مەملەكەتتىك مارتەبەسى بيىك بيلىكتىڭ  جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنىپ، ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋگە جان-جاقتى دايار ەكەنىن بىلگەن ءۋاليحان قايساروۆ پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇستى. ەمتيحاندى ەل كوردى. قايساروۆ مىرزاعا لاۋازىمى جوعارى قىزمەت تاڭسىق ەمەس. كەزىندە سەناتتىڭ دەپۋتاتى  بولعان. سونىمەن، ءبىلىمى مەن بىلىگى تولىسقان، بيلىكتىڭ ءتۇرلى باسپالداقتارىنان وتكەن، ساياساتكەر ءۋاليحان قايساروۆ كونفەرەنتسيا كەزىندە كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جاۋاپ قايتارۋىن ءتامامدادى.

«اباي-اقپارات»

- ءۋاليحان اعا،قازىرگى بيلىكتە وتىرعانداردىڭ جانە بيلىكتىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ ىشىنەن كىمدەردى «حالىققا شىن،تازا،ادال قىزمەت جاساپ جۋر» دەپ ويلايسىز؟

- تازا ادامدار بارشىلىق. بىراق ولار وزدەرىنىڭ نيەتىن سىرتقا شىعارا المايدى. ويتكەنى شىن، تازا، ادال قىزمەت ەتۋ مەن سول جولدا تاباندىلىق كورسەتۋ ەكى باسقا قۇبىلىس.

- ءۋاليحان مىرزا، 1-پرەزيدەنتتەن كەيىنگى جاعدايدى قانشالىقتى تەگىس وتكزىۋ مۇمكىندىگى بار؟ سەبەبى، سول ورىندى كوزدەپ جۇرگەن تالاي توپ بار عوي. ەلدى قالاي تالاتپاۋ ستسەناريى بار سىزدە؟

مەملەكەتتىك مارتەبەسى بيىك بيلىكتىڭ  جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنىپ، ەل مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋگە جان-جاقتى دايار ەكەنىن بىلگەن ءۋاليحان قايساروۆ پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ءتۇستى. ەمتيحاندى ەل كوردى. قايساروۆ مىرزاعا لاۋازىمى جوعارى قىزمەت تاڭسىق ەمەس. كەزىندە سەناتتىڭ دەپۋتاتى  بولعان. سونىمەن، ءبىلىمى مەن بىلىگى تولىسقان، بيلىكتىڭ ءتۇرلى باسپالداقتارىنان وتكەن، ساياساتكەر ءۋاليحان قايساروۆ كونفەرەنتسيا كەزىندە كەلىپ تۇسكەن سۇراقتارعا جاۋاپ قايتارۋىن ءتامامدادى.

«اباي-اقپارات»

- ءۋاليحان اعا،قازىرگى بيلىكتە وتىرعانداردىڭ جانە بيلىكتىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ ىشىنەن كىمدەردى «حالىققا شىن،تازا،ادال قىزمەت جاساپ جۋر» دەپ ويلايسىز؟

- تازا ادامدار بارشىلىق. بىراق ولار وزدەرىنىڭ نيەتىن سىرتقا شىعارا المايدى. ويتكەنى شىن، تازا، ادال قىزمەت ەتۋ مەن سول جولدا تاباندىلىق كورسەتۋ ەكى باسقا قۇبىلىس.

- ءۋاليحان مىرزا، 1-پرەزيدەنتتەن كەيىنگى جاعدايدى قانشالىقتى تەگىس وتكزىۋ مۇمكىندىگى بار؟ سەبەبى، سول ورىندى كوزدەپ جۇرگەن تالاي توپ بار عوي. ەلدى قالاي تالاتپاۋ ستسەناريى بار سىزدە؟

- ول ورىندى كوزدەپ جۇرگەندەردىڭ وتە كوپ ەكەنى تالاسسىز. ەلدى تالاتپاۋدىڭ ءبىر عانا جولى-پارلامەنتتىك-پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا قۇرىپ، پرەزيدەنتتىڭ بيلىگىن پارلامەنتپەن جانە ۇكىمەتپەن ءبولىسۋ كەرەك. ءبىراز بيلىكتى جەرگىلىكتى اتقارۋشى جانە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنا بەرۋ كەرەك. جەرگىلىكتى دەپۋتاتتار پارتيادان ەمەس، جەكە مانداتپەن سايلانۋى كەرەك، ال پارلامەنتتىڭ جارتىسىن پارتيالىق تىزىممەن، جارتىسىن جەكە مانداتپەن سايلاۋ كەرەك.

- پرەزيدەنت بولعاندا 1-ءنشى جارلىعىڭىز نە بولار ەدءى?

- 1-جارلىعىم ساياسي امنيستيا، ونىڭ ىشىندە ارون اتابەكتى، رامازان ەسىركەپوۆتى، ەۆگەني ءجوۆتيستى جانە ت.ب اباقتىدان بوساتىپ، بولات ابىلوۆقا، ت.ب قوزعالعان قىلمىستىق ىستەردى توقتاتۋ

- الدىڭعى سىناقتان قۇلاپ قالعان سوڭ، قوعامدىق پىكىر تۋعىزۋ ءۇشىن م.شاحانوۆقا بارىپ ەمتيحاننان ءوتىپ كەلەمىن دەپ باسپاسوزدە مالىمدەمە جاسادىڭىز. سوڭى تىنىش قالدى. الدە تەگىندە «وۆ» جالعاۋى بار اعاڭىز ءسىزدى قابىلدامادى ما؟ ءوزىڭىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ دەڭگەيىڭىزگە كۇمانداندىڭىز با؟ قايساروۆ مىرزا!

- نەگىزى ونداي كەلىسىم بولعان. بىراق ولارعا جوعارىدان قىسىم جاسالعاندىقتان ولار مەنى قابىلداي المادى. ودان كەيىن مەن دە ولاردىڭ مازاسىن المادىم.

قازاقستاندا قاشان ۇلتجاندى وپپوزيتسيا پايدا بولادى؟

- قازاقستاندا ۇلتجاندى وپپوزيتسيا بار عوي. ولار دوس كوشىم باسقاراتىن «ۇلت تاعدىرى»، مۇقتار شاحانوۆ باسقاراتىن «رۋح پەن ءتىل»، جانبولات ماماي، قاجىمۇقان عابدوللا جانە ت.ب قۇرعان «قازاق ەلى» قوزعالىستار. گەرولد بەلگەر، ىرىسبەك سارسەنباەۆ سياقتى جەكە تۇلعالار دا بار. سولاردىڭ ماڭىنا توپتاسۋعا نەگە بولماسىن؟!

- ەلىمىزدەگى پاراقورلىق جويىلۋى مۇمكىن بە؟ قازىر تەندەر اينالاسىندا وتكات 30 پروتسەنت ەكەنىن بىلەسىز بە؟

- پاراقورلىقتىڭ جويىلۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالعا ۋكراينا مەن گۇرجىستاندى (گرۋزيا) الساق تا بولادى. تەندەردەگى وتكاتتار تۋرالى، ارينە بىلەمىن. ول قازىر اشىق تۇردە ىستەلەدى ەمەس پە؟

- وتكەن اپتادا وبىلىس اكىمشىلىگىنە ءبىر شارۋامەن بارعانمىن. كوريدور بويى، ءبىر بولمەدەن ەكىنشى بولمەگە قولدارىنا وتىرىك قاعاز الىپ، وتىرىك شاپقىلاعان قىزمەتكەرلەر. نە ءبىتىرىپ جاتقاندارىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەر. بۇرىن كەڭەس زامانىندا اكىمشىلىك حالىققا كيىم توقىپ تىگۋدى، تاعام ونىمدەرىن ءوندىرىۋدى قاداعالاپ، ۇيىمداستىرۋشى ەدى. قازىر ءبارىن كومەرسانتتار، ساۋداگەرلەر كورشى 3-4 مەملەكەتتەن تاسىپ اكەلىپ، حالىقتىڭ جاعدايىن جاساۋدا. اكىمشىلىكتەگى قالىڭ ءنوپىر نە بىتىرەدى ەكەن؟ 2 جىل بۇرىن مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋدان ساباق بەرگەنمىن، ادال قىزمەت مەكتەپتە ەكەن. بىراق، ول جەردەگى جالاقى ماردىمسىز. سوندا دا مۇعالىمدەر ايانباي ەڭبەك ەتۋدە. پرەزيدەنت بولساڭىز مۇعالىم، دارىگەر جالاقىسىن كوتەرەر مە ەدىڭىز؟

- پرەزيدەنت بولعاندا مىندەتتى تۇردە، ءبىرىنشى كەزەكتە ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ جالاقىسىن كوتەرەر ەدىم.

- سىرتقى سايااساتتا قانداي جوسپارلاىڭىز بار؟ مەن قىتايدا تۇراتىن قازاقپىن، جالپى بيلىككە سىزدەي جاڭا بۋىن جاس قازاقتاردىڭ كەلۋىن قالايمىن. قىتايدا سوڭعى 10 جىلدا جاستاردى بيلىكتەگى ماڭىزدى ورىندارعا قويۋدا، ناتيجەسىن كورىپ وتىرسىزدار. اللا جار بولسىن الاش ازاماتتارىنا! جاساسىن قازاق ەلى!

- ابىلايحان سياقتى مامىلەگەر، قاسىم، حاقنازار حاندار سياقتى سىرتقا ايباتتى بولام. كەنەسارى سياقتى قازاقتىڭ كەۋدەسىن ەشكىمگە باستىرماۋ جولىندا ارپالىسامىن.

- ءۋاليحان مىرزا! تەگىندەگى «وۆى» بار ادامداردىڭ ۇلتتىق مۇددەگە ناقتى قارامايتىندىعى رەتىندە ينديكاتور ەتىپ الۋعا بولا ما؟ ول سىزدە دە بار، شاحانوۆتا دا، يسابەكوۆتە دە. نەگە ايىرىلمايسىزدار، قۇلدىق سىرعادان؟

- «وۆ» الاشتىڭ ارىستارى ءاليحاندا دا، احمەتتە دە، مىرجاقىپتا دا، ءاليا مەن مانشۇكتە دە، كەيىنگى ارىستان جۇمابەكتە دە (تاشەنوۆ) دە بار. ولاردىڭ ءبارىن قۇلدىق سىرعا تاعىندى دەپ ايتا الامىز با، سوندا؟.

- جەرلەسىڭىز، مارقۇم نۇربولات ماسانوۆقا كوزقاراسىڭىز قالاي؟ ونىڭ قازاقتى تۇيرەپ سويلەيتىن سوزدەرىن قالاي باعالايسىز؟

- ماسانوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىن مويىندايمىن. قازاقتى تۇيرەگەن جەكە كوزقاراسى كۇيىنگەندىكتەن بولعان شىعار. اباي دا قازاقتى تۇيرەپ سويلەدى ەمەس پە؟. نەگىزى قازاق ارۋاققا جامان ءسوز ايتپايدى. قازاقتىڭ ءولىسىنىڭ جامانى جوق، ءتىرىسىنىڭ جاماندىقتان امانى جوق. جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق بولمايدى.

- قاراعاندى قازاقتانا باستادى ما؟ استانانىڭ سول تۇستاعى وڭىرگە قازاقىلاندىرۋ جاعىنان ىقپالى قانشالىقتى؟

- قاراعاندى كەڭەس كەزىنە قاراعاندا كوپ قازاقىلاندى. استانانىڭ اينالاسىن قازاقىلاندىرۋعا ىقپالى زور دەپ ويلايمىن.

- پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ اسسامبلەيا سەسسياسىندا سوڭعى رەت جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋدى «جاقتاپ وتىر، سەنەسىز بە؟ ونى نەدەن باستاۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- ءنان-ءنىڭ جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋعا تيىسكەنى بۇعان دەيىنگى، ياعني 1995 جىلدان بەرى ايتىپ كەلە جاتقان ءتاتتى ەرتەگىسىنىڭ جالعاسى. وعان سەنبەيمىن. ويتكەنى ول ءوزى وتىرعان بۇتاقتى ءوزى كەسەتىندەي اقىماق ەمەس. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى اكىمدەردى سايلاۋدان باستاۋ كەرەك.

- مامىردا قازاقتاردىڭ قۇرىلتايى بولماق. الدىن الا قالاي باعالار ەدىڭىز، قالاي وتەدى، قانداي شەشىم قابىلدايدى؟ ءسىز وعان قانداي ۇسىنىس ايتار ەدىڭىز؟ قازاقتاردىڭ تاۋەلسىز الەمدىك ۇيىمىن قۇرساق قولدايسىز با؟

- قازاقتاردىڭ قۇرىلتايى وتكەنى جاقسىلىق. قازاق قالاي بولسا دا بىرىگۋ كەرەك. ويتكەنى ءبىز ازبىز. بەرەر باعاعا كەلسەك، پاتشانىڭ اينالاسىنداعى بۇلبۇلدار مەن جاندايشاپتار ول قۇرىلتايدى دا حالىقتار دوستىعىنا زورلاپ تىركەپ «ءتاتتى اۋىزدىڭ ءدامىن كەتىرە مە» دەپ قورقامىن. ۇسىنىسىم قايماعى بۇزىلماعان قازاق ىشىنەن كەلگەندەر بىزدەرگە «دالا دەموكراتياسىنىڭ ءدانىن» سەپسە. ەكىنشى قازاقستانداعى كلاسسيكالىق يسلامعا تونگەن قاۋىپتى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ. قازاقتاردىڭ تاۋەلسىز الەمدىك ۇيىمى قۇرىلىپ جاتسا قوس قولىمدى كوتەرە قولدايمىن.

- قازاقستانداعى پارتيالاردىڭ ءبارى ويىنشىق سياقتى. ليدەرلەرى شەتىنەن ءارتىس. ناعىز وپپوزيتسيا جوق. ءبارى بيلىكتىڭ ستسەناريىمەن جۇمىس ىستەيدى. حالىق وسىنداي جالعان ساياساتتان شارشاپ ءبىتتى دەگەنگە قالاي قارايسىز?

- ءسىزدىڭ ويىڭىزدا شىندىق بار. بيلىكتىڭ تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان قۋىرشاق پارتيالار جەتەرلىك.  باسىندا بيلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن بىلەك سىبانىپ شىققانداردى بيلىك ءارتۇرلى ايلا-شارعى جاساپ الدىن وراپ تاستادى. قىسىم دا جاسادى. ونىڭ تەگەۋرىنىنە شىداماعاندار، قۇرعان تورىنا ءتۇسىپ، قۇيتىرقى ارەكەتتەرىنىڭ قۇربانى بولعاندار امالسىزدان بيلىكتىڭ ايتقانىنا كونىپ، ستسەناريىمەن جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولدى.  ال تىپتەن كونبەگەندەردى جانسىزدار ارقىلى ىشتەي ءىرىتىپ، السىرەتتى. ولاردىڭ قاتارىنا بۇرىنعى، كەزىندەگى «اقجول» پارتياسى جاتادى. حالىقتى وپپوزيتسيا ەمەس، ولاردى وسىلاي دىڭكەلەتۋمەن بۇگىنگى بيلىك شارشاتتى.

- ءۋاليحان مىرزا، «ادامنىڭ قولىنان نەعۇرلىم ءىس كەلمەسە، سوعۇرلىم دەموگوگ، مىلجىڭ كەلەدى»، دەگەن تۇجىرىمدى قولدايسىز با؟

- قولدايمىن. قولىنان ناقتى ءىس كەلمەيتىن ادام، ونى باسقاعا ۇيرەتۋگە تىرىسادى.

- اسلان مۋسينگە كوزقاراسىڭىز قالاي؟ سارىبايعا قالاي قارايسىز؟ «ەكى قوشقار» تۋرالى وسەك قاپتاپ كەتتى. بىراق مەن سارىباي جاقتا قالار ەدىم. اسلان مۋسين رۋلاسىم، جەرلەسىم بولسا دا نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن سارىباي قالمىرزاەۆتىڭ قازاقىلىعى، اقساقالدىعى، قايراتكەرلىگى ول كىسىنى ون وراپ الادى دەپ ويلايمىن. بۇل ءوز ويىم. ءسىزدىڭ ويىڭىز؟

- مەنىمشە قالمۇرزاەۆ ءوز قىزمەتى كەزىندە نازارباەۆقا ىقپال جاساعان دا سياقتى. مۋسينگە كەلسەك ول تەك نازارباەۆتىڭ ايتقانىن ورىنداۋشى عانا. مۇمكىندىگى كەلگەندە قاتىرىپ ماقتاۋدى دا ۇمىتپايدى. ولاردىڭ قولىندا وزگەرىس جاساي الاتىن تولىق مۇمكىنشىلىك بار. مەنىمشە نازارباەۆ ەكەۋىنە دە سەنبەيدى.

- قازاق مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت بولىپ سانالعانىمەن، ەڭ شۇرايلى، كورىكتى جەرلەرى قولدى بولىپ كەتتى، ەندى ۇلتتىق قۇندىلىعىڭ بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق پاركتەر دە 49 جىلعا جالعا بەرىلمەكشى. ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، ول جەرلەردى، الدىمەن، قىتاي، سوسىن رەسەي قازاقستانداعى سەنىمدى كىسىلەرى ارقىلى جالعا الادى. سوسىن ونداعى مەيمانحانالاردىڭ، دەمالىس ۇيلەرىنىڭ، ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ، سپورت مەكەمەلەرىنىڭ، ءتۇرلى شارۋاشىلىقتار مەن قىزمەتتەردىڭ كۇزەتشىسىنە دەيىن قىتاي مەن ورىس قىلىپ، قازاقتىڭ سۇلۋ بيكەشتەرى جانە اق جاعالى ۇلىقتارى مەن باي-باعلاندارى بولماسا وزدەرىن وق جەتەر جەرگە جولاتپايدى. ال قىتاي مەن ورىسقا جارتى عاسىرعا جالعا جەر بەرۋ دەگەن ءسوز ولارعا جەردى ماردىمسىز باعاعا ءبىرجولا باسىبايلى بەرۋ دەگەن ءسوز!

جەر ماسەلەسىنە وراي ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

- ۇلتتىق پاركتەر مىندەتتى تۇردە مەملەكەتتىكى بولۋ كەرەك. ول جەراستى بايلىقپەن بىردەي باعالى. سوندىقتان شەتەلدىك ينۆەستورلار كەلەمىن دەيتىن بولسا، ولارعا تەك عيماراتتار سالۋعا عانا رۇقسات بەرۋ كەرەك. 49 جىلدان كەيىن ول عيماراتتار (قوناق ۇيلەر، ساۋىقتىرۋ كەشەندەرى، ت.ب) مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە ءوتۋ كەرەك. اراب مەملەكەتتەرىنىڭ كوبىسىندە سونداي قاعيدا بار. سونىڭ وزىندە شەتەلدىك ينۆەستورلار ەل ەكونوميكاسىنا ءبىر-بىرىمەن جارىسا اقشا سالۋدا.

- قازاقستان مۇسىلماندار وداعىنىڭ توراعاسى مۇرات تەلىبەكوۆ مەشىتتەرگە قوس تىلدىلىكتى: قازاق جانە ورىس تىلدەرىن ەنگىزۋ، مەشىتتەرگە مادەني مەكەمەلەر مارتەبەسىن بەرۋ جانە وندا مادەني سيپاتتاعى شارالار: سۋرەت كورمەسى مەن سپروتتىق شارالار ۇيىمداستىرىپ، ساباق وتكىزۋ جونىندە ماسەلە كوتەرۋدە. ونىڭ ويىنشا، وسى ۇسىنىسى جۇزەگە اسسا، مۇسىلماندار ءدىني باسشىلىعىنىڭ بەدەلى كوتەرىلەدى ەكەن. بۇل باستاماعا قالاي قارايسىز؟

- مەشىتتە اراب ءتىلىن ۇيرەتىپ، قازاق تىلىندە عانا ۋاعىز ايتىلۋ كەرەك. ال باسقا شارالار باسقا تىلدە دە باق ارقىلى ناسيحاتتالۋى ءتيىس. ادام ءجۇزىن بەينەلەۋگە يسلامدا تىيىم سالىنعان، سپورتقا كەلسەك مەشىتتە قالاي جارتىلاي جالاڭاش ادامدار جۇرمەك؟. ول ءۇشىن باسقا ارنايى ورىندار بار ەمەس پە؟ تۇبەگەيلى قارسىمىن.

- ءۋاليحان مىرزا!

1. ءسىز سەنات دەپۋتاتى بولدىڭىز. سول سەناتور بولىپ جۇرگەن كەزدە قانداي ماسەلەلەر كوتەرىپ، قانداي ماسەلەردىڭ شەشىمىن تابۋعا قول جەتكىزدىڭىز؟

2. قازىرگى بيلىككە دەگەن شىنايى كوزقاراسىڭىز قانداي؟

3. بيلىكتە 1 عانا ساياساتكەر بار، قالعانى سايقامازاقتار دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟

4. پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ بيلىك ەتكەن كەزەڭىندەگى ەڭ ۇلكەن جەتىستىك جانە ەڭ ۇلكەن كەمشىلىك دەپ نەنى ايتار ەدىڭىز؟

5. نازارباەۆتان كەيىنگى قازاقستاننىڭ جاعدايى قانداي بولادى دەپ ويلايسىز؟ ساياساتتا (ىشكى، سىرتقى), ەكونوميكادا (ماكرو، ميكرو), الەۋمەتتىك ماسەلەلەردە.

6. قازاقتىڭ باسىم كوپشىلىگى اۋىلدا. سول اۋىلداردىڭ ءوز دەڭگەيىندە گۇلدەنۋى ءۇشىن قانداي شارالار اتقارىلۋى ءتيىس؟ بۇگىنگى تاڭدا اۋىلداردى دامىتۋدا ۇكىمەت اتقارىپ جاتقان شارالاردا نە جەتىسپەيدى؟

7. قازاقستاننىڭ قازىرگى وقۋ-ءبىلىم، عىلىم سالاسىنا كوزقاراسىڭىز. نە بار، نە جەتىسپەيدى؟ شەشۋ جولدارى.

سۇراقتارىما تۇگەلدەي دەرلىك جاۋاپ الامىن دەپ ۇمىتتەنەمىن.

الدىن-الا راحمەت.

قۇرمەتپەن،

ش. قايسار

- سەناتور بولعان كەزىمدە جەردى ساتۋعا قارسى بولدىم، ۇلتتىق قوردى جارتىلاي ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا جۇمساۋ، اۋىزسۋ ماسەلەسى، زەينەتكەرلىك جاسىن (ەركەك 60, ايەل 55, شاحتەر مەن مەتاللۋرگتەردى 1,2 ءتىزىم بويىنشا 50 جاستا) تومەندەتۋ، الەۋمەتتىك جاردەماقى تۋرالى، ت.ب ماسەلەلەردى كوتەردىم. وكىنىشتىسى ەشبىرىنە قول جەتكىزە المادىم. ويتكەنى ءبىز از بولدىق. قالعاندارى «نۇر وتاندىكى» بولدى.

بيلىكتى بيلىكتەن كەتىرۋ كەرەك. باسقا وي دا كوزقاراس تا جوق

جوق. بيلىكتە 1 عانا سايقىمازاق ساياساتكەر بار. ونىڭ كىم ەكەنىن ءبارى دە بىلەدى.

جەتىستىك - الەم تانىدى، كەمشىلىك - تاعى دا «الەم تانىدى».

نازارباەۆتىڭ ساياساتىنىڭ «جەمىستەرىن» جەپ، شەتەلگە قارىزدارىمىزدى وتەۋمەن ءومىرىمىزدى وتكىزەمىز. ودان مىندەتتى تۇردە شىعامىز. بىراق بىزگە وتە قيىن بولادى. ول قيىندىقتاردىڭ ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىزعا دا جەتۋى مۇمكىن. الايدا ءبارى وزىمىزگە بايلانىستى.

ەڭ ءبىرىنشى اۋىزسۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك، ەكىنشى الەۋمەتتىك جاعداي جاساۋ، ءۇشىنشى جۇمىس ورىندارىن ۇيىمداستىرۋ، ءتورتىنشى اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكالارىن الۋ ءۇشىن قولجەتىمدى نەسيە بەرۋ. ۇكىمەت قازىر تەك وزدەرىمەن سىبايلاس ءىرى شارۋاشىلىقتاردىڭ عانا جاعدايىن كۇيتتەۋدە. حالىققا قۇلدىق قامىتىن وزدىگىنەن شەشە الماستاي كيگىزۋ ءۇشىن.

ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى تومەندەپ كەتتى. ساپاسىز جوعارى ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەر تىم كوپ. وعان قوسا بۇل سالانى تولىق جەمقورلىق جايلاعان. بۇل بۇكىل مەملەكەتتىك پروبلەما. جەمقورلىق مەملەكەتتىك دەڭگەيدە شەشىلۋ كەرەك. سوندا ول ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا دا شەشىلەدى. 2. ونى شەشەتىن ءبىر-اق جول بار. جوو-لار مەملەكەتتىكى بولۋ كەرەك جانە تەگىن بولۋ كەرەك.

- قايسار مىرزا، ءسىزدىڭ دە بيلىكتىڭ ادامى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. ءسىز دە سپەكتاكلدە ءوز ءرولىڭىزدى ءساتتى ويناپ شىقتىڭىز! سونى ءبىلىپ قويىپ، وپپوزيتسيا ءسىزدى قاتارىنان شىعارىپ تاستادى. ايتپەسە، ءسىزدى وتكىزبەي، كوپە-كورىنەۋ عاني قاسىموۆتى وتكىزىپ جىبەرگەندە ءسىز ەشقانداي شۋ شىعارعان جوقسىز. تەك، حالىقتى الداپ، كوز بويادىڭىز. وسىلاي ءسىز دە بيلىككە قىزمەت ەتتىڭىز! سوندا ءبىز ەندى كىمگە سەنەمىز؟ دەگەنمەن، سىزدەن مىقتى ارتيست نەمەسە مىقتى كلوۋن شىعادى ەكەن. ءسىز ساياساتتى قايتەسىز، تەاترعا بارساڭىزشى. حالىقتى وتىرىككە سەندىرە الاتىن قابىلەتىڭىز بار ەكەن!

- باعىتىم ايقىن بولعاندىقتان ءسىزدىڭ الدىڭىزدا اقتالۋ ويىمدا جوق. بارىنە ۋاقىت تورەشى. تەك ۋاقىتى كەلگەندە ءوز ءسوزىڭىز ءۇشىن ۇيالماساڭىز بولعانى.

- قايسار مىرزا!

ءسىز مەملەكەتتىك تىلدەن بەرگەن ەمتيحاندا «قازاق كلاسسيكتەرىن اتاڭىز» دەگەندە، ەشكىمدى اتاي الماپسىز. ونىڭ ورنىنا پورتفەلىڭىزدەگى ءا.قايداريدىڭ كىتابىن كورسەتىپسىز. بۇل ءسىزدىڭ قازاق رۋحانياتىنان قول ۇزگەنىڭىزدى كورسەتە مە، جوق ءتىلشى-عالىم ءا.قايداريدى احمەت بايتۇرسىنۇلىنان دا «جوعارى» قويعانىڭىزدى اڭعارتا ما؟

- ولاردىڭ مەنەن سۇراعانى «قازىر قاي كلاسسيكتى وقىپ ءجۇرسىز؟» بولدى. «مەن قازىر ءا. قايداردىڭ كىتابىن وقىپ ءجۇرمىن» دەپ جاۋاپ بەردىم.  بىراق ماسەلە وندا ەمەس. ماسەلە لينگۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ ءا. قايداردى مەنسىنبەگەنىندە.

- «اقجولدا»سىزدىڭ پوزيتسياڭىز قانداي؟ قازاقستاننىڭ سىرتىنداعى قايراتكەرلەردەن كىمگە سەنەسىز؟

- «اقجولدا» ەشقانداي پوزيتسيام جوق. ەشكىمگە.

- حان كەنەگە بايلانىستى كوزقاراسىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى؟ ناقتى نە ىستەپ جاتىرسىز؟ بىلۋىمىزشە، قوردى باسقاراسىز. قازىر ۆانگا ايتتى، اناۋ ايتتى دەگەن قىزىق-قىزىق سوزدەر شىعىپ جاتىر. جالپى باس سۇيەكتىڭ ءبىر جەردە تۇرعانىنا سەنەسىز بە؟..

- بۇل سۇراققا جوعارىدا تولىق جاۋاپ بەردىم دەپ ويلايمىن.

- قايسار! مەن كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن كورگەن اداممىن. مويىن ومىرتقاسىنان ەكى رەت شابىلعان بولۋ كەرەك. ويتكەنى، جۇقا ومىرتقا سۇيەك ىرسيىپ قايىرىلىپ تۇرعان. ۇلكەن كولباداعى فورمالينگە سالىنعان. ج. قۋانىشباەۆ باتا وقىپ بەتىن سيپاعان. قۇلاعى، باس تەرىسى ءبارى ءبۇتىن. سپاتايدىڭ تۇقىمى جازۋشى باقتيار جازعانداي قىرعىزدار ءپىسىرىپ جەگەن جوق. پودۆالدا ەتاجاركانىڭ ەكىنشى قاباتىندا تۇرعان بولاتىن. اعىباي باتىردىڭ دا سۋرەتىن سول جولى جازەكەڭ اقشا بەرىپ ءتۇسىرتتىرىپ العان. كەنەسارىنىڭ باسىن ءتۇسىرتىپ الۋعا رۇقسات بەرمەدى. قاسىنداعى كىسىلەر دە قارسى بولدى. ول باستىڭ جوعالۋى مۇمكىن ەمەس. باسقا مەكەمەلەر السا ءتىلحات نەمەسە تۇبىرتەك قاعازى قالادى.

- مەكەن-جايىڭىزدى، تەلەفوندارىڭىزدى تولىق بەرسەڭىز دۇرىس بولار ەدى. سىزبەن حابارلاسىپ، سويلەسۋىم كەرەك.

- فاميلياڭىزدان «-وۆ» دەگەن جالعاۋدى نەگە الىپ تاستامايسىز؟ سەبەبى ول جالعاۋ ورىس يدەنتيچنوستىن بىلدىرەدى عوي. ەستوندىقتاردان،لاتىشتاردان، ليتۆانداردان، گرۋزيندەردەن جانە ت.ب. ۇلگى الۋعا بولادى عوي. ولار مۇنداي جالعاۋدى پايدالانبايدى عوي.

- بۇل سۇراققا جوعارىدا تولىق جاۋاپ بەردىم دەپ ويلايمىن.

- ال, ءسىز «-وۆ»-تان نە ۇتتىڭىز؟ ماشكەۆيچ سياقتىلاردىڭ مورالدىق قۇلى بولۋدى عانا ما؟

- كەشىرەرسىز. سۇراعىڭىزدى تولىق قويساڭىز.

- نازارباەۆتان كەيىن قازاق ءستالينى كەلەدى دەگەن بولجام بار، ونى جۇرت تاس دەپ ءجۇر. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز؟ تاستىڭ قولىنان كەلەتىن سياقتى. جەر سونىڭ قولىمەن ساتىلدى، «شاڭىراقتاعى» قىرعىن، «استانا» تەلەارناسىندا تاستىڭ بانكەر جيەنىنىڭ راحاتتى قارالاعان مۇمكىندىگى، ياعني ءبىر جارىم ساعات بويى تەلەارنانى باسىپ الۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولعاندىعى. قازاق ينتەللەگەنتتەرىن قالتاسىنا سالىپ الۋ شەبەرلىگى، قازاقشىل ءيميدجىنىڭ بارلىعى - مۇنىڭ ءبارى تاستىڭ الەۋەتىنەن حابار بەرەتن ۇساق قانا جايتتار. ول بولسا، قازاققا قانداي پايدا، قانداي زيان؟ ۇمىتپاسام، باقاي مەن شاڭىراق اۋىلدارىن جەر بەتىنەن سىرىپ، قازاق تۇرعىندارىن قانعا باتىرىپ تۇرىپ: «يح نادو جەچ كالەنىي جەلەزوم!» - دەپ اقىرعان وسى تاسماعامبەتوۆ ەمەس پە ەدى؟

- جازعانىڭىزبەن كەلىسەمىن. تاسماعامبەتوۆتىڭ قارىم-قابىلەتى جەتكىلىكتى. بىراق ول قازاققا دا وزىنە دە وتە قاۋىپتى. ويتكەنى ول ءبارىن تەك قارا كۇشكە سالىپ شەشۋگە قۇمار.

- ادامدى مەيلى جايشىلىقتا بولسىن، بيلىك پەن بايلىقتا ادامگەرشىلىك پەن ادىلدىكتە ۇستاپ تۇراتىن نە دەپ ويلايسىز ؟

- يمان. يمان ادام بويىنداعى ءناپسىنىڭ تەجەۋىشى. «قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى» دەيدى عوي قازەكەم. يمانى جوق ادام-اقىلدى حايۋان.

- قازاقي سالت-سانامەن يسلامعا كوزقاراسىڭىز جەكە ۇستانىمىڭىز قالاي ؟ ناماز وقيسىز با ، جوق وقىمايسىز با؟ باسقارۋدىڭ، بيلىكتىڭ ءادىل بولۋى مۇمكىن بە، ءادىل بولۋى ءۇشىن نە كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- يسلام - بابامىزدىڭ ءدىنى. سالت-سانا بولسا قازاقتىڭ بولمىسى. ياعني مەن ءوز بولمىسىما، باباما ەشقاشاندا قارسى شىقپايمىن. ازىرگە نامازعا جىعىلعان جوقپىن. بىراق قۇران-كارىمدى ءجيى وقيمىن. يسلام ءدىنىن ۇنەمى زەردەلەپ جۇرەمىن.

- باسقارۋدىڭ، بيلىكتىڭ ءادىل بولۋى مۇمكىن بە، بولسا نە كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- ابدەن مۇمكىن. تەك نيەت ءتۇزۋ بولسا بولعانى. لاس ساياسات تازا جۇرەكپەن تازالانسا، بيلىك ءادىل بولادى.

- بىزدەگى وپپوزيتسيانىڭ كوزدەيتىنى نە؟ نەگە ولار بەرەكەسىز؟

- بىزدەگى كەيبىر وپپوزيتسيانىڭ كوزدەيتىنى بيلىك ءۇشىن بيلىك. ولاردىڭ بەرەكەسىزدىگى وزدەرى كۇرەسۋگە ءتيىستى بيلىكتىڭ ايتقانىنان شىقپاۋى، ءتىپتى سولارمەن اقىلداسۋىندا جاتىر.

- ولاردا دا بيلىكتە بولعاندارى بار، سول كەزدە نەگە «حالىق» «ادىلەت»، دەپ ايعايلاپ كوزگە تۇسپەگەن؟ سايلاۋعا قاتىسىپ كوردىڭىز ارتىق، كەم نە بايقادىڭىز؟ ءبىزدىڭ قوعامداعى ساياسي باسەكەگە باعاڭىز؟

- ولاردىڭ كوبىسى وپپوزيتسياعا بيلىككە رەنجىگەندىكتەن باردى.

- وبياسنيۋ سيستەمۋ نا پريمەرە وبىچنوي سەمي. ەست وتەتس (ەل باسى), ەست مات (پرەمەر), ەست دەد (سۋد) ەست بابكا (پارلامەنت) ي دەتي (نارود). زاداچا سەمي - ۆىتيانۋت رەپكۋ.

اۆتور: تانيربەرگەن بەردونگاروۆ، دەپۋتات ماجيليسا. دەپۋتاتتىڭ وسى سءوزءىنە كالاي قارايسىز؟

- ورىس ەرتەگىسىنىڭ جەلىسىمەن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن، پارلامەنتكە بايقاۋسىزدا، اداسىپ كىرىپ كەتكەن، ءوزىنىڭ قايدا قىزمەت ىستەيتىنىن ءالى دە تۇسىنبەيتىن مۇرنىنىڭ دىمى كەپپەگەن بالانىڭ ساندىراعى. دەگەنمەن، ول قاي قوجايىنى ءۇشىن تارتىلىپ جاتقان شالقان؟. ول شالقاننان بالالارىنىڭ (حالىق) اۋزىنا بىردەمە تيە مە ەكەن؟

سوڭى

«اباي-اقپارات»