ءدىن وركەنيەتتى ادامزات تاريحىندا كونە داۋىردەن ورىن العان ماڭىزدى رۋحاني قۇبىلىس. مادەنيەت پەن ءدىني قۇندىلىقتار ءداستۇرلى ءدىني جۇيەلەردىڭ ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىن جەتىلدىرۋگە جانە ادامعا ءومىردىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىن شەشۋدە تۇعىر بولۋدا. بۇل جاعدايدا دىنارالىق سۇحباتتاستىققا باستى ءمان بەرۋ الەمدەگى تىنىشتىق، بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋگە جول باستايتىن باستى ۇستانىم ەكەندىگى العا شىعادى.

دىنارالىق كەلىسىم مادەنيەتى «تولەرانتتىلىق»، «توزىمدىلىك»، «دىنارالىق سۇحبات» ۇعىمدارىمەن دارىپتەلۋدە. «تولەرانتتىلىق» ۇعىمى عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، ماعىنالىق تۇرعىدان تولىققان.

دىنارالىق كەلىسىم – قازاقستاننىڭ قوعام ومىرىندەگى ماڭىزدى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى مەن بىرەگەيى. ءتۇرلى ۇلتتار مەن ەتنوستاردىڭ دىندەرىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ تۇراقتى مودەلى، بۇگىنگى قازاق ەلىندەگى بولىنبەيتىن ءبىرتۇتاس جاسامپازدىق پەن كەلىسىمنىڭ نەگىزى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ اتاپ وتكەندەي: «ءبىزدىڭ ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىمنىڭ مودەلى دەگەنىمىز – ول ءارتۇرلى كونفەسسيالاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى بۇكىل الەمدىك پروتسەسسىنە قازاق ەلىنىڭ قوسقان شىنايى ۇلەسى».

Əلەمدەگى كەز-كەلگەن قازاقستان سەكىلدى كوپ ۇلتتى مەملەكەتتىڭ ءوزىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋدىڭ نەگىزگى شارتتارىنىڭ ءبىرى – ول ونىڭ ازاماتتارىنىڭ وزگەلەردەن ەرەكشە ارتىقشىلىق پەن ۇستەم  بولىپ ۇلتقا بولىنبەي، ءبىر قاۋىمعا، تۇتاس حالىق دəرەجەسىنە بىرىكتىرۋ مəسەلەسى الىنادى. سوندىقتان دا، قازاقستان بيلىگى ءوز ازاماتتارىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، جالپى قازاقستاندىق ۇلت دəرەجەسىندە بىرىكتىرۋ ساياساتىن ۇستانعان.

وسىلايشا، قازاقستان ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ كوپەتنيكالى جəنە كوپكونفەسسيالى قوعامدا ەتنوستاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مەن بىرىگۋىن ساقتاۋعا نەگىزدەلگەن ۇلتارالىق قاتىناستاردى قامتاماسىز ەتەتىن وزىندىك ايرىقشا ۇلگىنى قالىپتاستىرعان. ۇلتارالىق قاتىناستاردىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسى بىرنەشە نەگىزگى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلادى: تۇجىرىمدامالىق دەڭگەي; ساياسي-قۇقىقتىق (كونستيتۋتسيالىق) دەڭگەي; ينستيتۋتسيونالدىق دەڭگەي جəنە عىلىمي-əدىستەمەلىك دەڭگەي. تۇجىرىمدامالىق دەڭگەي ەلىمىزدىڭ ۇلتارالىق قاتىناستارىنداعى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى جəنە ول əلەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، مəدەني، وجداندىق، تۇرمىستىق جəنە باسقا دا ءوزارا تəۋەلدى، تولىقتىرۋشى فاكتورلاردى ەسەپكە الۋ، قازاقستان ۇلتتارىنىڭ ءوز مəدەني دامۋىن ەركىن قامتاماسىز ەتۋ جəنە ولاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ مەن جۇزەگە اسىرۋ پرينتسيپتەرىنە سۇيەنەدى.

قازاقستاننىڭ قارقىندى دامۋىنىڭ تىرەگى بولىپ سانالاتىن ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمى ەلىمىزدىڭ العا قاراي نىق قادام باسۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن زور العىشارت بولىپ تابىلادى. سان الۋان حالىقتار اراسىنداعى دوستىق، كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن ەل بولىپ جۇمىلعان كۇيدە كۇندەلىكتى جانە تۇراقتى تۇردەگى تىنىمسىز ارەكەتتەر جاسالىنۋى قاجەت. سوندا عانا قازاقستاندا ەتەنە ءومىر سۇرەتىن سان الۋان ۇلت جانە كونفەسسيا وكىلدەرىنىڭ داۋىسى قۋاتتى ءبىر سارىنعا اينالاتىن بولادى.

قازىرگى كەزەڭدە قازاقستاننىڭ دامۋىنا ءتان ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى قوعام ومىرىندەگى ءدىننىڭ ءرولىنىڭ ارتۋى بولىپ تابىلادى. ونىڭ وزەكتىلىگى مەن مارتەبەسى ارتىپ، الەۋمەتتىك فۋنكتسيالارى كەڭەيىپ، دىنگە سەنۋشىلەر مەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ سانى وسۋدە. سوڭعى ونجىلدىقتا رەسپۋبليكامىزدىڭ كوپكونفەسسيالى كەڭىستىگى ءداستۇرلى ءدىني سەنىمدەردىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرىنەن بولەك، بۇرىن قازاقستاندا بولماعان ءداستۇرلى ەمەس ءدىني قوزعالىستاردىڭ جاڭا ۇيىمدارىنىڭ ەنۋىمەن كۇردەلەنە ءتۇستى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا 18 كونفەسسيادان تۇراتىن 3720 ءدىني بىرلەستىك جۇمىس جاساۋدا. وسىنداي وزگەرىستەر اياسىندا بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرى ءۇشىن ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني، ءدىني جاندانۋدىڭ بىردەي  مۇمكىندىكتەرى قامتاماسىز ەتىلگەن جانە حالىقتىڭ بىرتۇتاستىعى، ىزگىلىك، ۇلت قۇقىقتارى مەن ادام قۇقىقتارىن ۇيلەسىمدى ۇشتاستىرۋ قاعيداتتارى ءىس جۇزىندە كورىنىس تاپقان سان الۋان مادەنيەتتى جانە كونفەسسيالى قوعامدا كەلىسىم مەن توزىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ ىسىندەگى قازاقستاننىڭ جەتىستىكتەرى ايقىن كورىنەدى.

بۇل جەتىستىكتەرگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان ەلباسىنىڭ مادەنيەتارالىق جانە دىنارالىق ۇنقاتىسۋدى دامىتۋ ماقساتىندا ىسكە اسىرعان باستامالارىنىڭ العاشقىلارىنىڭ ءبىرى – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلۋى ەدى. ەلىمىزدەگى بارلىق ۇلت وكىلدەرىنە ءوز ءتىلىن، ءدىنىن، مادەنيەتىن وركەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ ساياساتى قوعامدىق كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىكتى قالىپتاستىرۋعا ارقاۋ بولعانى داۋسىز. شەت ەلدەردە بالاماسى جوق مۇنداي ينستيتۋت قىزمەتىندە، ءتىپتى الەمدىك وركەنيەتارالىق جانە كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋدىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋدە قولدانۋعا بولاتىن مول تاجىريبە جاتىر.

وسىعان وراي ەلىمىزدە ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن ءۇش جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىنىڭ كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋدا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ورنى ەرەكشە. ءار سەزد ءوز الدىنا كۇردەلى ماقساتتار قويىپ، سونى جۇزەگە اسىرۋدا قىرۋار جۇمىستار اتقارىپ كەلەدى.

2018 جىلدىڭ 10-11 قازان كۇندەرى استانا قالاسىندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ VI سەزى «ءدىني كوشباسشىلار قاۋىپسىز الەمدى جاقتايدى» تاقىرىبىندا جالپى وتىرىس پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ءوتتى. ەلباسى ءوز سوزىندە قازاقستان مەن استانانىڭ جاھاندىق دارەجەدە بىتىمگەرلىك، ارىپتەستىك، تولەرانتتىلىق پەن جاسامپازدىق يدەيالارىن ىلگەرىلەتۋگە قوسقان ۇلەسىن اتاپ ءوتتى. كونگرەسس قازاقستانعا بۇكىل الەم الدىندا ۇلتتىق كونسەنسۋستى جانە قوعامدى بىرىكتىرۋىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستاننىڭ ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى قولدايتىن مول تاجىريبەگە يە جانە وسى سەكتوردا كەڭ دە ءتيىمدى ىنتىماقتاستىققا دايىن ەل ەكەندىگىن وسىنداي ىرگەلى قادامدار دالەلدەيدى.

ءا.نۇرلان

قر قدم قكك ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعى ءدىني بىرلەستىكتەردى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz