قازىر بۇكىل ەل بويىنشا ەجەلگى ساق بابالار قورعاندارى مەن ەسكى مازارات، كەسەنەلەردى تونايتىن، تىپتەن مۇنى «تابىس كوزىنە» اينالدىرىپ العان «قارا ارحەولوگتار» كوبەيىپ بارادى. وكىنىشكە وراي بۇل ماسەلەلەر بىرنەشە رەت ۇكىمەت گازەتتەرى "ەگەمەن قازاقستانعا" شەيىن دە، ماجىلىستە دە كوتەرىلدى. وسىدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن وسى جولدار اۆتورى دا مۇنى جەرگىلىكتى باسپاسوزدە كوتەرگەن بولاتىن. بۇل وڭاي جولمەن تەز ارادا بايىعىسى كەلگەن قىلمىسكەر توپتار «مەتالل ىزدەيتىن» قوندىرعىلارمەن جانە دە باسقا دا تەحنيكالارمەن جاراقتانىپ، وتارشىل جۇيەدەن ەندى عانا شىعىپ، بويىن تىكتەي باستاعان اتا تاريحاتىمىز بەن ۇلتتىق مادەنيەتىمىزگە، وراسان زور اپاتتار اكەلۋدە. بىراق گازەت وقىمايتىن، ونىڭ ىشىندە وزدەرى سول مەملەكەتتى باسقارىپ وتىرسا دا مەملەكەت تىلىنە دە، تاريحىنا دا، ەرتەڭىنە دە، باعا جەتپەس جادىگەرلەرىنە دە پىسقىرىپ تا قارامايتىن، بۇرىڭعى يمپەريانىڭ رۋحىندا تاربيەلەنىپ، ءتۇرلى جولدارمەن ەل بيلىگىنە كەلىپ قالعاندار بۇل اسا ماڭىزدى ماسەلەگە مۇلدەم كوڭىل بولمەي كەلەدى...

ەجەلگى زاماندار مەن ورتا عاسىرلاردا وسىنداي كيەلى جەرلەردى، ياعني قورىمدار مەن كەسەنەلەردى، كەرۋەندەردى توناپ، ادامدارعا قاراقشىلىق شابۋىل جاساعانداردى ۇلى قاھاننىڭ ارنايى وكىلەتتىكتەرى بار جاساۋىلدارى الگى قورقاۋ سۇمداردى ۇستاعان جەرلەرىندە باستارىن شاۋىپ، اعاشتارعا ءىلىپ كەتەتىن بولعان...

اي قاراق كەرەي حان بيلىككە كەلەر الدىندا التىن وردادا ءتۇرلى دىندەردى تۋ ەتكەن حان تۇقىمدارى تاققا تالاسىپ، ءوزارا قىرقىسىپ ەلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ، ءتارتىپ قوجىراپ تۇرعان تۇستا ەلدى تونايتىن، كەرۋەندى تورۋىلدايتىن توپتار قايتادان پايدا بولادى. كەرەي حان قازاق حاندىعىن قۇرىپ، بيلىككە كەلگەسىن جان-جاقتى وسالداپ كەتكەن ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋدەن باستايدى. وسى قاندى تۇتقيىل شابۋىلدى باسقاراتىن تۇنگى ۇرىلاردى كەرەي حان ارنايى ساربازدار شىعارىپ، ىزدەرىنە ءتۇسىپ بۇعاۋلاپ ۇستاپ الىپ كەلىپ، حالىقتىڭ الدىنا شىعارىپ باسشىلارىنىڭ باسىن كەسىپ، جول بويىنداعى اعاشتاردىڭ بۇتاعىنا ءىلدىرىپ قويادى ەكەن. ادامنىڭ باسى تۇرعان اعاشتى ەل كورىپ: «اي قاراقتىڭ قولدانعان جازاسى!» - دەپ بىلەدى ەكەن. كەيىنەرەك وسى سوزدەن «قاراقشى» - دەگەن ءسوز پايدا بولادى.

جوڭعار-قازاق سوعىسىندا وسى جازانى ايبىندى ابىلاي حاننىڭ باس باتىرلارىنىڭ ءبىرى ەر قانايۇلى قۇلان قايىر حانباس باتىر جوڭعار قاراقشىلارىنا قولدانادى. جازىقسىز ءسابي، انا، اقساقالداردى جىلاتقان پەندەلەردى اياماعان. مۇنداي جاۋىزداردىڭ باستارىن كەسىپ، اعاشقا ىلگەن. وسىنداي جازالاردى قولدانعان جەرلەردە، كەرەي حان زامانى مەن ايبىندى ابىلاي حان ءومىر سۇرگەن جوڭعار شاپقىنشىلىعى ۋاقىتىنان قالعان تاريحي جەر اتاۋلارى: «قاندىاعاش»، «كوكتەرەك»، «سۇراعاش»، «سارىاعاش»، «قاراقشى تەرەك»، «بۇتاقباس»، «تورتبۇتاق»، «قارعا قونار»، «ۇشتوبە»، «مولالى شىبىق»، «قىتاي شىبىق»، «ورىس جىلاعان»، «پارسى باس»، «يتكوزدى قاراعاي»، «بۇزىق توبىلعى»، «سۇيەكباس سەكسەۋىل»، «حانباس بەكەت»، «كەرەي جايراسۇنى»، «قانجىعا بۇتاق»، «شىرىگەن اعاش»، «ەڭىرەۋىك توعايباس»، «جىلاۋىق قايىڭ» - دەپ اتالىپتى. وسىنداي تاريحي جەرلەردە قاراقشىلاردى و دۇنيەگە اتتاندىرىپ، باسشىلارىنىڭ باستارىن اعاشقا ءىلىپ قويعان.

شىندىعىندا، بۇگىڭگى كۇنى ەلىمىزدە وتە اۋىر ماسەلەگە اينالىپ تۇرعان مۇنداي «قارا ارحەولوگتارعا» وسىنداي اسا قاتاڭ جازا قولدانۋ كەرەكتىگى دە ءومىردىڭ تالابىنان تۋىنداپ وتىر! سەبەبى ەجەلگى مازاراتتار مەن كەسەنەلەردى توناپ، سونى كاسىپكە، كۇن كورىسكە اينالدىرىپ جۇرگەندەردىڭ، مولانى اشىپ مۇردەلەردى جەيتىن جىرتقىش قورقاۋلاردان ايىرماشىلىعى قايسى؟ مۇنداي سۇمدار دۇنيە مەن اقشا ءۇشىن كەز – كەلگەن ادامدى شىمىرىكپەي باۋىزداپ، نەمەسە اتا سالادى. بۇل ولار ءۇشىن سۋ ىشكەنمەن بىردەي عانا نارسەگە اينالعان. وسىنداي قورقاۋلاردىڭ ادام اراسىندا ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءوزى، ولاردىڭ قورقاۋ ۇرپاق تاراتۋى دا قوعامعا دا، ەلدىڭ بولاشاعىنا دا اسا قاۋىپتى. مۇنداي ەلەمەنتتەردى، ياعني «ادام تەرىسىن جامىلعان ىبىلىستەردى» بابالارىمىز تۇبىرىمەن جويىپ وتىرعان. قازىرگى بەلەڭ العان جاپپاي جەمقورلىق مەملەكەتىمىزدى ىشتەي ىرىتۋدە. ەلىمىزدەگى ءتارتىپ قوجىراپ، جەتىم ساتقان، جەر ساتقان، ازعىن قوعام ورناتقانداردىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىڭ بيلىگى مەن پارمەنى بارلىق سالادا السىرەپ بارادى. ال وسىنداي جاعدايدا ولاردىڭ مۇنداي وتە ماڭىزدى ماسەلەلەرمەن اينالىسۋىنا پەيىلدەرى دە، ۋاقىتتارى دا جوق بوپ تۇر؟!

اbai.kz cايتىندا ادىلبەك قابا مەن تاكەن مولداقىنۇلىنىڭ وسى ماسەلەلەر بويىنشا كەلتىرگەن دەرەكتەرى، ءبىزدىڭ ەلدى ناعىز جارىمەس ەلدىڭ ەرتەڭىن ويلامايتىن پەندەلەر بيلەپ وتىر ما، دەگەن زاڭدى سۇراقتى تۋىنداتىپ وتىر؟! سۇمدىق قوي بۇل! باس قايدا؟ ەلدىڭ ەرتەڭىن تەرەڭ ويلايتىن ەر - ازاماتتارعا، بيلىكتەن ءتارتىپ پەن زاڭدىلىقتى قاتايتاتىن ءىس – شارالاردى تالاپ ەتىپ، بىلىكسىز باسشىلارعا ورىندى بوساتىڭدار دەپ تالاپ قوياتىڭ شەشۋشى كەزەڭدەر كەلگەن سياقتى...

ىلەسبەك بايجانوۆ

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz