكەندە، ماقتاارال اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى باسشىلارىنىڭ بيۋروكراتتىعى مەن نەمقۇرايدىلىعىن كورىپ، ماڭدايىم تاسقا تيگەندەي بولىپ، قۋانىشىم سۋ سەپكەندەي باسىلسا دا، قانشاما كۇش-قۋاتىم مەن قاجىر-قايراتىمدى جۇمساپ، جانىمدى جەپ، جۇيكەمدى جۇقارتىپ ءجۇرىپ، جوعارىداعى عىلىمي جوسپارىمنىڭ ءبىر عانا تارماعىن جۇزەگە اسىرۋعا قول جەتكىزدىم.

ءوزىم كوز مايىمدى تاۋىسىپ، قانشاما كۇلكىسىز كۇندەرىم مەن ۇيقىسىز تۇندەرىمدى سارپ ەتىپ جازىپ شىققان، تەك قانا ارحيۆتىك جانە تاريحي دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن عىلىمي مونوگرافيامدى وعان كەيبىر شەنەۋنىك-اتقامىنەرلەردىڭ تالاپ ەتۋىمەن سولاردىڭ ومىرباياندىق-قىزمەتتىك مالىمەتتەرىن امالسىز قوسۋعا ءماجبۇر بولا وتىرىپ، كولەمى 250 بەتتەن اساتىن «ءمىرزاشولىم – مىرزا ەلىم» دەگەن اتاۋمەن 1998 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ باس كەزىندە الماتىداعى «ءال-فارابي» باسپاسىنان كىتاپ ەتىپ باسىپ شىعارۋعا عانا مۇمكىندىگىم بولدى.

تارالىمى بەس مىڭ دانا بولىپ جارىق كورگەن «ءمىرزاشولىم – مىرزا ەلىم» اتتى عىلىمي مونوگرافيامدى كادىمگى جۇك تاسيتىن كولىكتىڭ تىركەمەلەرىنە ارتىپ الىپ، الماتىدان جەتىسايعا جەتكىزۋدەگى باستان وتكىزگەن ماشاقاتتارىمدى رەتى كەلگەندە جازىپ، جاريالاي جاتارمىن.

سوناۋ 1998 جىلدىڭ 1 قاراشاسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ مەملەكەتىمىزدىڭ قيىر وڭتۇستىگىندەگى ىرىلەندىرىلگەن ماقتاارال اۋدانىنىڭ ورتالىعى – جەتىساي قالاسىنا جاساعان رەسمي ءىسساپارى كەزىندە ءبىزدىڭ وسى مونوگرافيامىزبەن تىكەلەي ءوزى ارنايى تانىسىپ، كىتاپتىڭ عىلىمي مازمۇنىن وڭ باعالاعانى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش جانە مارتەبە.

كەيىنگى جيىرما جىلدىڭ شاماسىندا ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ يگەرىلۋ تاريحى تارازىلانىپ، ساراپقا سالىنعان جۇزدەن استام عىلىمي ماقالامىز جارىق كورىپتى.

وتكەن 2017 جىلى جاريالانعان، 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋلەردى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ جونىندەگى كونكۋرسقا ءبىزدىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمىز بويىنشا «ماڭگىلىك ەل» عىلىمي نەگىزدەرى (XXI عاسىردىڭ ءبىلىمى، گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر)» باسىم باعىتى بويىنشا «تۋعان جەر» جوباسىنىڭ اياسىندا «تۇركىستان جيناعى» (1867-1939) جانە مەرزىمدى ءباسپاسوز ماتەريالدارى (1917-2017) نەگىزىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءمىرزاشول جانە قىزىلقۇم وڭىرلەرىن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ» اتتى عىلىمي جوبا ۇسىندىق.

تاۋەلسىز ساراپشىلار ءبىزدىڭ «تۋعان جەر» جوباسىنىڭ اياسىندا «تۇركىستان جيناعى» (1867-1939) جانە مەرزىمدى ءباسپاسوز ماتەريالدارى (1917-2017) نەگىزىندە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءمىرزاشول جانە قىزىلقۇم وڭىرلەرىن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ» دەپ اتالاتىن عىلىمي جوبامىزعا:

«مەجديستسيپلينارنىي پودحود ك يزۋچەنيۋ يستوري وپرەدەلەننوگو كرايا، ۆ داننوم سلۋچاە رەگيونوۆ مىرزاشول ي كىزىلكۋم، وچەن ۆاجەن، بەز نەگو نەۆوزموجنو ەە پولنوتسەننوە يسسلەدوۆانيە. ناۋچنايا نوۆيزنا پروەكتا سوستويت ۆ توم، چتو يستوريا داننىح رەگيونوۆ بۋدەت يسسلەدوۆانا اۆتورامي پروەكتا نا وسنوۆە سوۆرەمەننىح يستوريوگرافيچەسكيح ۆزگليادوۆ. بۋدەت پريمەنەنا سوۆرەمەننايا مەتودولوگيچەسكايا بازا يسسلەدوۆاني. ناۋچنو-وبوسنوۆاننىي ي وچەن سوليدنىي ماتەريال بۋدەت پولۋچەن پوەتاپنو ي ۆۆەدەن ۆ ناۋچنىي وبوروت پوسرەدستۆوم يزدانيا سەري فۋندامەنتالنىح ترۋدوۆ پو يستوري ۆىشەنازۆاننىح رەگيونوۆ.

ۆ كاچەستۆە سۋششەستۆەننوي دەتالي سلەدۋەت وتمەتيت شيروكۋيۋ دوستۋپنوست پولۋچەننوي ينفورماتسي، بلاگوداريا يسپولزوۆانيۋ وبششەدوستۋپنىح يستوچنيكوۆ. پروەكت سوچەتاەت ۆ سەبە كاك فۋندامەنتالنوە، تاك ي پريكلادنوە ناپراۆلەنيە ناۋكي.

ەگو ناۋچنايا زناچيموست ي پەرسپەكتيۆنوست دليا وتەچەستۆەننوي ناۋكي وچەن ۆاجنا، ت.ك. بۋدۋت وپۋبليكوۆانى ي سيستەماتيزيروۆانى ماتەريالى، پرەدستاۆليايۋششيە زناچيتەلنىي ينتەرەس، كاك دليا يسسلەدوۆاتەلەي، تاك ي دليا ساموي شيروكوي اۋديتوري چيتاتەلەي.

ۆ تسەلوم ناۋچنىي پروەكت يننوۆاتسيوننىي، ۆ رەزۋلتاتە كوتورىي بۋدەت دوپولنەن سەريەي ماتەريالوۆ ي يسسلەدوۆاني پو يستوري ي كراەۆەدەنيۋ. ۆ داننوم كونتەكستە ناۋچنايا زناچيموست ي پراكتيچەسكايا تسەننوست رەزۋلتاتوۆ ۆىشەنازۆاننوگو پروەكتا دوستاتوچنو نا وچەن حوروشەم ۋروۆنە ي وني ۆپولنە رەاليزۋەمى.

...ەتو ەدينستۆەننىي ناۋچنىي پروەكت، كوتورىي ناتسەلەن نا كومپلەكسنوە يسسلەدوۆانيە يستوريچەسكيح يستوچنيكوۆ ي ليتەراتۋرنىح پرويزۆەدەني ۆ كونتەكستە يستوري، ا تاكجە كراەۆەدەنيا ۆ رەگيوناح مىرزاشول ي كىزىلكۋم»، - دەپ وڭ باعا بەرگەن. http://zertteushi.kz/news_27122017_02

وكىنىشكە قاراي، «ماڭگىلىك ەل» عىلىمي نەگىزدەرى (XXI عاسىرداعى ءبىلىم بەرۋ، گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى ىرگەلى جانە قولدانبالى زەرتتەۋلەر)» ۇلتتىق عىلىمي كەڭەسى ءۇش ساراپشىدان وڭ قورىتىندى العان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا ۇسىنىلعان «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنا ساي كەلەتىن ءبىزدىڭ عىلىمي جوبامىزدى ماقۇلداماي تاستادى.

وسىعان وراي، 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋلەردى گرانتتىق قارجىلاندىرۋ جونىندەگى كونكۋرستى وتكىزۋ كەزىندە ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستەر مۇشەلەرىنىڭ عىلىمعا ارنالعان قارجىنى وزدەرىنىڭ جوبالارىنا ءبولدىرىپ العانى، لايىقتى عىلىمي جوبالاردى كونكۋرستان وتكىزبەي تاستاپ، بۇرمالاۋشىلىق ءىس-ارەكەتتەر جاساعانى، وسىعان بايلانىستى عالىمداردىڭ نارازىلىعى، بۇل جونىندە ەلباسىمىزعا حات جازعان عالىمداردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى عىلىم كوميتەتى باسشىلارى تاراپىنان قۋدالاۋعا تۇسكەنى قازاق قوعامىندا قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى.

سونىڭ ناتيجەسىندە 2018 جىلعى 26 شىلدە كۇنى «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ماۋلەن ساعاتحانۇلى اشىمباەۆ ەلىمىزدىڭ عىلىم جانە ءبىلىم سالاسىنداعى وتكىر ماسەلەلەردى الەۋمەتتىك جەلىدە اشىق جازىپ، وزدەرىنىڭ وي-پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن جاريالاپ جۇرگەن ءبىر توپ عالىمداردىڭ قاتارىندا ءبىزدى دە ارنايى شاقىرىپ، كەزدەسۋ وتكىزدى.

عالىمداردىڭ ۇسىنىسى بويىنشا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ ورتالىق اپپاراتى جانىنان گرانتتىق قارجىلاندىرۋدى قوسا العاندا عىلىمدى قولداۋ مەن دامىتۋ شارالارىن جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلىپ، ونىڭ قۇرامىنا ءبىز دە قابىلداندىق.

قازىرگى كەزدە اتالعان جۇمىس توبىندا «عىلىم تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011 جىلعى 18 اقپانداعى № 407-IV زاڭىنىڭ 9-شى بابىنا:

«جوعارى وقۋ ورىندارى ءوزىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرىنە عىلىمي قىزمەتپەن اينالىسۋىنا قاجەتتى بارلىق قولايلى جاعدايلاردى جاساۋعا مىندەتتى.

جوعارى وقۋ ورىندارىندا قىزمەت ىستەيتىن عالىمداردىڭ اۋديتوريالىق جۇكتەمەلەرى ولاردىڭ عىلىمي قىزمەتپەن شۇعىلدانۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەۋگە ءتيىس.

جوعارى وقۋ ورىندارىندا قىزمەت ىستەيتىن عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ عىلىمي قىزمەتپەن اينالىسۋىنا قاجەتتى جاعدايلاردىڭ جاسالۋىنا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى تىكەلەي جاۋاپتى بولادى»، - دەگەن تولىقتىرۋ ەنگىزۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى عىلىم كوميتەتىمەن بىرگە قاراستىرىلىپ جاتىر.

مەملەكەتىمىزدىڭ باسشىسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ اعىمداعى جىلدىڭ 28 ساۋىرىندە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXVI سەسسياسىندا سويلەگەن سوزىندە قازىرگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنە «نۇر وتان» پارتياسىمەن جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىمەن بىرلەسىپ، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى مەن جاڭا الەۋمەتتىك باستامالاردى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن اعارتۋ جوباسىن ازىرلەۋ جونىندەگى بەرگەن تاپسىرماسى بىزگە ەرەكشە قۋانىشتى سەزىم سىيلادى.

ءوزىمىزدىڭ ۇسىنىس-باستامامىزبەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى مەن جاڭا الەۋمەتتىك باستامالاردى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا اعارتۋشىلىق جوبالارىنىڭ جوسپارىن قۇرۋ جانە تالقىلاۋ بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى رەتىندە قابىلداندىق.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى، «اتامەكەن» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كاسىپكەرلەرىنىڭ ۇلتتىق پالاتاسى، «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كەاق-نىڭ 2018 جىلدىڭ 21-22 ماۋسىمىندا تالدىقورعان قالاسىندا وتكىزىلەتىن ۇەۇ – بيزنەس – مەملەكەتتىڭ «ASAR» ۇشجاقتى ىنتىماقتاستىق II رەسپۋبليكالىق فورۋمى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان الەۋمەتتىك جوبالار پلاتفورماسىنا «اۋىلدى قالاعا اينالدىرايىق!»، «وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ (1867-2018)»، «وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ماقتاارال اۋدانىندا الەۋمەتتىك كاسىپتىك باعدارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ» اتتى ءۇش الەۋمەتتىك جوباسىن جاساپ، ۇسىنىپ، جاريالادىق.

وكىنىشكە قاراي، تىكەلەي ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ حالقى مەن جاستارىنا باعىتتالعان ءبىزدىڭ بۇل الەۋمەتتىك جوبالارىمىزعا مينيسترلىكتەر دە، تۇركىستان وبلىستىق اكىمدىگى دە قولداۋ كورسەتكەن جوق.

دەسەك تە، ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار عۇلاما عالىمى، اكادەميك الكەي مارعۇلاننىڭ ءوزى كەزىندە وزگە ەشقانداي دا حالىقتىڭ لەكسيكاسىنان كەزدەسە قويمايتىن، قازاقتىڭ كوركەمدىگىنە ءتىل جەتپەيتىن جادىنىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە، ەرتە زاماننان-اق تاريحقا بەلگىلى وكسيۋمورون اتاۋدى يەلەنگەن ولكە دەپ تامسانا سيپاتتاعان ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ يگەرىلۋ تاريحىن تانىپ-ءبىلۋ مەن زەرتتەۋگە دەگەن پەرزەنتتىك قۇشتارلىعىمىز ودان ءارى ارتا تۇسپەسە، ءبىر ساتتە دە باسەڭدەگەن ەمەس!

ءبىزدىڭ تۋعان ولكەمىزدىڭ تاريحىن ودان ءارى تەرەڭىرەك زەرتتەي تۇسۋگە دەگەن وسىنداي قۇشتارلىعىمىزدىڭ وتىن ودان ءارى ۇرلەي ءتۇسىپ وتىرعان تەرەڭ ماعىنالى، تاعىلىمدى ەڭبەك – ەلباسىمىزدىڭ وسى «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى!

پرەزيدەنتىمىز «ەجەلگى داۋىردەن قازىرگى زامانعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيتىن بارلىق وتاندىق جانە شەتەلدىك مۇراعاتتار دۇنيەسىنە ەلەۋلى ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ ءۇشىن» جاساۋدى ۇكىمەتكە تاپسىرىپ وتىرعان «ارحيۆ – 2025» جەتى جىلدىق باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا ارناپ بولىنەتىن مەملەكەتىمىزدىڭ بيۋدجەتتىك قاراجاتى ۇستاعاننىڭ – قولىندا، تىستەگەننىڭ – اۋزىندا كەتپەي، وسى جوبانى جۇزەگە اسىراتىن، وتاندىق جانە شەتەلدىك ءىرى ارحيۆتەردە جۇمىس ىستەيتىن زەرتتەۋشى-عالىمداردىڭ – تاريحشىلاردىڭ، دەرەكتانۋشىلار مەن مادەنيەتتانۋشىلاردىڭ تىكەلەي وزدەرىنە بۇيىرسا ەكەن دەپ تىلەيمىز.

مىنە، سوندىقتان دا وسىدان جيىرما جىل بۇرىن جازىلعان عىلىمي جوسپارىمدى قازىرگى جاڭا زاماننىڭ تالابىنا ساي جاڭعىرتىپ، تولىقتىرا وتىرىپ، مىناداي جاڭا جوبا جاساپ شىقتىم:

- «ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تاريحى» (1867-2018) اتتى عىلىمي مونوگرافيالىق زەرتتەۋ ەڭبەگىن جارىققا شىعارۋ;

- ءمىرزاشول وڭىرىندەگى ەجەلگى ارحەولوگيالىق، تاريحي، عيماراتتىق قۇرىلىس، ساۋلەت جانە مونۋمەنت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىنىڭ دەرەكتىك كورسەتكىشتەرىن جاساۋ;

- ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ 1917-2018 جىلدارداعى يگەرىلۋ تاريحى تۋرالى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ;

- جاس ۇرپاقتىڭ ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تاريحىن تانىپ-بىلۋىنە كومەكتەسەتىن عىلىمي-تانىمدىق ماقالالار جازىپ، وتاندىق جانە حالىقارالىق باسىلىمداردا جاريالاۋ;

- ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ تاريحى مەن قازىرگى دامۋ كەزەڭىن زەرتتەيتىن ارنايى عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ونىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ;

- ءمىرزاشول وڭىرىندە تۋىپ-وسكەن، ەلىمىزگە ەڭبەك سىڭىرگەن جانە وسى ءوڭىردىڭ يگەرىلۋىنە ەرەكشە ۇلەس قوسقان ارداقتى ازاماتتار تۋرالى مالىمەتتەر جيناقتاپ، جۇيەلەۋ جانە جاريالاۋ;

- جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ نەگىزىندە ولكەتانۋ بويىنشا ءوڭىر تاريحى بويىنشا «ءمىرزاشول ءوڭىرى» اتتى ەنتسيكلوپەديالىق جيناق، جوعارى وقۋ ورىندارىنا، كوللەدجدەرگە، ورتا مەكتەپتەرگە، ليتسەيلەر مەن گيمنازيالارعا ارنالعان وقۋلىق جازۋ;

- ماقتاارال اۋدانىنداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنا، كوللەدجدەرگە، ورتا مەكتەپتەرگە، ليتسەيلەر مەن گيمنازيالارعا ارنالعان ولكەتانۋ بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن دايىنداۋ;

- تۇركىستان وبلىسى، ماقتاارال اۋدانى، اتاكەنت كەنتىندەگى ماقتا شارۋاشىلىعى تاريحىنىڭ مۇراجايىن تولىقتىرۋعا ۇلەس قوسۋ;

- ءمىرزاشول ءوڭىرىنىڭ يگەرىلە باستاۋىنىڭ 150 جىلدىعى، قازاق ماقتاسىنىڭ 100 جىلدىعى، ماقتاارال اۋدانى قۇرىلۋىنىڭ 90 جىلدىعى مەرەيتويلارىنا ارنالعان عىلىمي كونفەرەنتسيا وتكىزىپ، عىلىمي كونفەرەنتسيا ەڭبەكتەرىنىڭ ارنايى جيناعىن باسىپ شىعارۋ;

- ءمىرزاشول ءوڭىرىن يگەرۋگە اتسالىسقان ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورتاق ەڭبەكتەرىن بەينەلەيتىن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.

جوعارىداعى جوبا-جوسپاردى جۇزەگە اسىرۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2018 جىلعى 5 ماۋسىمداعى № 698 جارلىعىمەن جيىرما ءبىر جىل بۇرىنعى تاريحي قالپىنا قايتا كەلتىرىلگەن ماقتاارال اۋدانىنىڭ (تۇركىستان وبلىسى) اكىمدىگى قول ۇشىن بەرەدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

ءيا، ورنالاسقان اۋماعى كىشكەنتاي عانا بولعانىمەن، حالقى 500 مىڭعا جەتىپ جىعىلاتىن قازىرگى ماقتاارال، جەتىساي، شاردارا اۋداندارى قونىس تەپكەن ءمىرزاشول جانە قىزىلقۇم ءوڭىرىنىڭ يگەرىلۋ تاريحىنىڭ تامىرى وتە تەرەڭدە جاتىر.

تۋعان ولكەمىزدىڭ وسىناۋ قۇپياسى كوپ، تەرەڭ تاريحىن زەردەلەي زەرتتەپ، ونى جاس ۇرپاققا جەتكىزۋ – وتاندىق زەرتتەۋشى-عالىمداردىڭ پارىزى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ 2018 جىلدىڭ 21 قاراشاسىندا جاريالانعان «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىن وقىپ شىققاننان كەيىنگى تولعانىسىمىزدى وسىلايشا تۇيىندەگەندى ءجون كوردىك.

(ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ءبىزدىڭ «ءمىرزاشولىم – مىرزا ەلىم» اتتى مونوگرافيامىزبەن تانىسىپ تۇرعان ءساتى بەينەلەنگەن، 1998 جىلدىڭ 1 قاراشاسىندا تۇسىرىلگەن تاريحي سۋرەت).

مىرزانتاي قوجابايۇلى جاقىپ

Abai.kz