(تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاق ادەبيەتى تۋرالى)

ادەبيەتتانۋدىڭ نەگىزگى ءۇش قۇرىلىمنان تۇراتىنىن بىلەسىز. ادەبيەت تاريحى، سىنى، تەورياسى دەگەندەي. ادەبيەتتىڭ تاريحى دا ءوز ىشىنەن ۇشكە بولىنەدى. سونىڭ ءبىرى – تاريحناما. ءبىز، 1991-2018 جىلدار ارالىعىنداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ حال-احۋالىن وسى تاريحناما اياسىندا قاراستىرۋدى حوش كوردىك. ياعني، وتكەن كۇندەرگە بارلاۋ. باقىلاۋ. سارالاۋ.

1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىنان باستاپ قازاق ادەبيەتى «تاۋەلسىزدىك» سوزىمەن قاتار جازىلا باستادى. تاۋەلسىزدىك كەزەڭى ادەبيەتكە قانداي جاڭالىق اكەلدى؟ قانداي وزگەرىس، ەرەكشەلىك بولدى؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋ بارىسى قانداي؟ ەندى وسى ساۋالدارعا رەتىمەنەن جاۋاپ بەرەلىك...

«جانكەشتى» قالامگەرلەر...

تاۋەلسىزدىك ادەبيەتكە «جاڭا» ەسىمدەر اكەلدى. بۇلار – ازات ويدىڭ يەلەرى. ولار كىمدەر؟ ولار – سۆەتقالي نۇرجانوۆ، جانات اسكەربەكقىزى، ايگۇل كەمەلباەۆا، نۇرجان قۋانتاي، جاراس سارسەك، باۋىرجان باباجانۇلى، ءادىل بوتپانوۆ، ءامىرحان بالقىبەك، دۋمان رامازان، مارالتاي رايىمبەكۇلى، نۇرلان ماۋكەۇلى، ديدار امانتاي، قۋات بوراش، تالعات ەشەنۇلى، ادىلبەك ىبىرايىمۇلى، داۋرەن قۋات، ساكەن سىبانباي، داۋرەن بەرىكقاجىۇلى، جاناربەك ءاشىمجان، الىبەك شەگەباي، باقىتجان الديار، باقىت بەدەلحان، ەسەي جەڭىسۇلى، بەكجان اشىرباەۆ، سايات قامشىگەر، المات ءيسادىل سەكىلدى تالانتتى اقىندار مەن جازۋشىلار. بۇلار – تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ون جىلدىعىنىڭ جەمىسى (1991-2001). ءدال وسى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى دا قارا حالىققا ۇلكەن اۋىرتپاشىلىق اكەلدى. نارىق كەزەڭىندە ۇلتتىق ادەبيەتكە التىن كوپىر بولىپ كەلىپ، اعا بۋىننان ادەبي جالعاستىق ەستافەتاسىن ۇلكەن سەنىممەن قابىلداپ الىپ، تۇرمىستىق جاعدايعا قاراماي، تىرشىلىكتىڭ مىڭ تىرلىگىمەن ساناسپاي، ادەبيەتكە ادالدىق تانىتقان بۇلار – «ءولارا» كەزەڭنىڭ قايسار ساربازدارى ەدى. ادەبيەتتانۋشىلار مەن سىنشىلار بۇلارعا وزدەرىنە لايىق باعاسىن ءالى كۇنگە دەيىن بەرە الماي كەلە جاتىر!

تاۋەلسىزدىكتىڭ ەكىنشى ونجىلدىعى دا وسال ەمەس. 2001-2011 جىلدار ارالىعىندا ادەبيەت ايدىنىنا ىرىسبەك دابەي، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، قاناعات ابىلقايىر، جانار اسادىق، تورعىن تۇرلىباەۆا، نۇرلان جۇماحان، دانيار سالامات، اسحات جالباعاي، بانۋ داۋلەتباەۆا، ءومىرجان ابدىحالىقۇلى، الماس تەمىرباي، اينۇر ابدىراسىلقىزى، باۋىرجان حاليوللا، قالقامان سارين، اقبەرەن ەلگەزەك، ۇلاربەك دالەي، ىقىلاس وجاي، باۋىرجان قاراعىزۇلى، توقتارالى تاڭجارىق، بەيبىت سارىباي، ەرلان ءجۇنىس، دارحان بەيسەنبەك، رينات قايىرتايۇلى، ەرعالي باقاش، ميراس مۇقاشەۆ، قانات ابىلقايىر، ماقسات مالىكوۆ، سەرىكبول حاسان، نۇرلان قۇمار، جاندوس ءبايدىلدا، باقىتگۇل باباش، مادينا وماروۆا، اياگۇل مانتاەۆا، قۇرالاي ومار، اينۇر شامشەيىتوۆا، ليرا قونىس، نازيرا بەردالى، تاناكوز تولقىنقىزى، اسىلزات ارىستانبەك، ايجان تاباراكقىزى، ماقپال مىسا، ەلميرا ەرىكقىزى، ينديرا كەرەەۆا، ەربولات ابىكەنۇلى، ميراس اسان، الماس ءنۇسىپ، الىبەك بايبول، ارمان المەنبەت، قانات تىلەپبەرگەنوۆ، جەڭىسبەك كاكەنوۆ، سەرجان زاكەرۇلى، ساعادات ورداشەۆا، اقەركە اسان، اسەم قوسپاعاروۆا، دينارا مالىك،ءۇمىت زۇلحاروۆا، جانات جاڭقاشۇلى، قۋات قيىقباي، سايان ەسجان، جاسۇلان سەرىك، التىنشاپاق حاۋتاي، شارافات جىلقىباەۆا، ەرجان توقتار، ازامات تاسقارا، ولجاس قاسىم، قايسار قاۋىمبەك سەكىلدى جاستار لەك-لەگىمەن كەلدى. بۇل جاستاردىڭ كەيبىرىن عالىمدار تۇرماق، وقىرماندار دا بىلمەيدى. بۇل تىزىمگە ەنبەي قالعان جاستار دا بولۋى زاڭدىلىق. باستى سەبەپ: ءبىز دە وقىرمان رەتىندە ولاردى ءالى وقىمادىق. اشىعىن ايتقاندا، تانىمايمىز!

تاۋەلسىزدىكتىڭ ءۇشىنشى ونجىلدىعىنىڭ كىندىگىن كەسكەندەر دە بار. ولار 2011 جىلدان بەرى ادەبي ارەناعا تانىلىپ قالعان جاسورەندەر. اتاپ ايتساق، مەرگەن توقسانباي، ماقپال سەمباي، ماقپال تورەبەك، قۇندىز جۇباەۆا، بوتاكوز بەكسارى، سالتانات قوجا، شەرحان تالاپ، ايبول يسلامعاليەۆ، اسىلان تىلەگەنوۆ، باتىرحان سارسەنحان، نۇرتاس تۇرعانبەكۇلى، ماناس قايىرتايۇلى، الىشەر ءالىمجان، ەلامان حاسەن، مارعۇلان اقان، تۇرسىنبەك باشار، جانداربەك جۇماعۇلوۆ، مەيىرجان جىلقىباي، سەرىك قانتاەۆ، الپامىس فايزوللا، جانايدار بولاتبەكۇلى، جانىبەك قويتاي، ءلاززات ماقاش، نۇرگۇل قاليمولدا، دينا بوكەباي سەكىلدى جاس قالام يەلەرى. بۇل ءتىزىم مۇنىمەن تاۋسىلمايدى. ءالى دە جالعاسادى. جالعاسا بەرمەك... «حيامەتتە باستالعان، احيرەتتە نۇكتەسى قويىلادى» (ايبەك قاليەۆ) دەگەندەي، ءبىزدىڭ باعزى زاماننان باستالعان ادەبيەتىمىزدىڭ ومىرشەڭ بولارىن وسىنداي جاس تولقىنداردىڭ جىل سايىنعى قاۋلاپ كەلىپ جاتقان لەكتەرىنەن بايقايمىز.

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى اتامەكەنىنە قانداستارىمىز كەلە باستادى. ولار – قازاقتىڭ بايىرعى سالت-ءداستۇرى مەن ءتىلىن، ءدىنىن سارى مايداي ساقتاعان ناعىز قازاقى باۋىرلارىمىز. ولار – قازاق ادەبيەتىنە ۇلكەن سەرپىلىس اكەلدى. 1921 جىلدان بەرى كسرو قۇرامىندا بولعان ءبىزدىڭ ەلىمىز اينالاسى جەتپىس جىلدىڭ ىشىندە «ورىستانىپ» كەتكەن ەدى... وسىنداي ولقىلىقتارىمىزدى تولتىرعان اتامەكەنىنە ورالعان باۋىرلارىمىز! مىسالى، شۇكىر حاماي، اباي ماۋقارۇلى، قۇل كەرىم ەلەمەس، داۋلەتبەك بايتۇرسىن، ءجادي شاكەنۇلى، ەسەنگۇل كاپقىزى، توقتارالى تاڭجارىق، ىرىسبەك دابەي، باقىتگۇل بايمولداقىزى سەكىلدى قانداستارىمىزدىڭ شىعارمالارىن وقي وتىرىپ، بايىرعى قازاقتىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن كورە الاسىز.

جاستاردىڭ «جاس تولقىن»، «جاس داۋرەن» سەريالارىمەن «جالىن»، «جازۋشى» باسپاسىنان جارىققا شىققان پوەزيالىق، پروزالىق كىتاپتارىن تۇگەلدەي بولماسا دا، سەكسەن پايىزىن وقىپ، تاۋىستىق. «كلاسسيك» بولماسا دا، ءتاپ-ءتاۋىر جازاتىن اقىندار مەن جازۋشىلار بار. ارالارىندا ەكسپەريمەنتكە ءساتتى بارىپ جۇرگەندەردە كەزدەسەدى. يدەيا، سيۋجەت بولعانىمەن، تىلدىك تۇرعىدان اقسايتىندارى دا بار. ءبارىن وتە جاقسى دەمەسەك تە، كەيبىر شىعارمالارى ساتسىزدىككە ۇشىراعاندارى دا بار. ءبىز، الداعى ماقالامىزدى وسى قوس سەريامەن كىتاپتارى جارىق كورگەن جاس قالامگەرلەرگە ارناماقپىز.

تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى قالامگەرلەردىڭ ءبارى – جانكەشتى. ءبىزدىڭ تاراپتان تەك ولارعا ناسيحات پەن قولداۋ كەرەك! ءبىزدىڭ مىندەت – تالداۋ مەن باعالاۋ، ولاردىكى – جازۋ. الاڭسىز جازۋ بولماق!

ايماقتاعى شىعارماشىل جاستار تاسادا قالدى

الماتى مەن استانادا تۇراتىن جاس قالامگەرلەردەن بولەك بىزدە كوپتەگەن تالانتتار بار. ولار – ناسيحات پەن قولداۋعا ءزارۋ! ولاردىڭ تاسادا قالىپ جاتقانى – جانىمىزدى اۋىرتادى. مىسالى، قوستانايلىق تالانتتى اقىن ابىلاي ماۋدانوۆ – حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ «پوەزيا» نوميناتسياسى بويىنشا گران-پري يەگەرى، بالالار ادەبيەتىنە ارنالعان «دارابوز»، «بالاۋسا» بايقاۋلارىنىڭ بىرنەشە مارتە جەڭىمپازى، جەزقازعاندىق بالالار اقىنى ەرنۇر سەيداحمەت، تالدىقورعاندىق پروزايك، نوۆەليست اسحات ومىرباەۆ، تالانتتى ءارى ويلى اقىن جۇماتاي امىرەەۆ سەكىلدى اقىن، جازۋشىلار ايماقتاردا ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. وسى اتالعان قالامگەرلەردى كوبىمىز بىلمەيمىز. ناسيحاتتارى جوق. ابىلاي ماۋدانوۆتىڭ العاشقى تۋىندىسى «سارى داپتەر» وسى جىلى عانا ءوزىنىڭ قاراجاتىمەن جارىق كوردى. سوندا ايماقتاعى جاستار وزدەرى قيمىلداماسا، ارەكەت ەتپەسە مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن وداقتىڭ ايماقتىق فيليالى كەرەك ەتپەي مە؟!

تالدىقورعاندىق ءمادي الجانبايدىڭ «اۆتوبۋستاعى اڭگىمە» اتتى كىتابى بار. ءبىرىنشى بولىمىنە جازۋشىنىڭ پروزالىق شىعارمالارى ەنسە، ەكىنشى بولىمگە قالامگەردىڭ اۋدارعان شىعارمالارى ەنىپتى. ءماديدىڭ اۋدارماشىلىق قابىلەتى ءتانتى ەتتى. اسىرەسە، اكۋتاكاۆانىڭ «ورمەكشىنىڭ ءجىبى»، چەحوۆتىڭ «كەتتى» ، چيگرەننىڭ « شاگانە، مەنىڭ شاگانەم...» اتتى اۋدارمالارى كوڭىلدەن شىقتى. ءمادي الجانبايدىڭ اۋدارعان شىعارمالارىن اسىعا وقيىق!

ايماقتارداعى جاستاردى قولداۋ كەرەك ەكەنىن ەستەن شىعارىپ المايىق!.

ولار دا اقىن...

بايقاۋىمىزشا، جازبا اقىندار مەن ايتىسكەر اقىندار اراسىندا قاقتىعىستار وتە كوپ. ايتىس – ءتول ونەر. ايتىسكەر اقىنداردىڭ اراسىندا دا جازبالىق ءداستۇردى دامىتىپ جۇرگەندەر بار. مىسالى، سەرىك قاليەۆ، داۋلەتكەرەي كاپۇلى، سەرىكزات دۇيسەنعازى، تالعات مىقي، توبا وتەپباەۆ سەكىلدى ايتىسكەر اقىنداردىڭ پوەزياسى ەرەكشە. سەرىك قاليەۆ پەن تالعات مىقيدىڭ پوەزياسى كانىگى جازبا اقىندارىنان ارتىق بولماسا، كەم تۇسپەيدى.

تاۋەلسىزدىك كەزەڭىنىڭ العاشقى ونجىلدىعى مەن ەكىنشى ونجىلدىعىنىڭ باس كەزدەرىندە قازاق ايتىس ونەرى وتە جوعارى دارەجەدە دامىدى. كاسىبي كوركەمدىك دەڭگەيى ءوستى. تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە «قوس ايقاي» اتانعان قاسيەتتى سۋىرىپ سالمالىق ءسوز ونەرىنە مۇحامەدجان تازابەكوۆ، مەلس قوسىمباەۆ،امانجول التاەۆ،ورازالى دوسبوسىنوۆ، بەكارىس شويبەكوۆ، ايبەك قاليەۆ، اينۇر تۇرسىنباەۆالار قازاق ايتىسىنا ۇلكەن جاڭالىق، سەرپىلىس اكەلدى. 1994-2007 جىلدارداعى قازاق ايتىس ونەرى – ايتىستىڭ رەزونانس تۋدىرعان كەزەڭى ەدى... ال، قازىرگى ايتىستى تالداۋعا ورەمىز جەتپەيدى؟ ونىڭ ۇستىنە «لاقپا» ايتىس دەگەن جاڭا فورما ويلاپ تاۋىپ، قازاق مادەنيەتىنە، رۋحانياتىنا داق ءتۇسىرىپ، كۇلكى بولدىق. ءسۇيىنباي مەن جامبىلدىڭ ارۋاعىن سىيلامادىق-اۋ! ەندى وسىنداي «شوۋ» پروتسەسستەرى جالعاسا بەرسە،اتا ونەردى ولتىرەمىز. ايتىستى جەرلەپ تىنار ما ەكەن...

«تاۋەلسىزدىك كەزەڭى» دەگەن ۇعىمدى اجىراتا المايتىن عالىمداردان قانداي ءۇمىت كۇتەمىز؟!

قازاقستاندا ادەبيەتتانۋ عىلىمىمەن نەگىزى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرىمەن قاتار جەكەلەگەن عالىمدار، ايماقتىق جوو ادەبيەتتانۋشىلارى اينالىسىپ ءجۇر. وسى ءبىزدىڭ ادەبيەتتانۋشى عالىمدار «تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاق ادەبيەتى» دەگەندى دۇرىس تۇسىنە المايتىن سياقتى. ءبىز، وسى سالاعا جاڭادان كەلسەك تە، ادەبي پروتسەسپەن ەرتەدەن بەرى تانىسپىز. ءتۇرلى كونفەرەنتسيا جيناقتارى، جوو حابارشىلارى، ادەبيەتتانۋعا قاتىستى گازەت-جۋرنالدار دا ءبىزدىڭ نازارىمىزدان بىرەلى تىسقارى قالعان ەمەس. ءبىزدىڭ ءالى بۇعانامىز بەكىپ، قابىرعامىز قاتايماسا دا، تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇرداسى رەتىندە ءوز ءداۋىرىمىز تۋرالى وي توپشالاۋدى مىندەت ءھام پارىز تۇتتىق. سەبەبى: ءبىز – وسى ءداۋىردىڭ ادامىمىز. مىنا جوعارىدا اتالعان اقىن-جازۋشىلار ءبىزدىڭ كوز كورگەن تۇستاستارىمىز. وسى قالامگەرلەر تۋرالى ايتۋ، جازۋ – زامانداسقا جۇكتەلەر مىندەت. ادەبيەتتانۋشىنىڭ ميسسياسى – ءوز ءداۋىرىنىڭ قالامگەرلەرىن ناسيحاتتاۋ، جارنامالاۋ، تالداۋ، سارالاۋ، باعالاۋ!

«تاۋەلسىزدىك» ادەبيەتىن دۇرىس تۇسىنبەي جۇرگەن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنە توقتالايىق، ءسوزىمىز جالاڭ بولماسىن. قانسەيىت ابدەزۇلى ەسىمدى پروفەسسور، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بار. وسى عالىمنىڭ «تاۋەلسىزدىك كەزەڭى جانە قازاق ادەبيەتى» اتتى وقۋ قۇرالى بار. بۇل كىتاپ – ەشقانداي وقۋ قۇرالى ەمەس! جانە دە بولا المايدى. بۇنى – ماقالالار مەن سۇحباتتار جيناعى دەپ تۇسىنگەن ابزال. (كىتاپتىڭ مازمۇنىن فوتودايەك رەتىندە بەرىپ وتىرمىز – ت.ە.) مازمۇنىنا قاراپ وتىرىپ، كۇلەسىز بە، جىلايسىز با ءوز ەركىڭىز. بىزدەگى عالىمداردىڭ «تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى قازاق ادەبيەتى» تۋرالى تۇسىنىگى ايگۇل كەمەلباەۆا، ديدار امانتاي، اقبەرەن ەلگەزەك، ۇلاربەك دالەي، ىقىلاس وجاي، باۋىرجان قاراعىزۇلى، توقتارالى تاڭجارىق، بەيبىت سارىباي، ەرلان ءجۇنىس، دارحان بەيسەنبەك، ميراس اساندارمەن ەمەس، م.ح.دۋلاتي، تۇرماعامبەت ىزتىلەۋوۆ، ۇلبيكەلەرمەن قالىپتاسقان ەكەن. ەڭ وكىنىشتىسى – وسى بولىپ تۇر! كەشىرىڭىز، تاۋەلسىزدىك كەزەڭىنە «جاھان نامە» داستانى، تۇرماعامبەتتىڭ داستاندارىنىڭ قانداي قاتىسى بار؟ ءبىرى – ورتاعاسىرلىق، ەكىنشىسى – حح عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى ادەبي كەزەڭگە ءتان ادەبي مۇرالار. سوندا ءبىزدىڭ جوو ستۋدەنتتەرىمىز ءالى كۇنگە دەيىن كسرو تۇسىنداعى شىعارمالاردى وقىپ جاتىر! بۇنى ويلاپ وتىرعان بىرەۋ بار ما؟ تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى جاڭا بۋىننىڭ شىعارمالارى سوندا قاشان ناسيحاتتالماق؟ قاشان وقۋ قۇرالىنا ەنبەك؟ مىسالى، جازۋشى ايگۇل كەمەلباەۆانىڭ «جەتىنشى قۇرلىققا ساياحات» اتتى پوۆەسى، بەيبىت سارىبايدىڭ «راۋعاش ەرتە گۇلدەيدى»، «قاراتورعاي» حيكايالارى بالالار ادەبيەتى وقۋلىعىنا ەنۋگە ابدەن تۇرارلىق ەڭبەكتەر. ديدار امانتايدىڭ «گۇلدەر مەن كىتاپتارى»، «شايتان مەن شايىرى»، جاناربەك ءاشىمجانننىڭ ولەڭدەرى جانە تاعى باسقا اقىن-جازۋشىلاردىڭ تۋىندىلارى دا جوو ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان «قازىرگى قازاق ادەبيەتى

(تاۋەلسىزدىك كەزەڭى)» وقۋ قۇرالىنا، حرەستوماتياسىنا ەنۋگە سۇرانىپ اق تۇر!

جوو «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» دەگەن مىندەتتى كۋرس بار. وسى كۋستىڭ ارنايى وقۋلىعى جوق. وقۋلىعى تۇرماق، تيپتىك باعدارلاماسىنىڭ ءوزى سىن كوتەرمەيدى. سونداي ءبىر وقۋ قۇرالىنىڭ اۆتورى – ا.توقسامباەۆا ەسىمدى ادەبيەتشى. بۇل كىسىنىڭ «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» (1960-2000 جج) اتتى وقۋ قۇرالى 2013 جىلى «فوليانت» باسپاسىنان «جوعارى ءبىلىم» سەرياسىمەن جارىققا شىعىپتى. ادەبيەتتانۋشى رەتىندە ءبىز وقۋلىقتىڭ اننوتاتسياسىمەن، مازمۇنىمەن تانىسىپ ەشتەڭە تۇسىنە المادىق.بۇل كىتاپتىڭ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى ادەبيەتكە ەشقانداي قاتىسى جوق!

حح عاسىردى كوبىنە بىلاي جىكتەيمىز:1) 1917-1940 جج 2) 1940-1960 جج 3) 1960-1990 جج. ءبىرىنشى كەزەڭگە ب.كەنجەباەۆتىڭ، ءو.ءابديمانۇلىنىڭ «حح عاسىر باسىنداعى قازاق ادەبيەتى» وقۋ قۇرالىن پايدالانامىز. ەكىنشى كەزەڭ – سوعىس جىلدارىنداعى قازاق ادەبيەتى. (س.قيراباەۆ، س.ماقپىرۇلى، ت.سىدىقوۆ ت.ب. عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىن باسشىلىققا الامىز). ءۇشىنشى كەزەڭ – وركەندەۋ كەزەڭى. (پروفەسسور ج.ءا.ايمۇحامبەتتىڭ وقۋ قۇرالى سايكەس كەلەدى) .وقۋلىق شىعارۋ ۇشىندە قاراپايىم وسىنداي ەلەمەنتتەردى حرونولوگياعا سايكەستەندىرىپ، شىعارۋ كەرەك اۋ!

كوڭىلگە مەدەۋ بولار ءبىر عانا وقۋ قۇرالى تابىلدى. ول – 2012 جىلى شىققان «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» كىتابى. بۇل وقۋ قۇرالى – جوعارىداعى اتالعان ەكى كىتاپتىڭ جانىندا «اينالايىن» عوي. ايتسە دە كەمشىن تۇستارى بار. بۇل كىتاپتى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-ءنىڭ ب.ەردەمبەكوۆ،ج.ايمۇحامبەت، ر.تۇرىسبەك، ق.بايتاناسوۆا، س.ايتۋعانوۆا سەكىلدى رەسپۋبليكامىزعا تانىمال وقىتۋشىلارى قۇراستىرعان ەكەن. كىتاپ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى شىعارمالارعا جازىلۋ جانرى بويىنشا جالپىلاما سيپاتتاما بەرىلگەن.

نەگىزى ادەبيەتتانۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن باس مەكەمە – م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى. قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بولاشاق «ادەبيەتشى» ماماندارعا جاندارى اشىسا، وقۋ باعدارلاماسى، وقۋ قۇرالىن رەتتەستىرۋ شارالارىن وسى ينستيتۋتتىڭ قۇزىرىنا بەرسە ەكەن... ايتپەسە، جەكەلەگەن عالىمداردىڭ ساپاسىز، وقۋ باعدارلاماسىنىڭ تالاپتارىنا ساي ەمەس وقۋ قۇرالدارى ستۋدەنتتەردى شاتاستىرىپ جاتىر! اتالمىش ينستيتۋتتىڭ «قازىرگى قازاق ادەبيەتى» ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وسى تۇيتكىلدى وڭتايلى شەشەر مە ەكەن؟! بۇل – سىناق!

قالامگەرلەرگە قامقورلىق كەرەك!

تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قر-نىڭ ۇكىمەتى كەڭەس وداعى بيلىك ەتكەن كەزەڭدەگىدەي بولماسا دا، قالامگەرلەرلەردى شاما-شارقىنشا قولداپ كەلەدى. ەكى جىلدا ءبىر بەرىلەتىن مەملەكەتتىك سىيلىق، جازۋشىلار وداعى بەكىتكەن حالىقارالىق «الاش» سىيلىعى، جاستارعا بەرىلەتىن «دارىن»، «سەرپەر» مەملەكەتتىك سىيلىقتارى، مەتسەناتتار تاعايىنداعان «تارلان»، «تارلان-ءۇمىت» تاۋەلسىز سىيلىقتارى، قر پرەزيدەنتى ستيپەندياسى تاعى باسقا جوعارى دارەجەلى ناگرادالار مەن وردەندەر قالامگەرلەر ءۇشىن جاسالىپ جاتقان يگى ءىس.

الايدا، ادەبيەتتەگى ەڭ قادىرلى – مەمسىيلىقتىڭ ءوزى قاتارداعى «جازعىشتارعا» بەرىلىپ جاتقانى جانىڭىزدى اۋىرتادى. حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن يەلەنگەندەر سانىنان جاڭىلاسىز.

ادەبيەت – اتاق-دارەجە، سىيلىقپەن ولشەنبەيدى! بىراق، اتاق پەن سىيلىق جازۋشى مەن اقىن، سىنشىعا ستيمۋل بەرەدى. جازۋعا دەگەن قۇمارلىقتارىن ارتتىرادى. شابىتتاندىرادى. البەتتە، اتاق لايىقتى قالامگەرلەرگە بەرىلسە دەيمىز عوي...

قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن ءمۇشايرالار مەن ادەبي بايقاۋلار ءجيى وتۋدە. بۇنى – ادەبيەت ءۇشىن جاسالعان جاقسىلىق، جازۋشى ءۇشىن قامقورلىق دەپ ۇعىنۋ كەرەك! مىسالى، جاس قالامگەرلەرگە ارنالعان «التىن قالام» ، «اڭسار»، بالالار ادەبيەتىن قولداۋعا ارنالعان «دارابوز» ، «بالاۋسا» ، «جاۋقازىن» بايقاۋلارى سەكىلدى ادەبي بايگەلەردىڭ سانىن دا ارتتىرۋ كەرەك!

قازىر – جاھاندانۋ ءداۋىرى. جاھاندانۋعا قارسى تۇراتىن انتيۆيرۋس – ادەبيەت! وسىنداي جاڭا تەحنولوگيالار دامىپ جاتقان كەزەڭدە ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋعا، جازۋشىلاردى قولداۋعا ارنالعان «ادەبيەت پورتالى» ينتەرنەت جوباسى – قالامگەردىڭ جانى ەمەس پە؟! «ادەبيەت پورتالى» – تۇتاس ءبىر وداقتىڭ قىزمەتىن عالامتور ارقىلى اتقارىپ جاتقانىن ايتا كەتكەنىمىز ارتىق بولماس. ونى وزدەرىڭىز كورىپ-ءبىلىپ وتىرسىزدار.

اقيقاتىندا، قالامگەرلەردى مەملەكەت قامقورلىعىنا الۋ كەرەك! جاعداي جاسالسا عانا ادەبيەت وركەندەيدى، داميدى.

PS: جيىرما ءتورت جىلدىق تاريحى بار تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ حال-احۋالىن ءبىر عانا ماقالا اياسىندا ەگجەي-تەگجەي ايتۋ، تالداۋ مۇمكىن ەمەس. سوندا دا ءبىز كوكەيدە جۇرگەن كوكەيكەستى ماسەلەلەردى شاما-شارقىمىزشا كوتەرۋگە نيەتتەندىك. ءبىزدىڭ وي-ارمانىمىز تەك تاۋەلسىزدىك تۋدىرعان تالانتتاردىڭ تۋىندىلارى حاقىندا ايتۋ ەدى... و باستا ماقسات ەتكەن جوسپارىمىز ورىندالدى ما، كوكەيدەگەنى ايتا الدىق پا، بىلمەيمىن، ول جاعى ءسىزدىڭ ەركىڭىزدە. ءسىز – تورەشىسىز! بىزدىكى – تەك ايتۋ، سيپاتتاۋ.

الداعى ۋاقىتتاردا 1991-2015 جىلدار ارالىعىندا ادەبيەت سىنىنا، دراماتۋرگيا، بالالار ادەبيەتىنە، ساتيرا سالاسىنا، ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋ بارىسىنا ارنايى زەرتتەۋ ماقالا جازباقشىمىز.

ءوزىڭىز بىلەسىز، تاۋەلسىزدىك دەگەن – ەركىندىك، ازاتتىق. ال، جىلىمىق دەگەن – جىلى دەگەن ماعىنا بەرەدى. 1991-2015 جىلدار ارالىعىندا ادەبيەتىمىزگە قوسىلعان قالامگەرلەر نارىق ۋاقىتىندا، مىناداي الماعايىپ زاماندا، رۋحانياتتىڭ شەگەسى بوساپ، كۇشى السىرەگەن تۇستا بىزگە تەك «جىلۋ» سىيلاپ جۇرگەنىن ۇمىتپاڭىز! بۇلار – جىلىمىق كۇننىڭ قالامگەرلەرى!

ەلدوس توقتارباي، ادەبيەتتانۋشى

Abai.kz