- جاقىندا «مەلوماننان» ديزاينى كەلىسكەن، ساپاسى دا جوعارى «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» اتتى جاڭا ستيلدە جاسالعان ديسكىڭىز جارىققا شىقتى. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ديسكىنى كوزىمىز شالماپ ەدى، يدەيا اۆتورى كىم؟
- «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» اتتى ديسكىنى كەي انىمە قايتا ارانجيروۆكا جاساتىپ، جاڭا اندەرىمدى، ءالى ەفيرگە شىقپاعان اندەرىمدى، بۇرىنعى تانىمال اندەرىمدى قوسىپ قايتا شىعاردىم. جاسارىپ كەلە جاتقان جوقپىز. بارعان جەرلەردە «ەفيرگە كوپ شىقپايسىز. ديسكىڭىز بار ما؟ قايدان الامىز؟»، - دەپ سۇراپ جاتادى. بىرەۋگە سىيلىققا بەرسەڭ دە، كەرەك دۇنيە ەكەن. ديسك 2000 دانامەن شىقتى. بۇل تەك ءان جازىلعان ديسك قانا ەمەس، جاستىق شاقتا جازعان جىرلارىم مەن كەيىنگى جازعان ولەڭدەرىم توپتاسقان پوەزيا كىتاپشاسى دا بولىپ شىقتى. سونىمەن ورىسشا ايتقاندا «دۆا ۆ ودنوم» بولدى. ءارى ديسك، ءارى كىتاپشا مۋزىكا الەمىندە كەيىنگى جىلدارى پايدا بولعان جاڭالىقتاردىڭ بارشاسى قولدانىلا وتىرىپ، جاڭاشا سالتپەن جارىق كوردى. يدەيا وزىمدىكى. بۇل ءۇشىن قايتا-قايتا الماتىعا بارۋعا، قاداعالاپ وتىرۋعا، ءبىراز ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ناتيجەسىندە كورگەن ادام قىزىعاتىنداي، ۇيالماي ۇسىنا الاتىنداي كوركەم دۇنيە جاسالدى.
- نەگە «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» دەپ اتالدى؟
- ويتكەنى «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» ءانى - مەنىڭ «پاسپورتىم»، ال «ەسىڭە مەنى العايسىڭ» - «زاگرانيچنىي پاسپورتىم».
- ءسىزدىڭ مۋزىكادان حابارىڭىز مول بولعانىمەن، قايناعان ورتاسىندا جۇرۋگە نەگە تالپىنبايسىز؟ نە كەدەرگى؟
- مەن كورىنىپ ءجۇرمىن عوي.
- جوق، ەفيردەن كوپ بايقاي بەرمەيمىز.
- تەلەديداردان تۇسپەيتىن انشىلەر وتە كوپ، بىراق كوپشىلىگىنىڭ بىردە-ءبىر ءانى قۇلاعىڭدا قالمايدى. ماسەلە تەلەديداردىڭ بەتىن بەرمەۋدە ەمەس، ءبىر ءان جازىپ، تىڭداۋشىم ىقىلاسپەن قابىل الىپ جاتسا، ساپالى كورىنۋ سول بولماق. جۇرت مەنىڭ ديدارىمدى تاني بەرمەسە دە، اندەرىمدى جاقسى بىلەدى. ءومىر، تاعدىر دەگەن بولادى، مۋزىكاعا ءۇش قايناسا، سورپاسى قوسىلمايتىن مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەدىم. ساحنادان سىرت قالاتىنىمنىڭ سەبەبى كوپ. بىرىنشىدەن، كاسىبي مۋزىكانت ەمەسپىن، ارنايى ساۋاتىم جوق. سوندىقتان بۇل ورتاعا قوسىلا بەرمەيمىن. ءوزىمنىڭ ءان سالاتىنىمدى بىلەمىن، جۇرتتىڭ ونى جىلى قابىل الاتىنىن بىلەمىن، سول سەبەپتى ەل الدىنا ساعىندىرىپ بارىپ، سيرەك شىققاندى ءجون سانايمىن. بالا ەمەسسىڭ، شاعا ەمەسسىڭ، ىزەتپەن شاقىرعان، قۇرمەتپەن قابىل الاتىن جەر بولماسا نەمەسە ءوزىڭ جوسپارلاپ شىققان ارنايى ساپارىڭ بولماسا، كوپشىلىكتى مەزى ەتۋ دۇرىس ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، بىرەۋ جازىپ بەرگەن ءاندى جاتتاپ الىپ، فونوگرامماعا جازدىرىپ الىپ وڭدى-سولدى ايتىپ جۇرگەن ءانشى ەمەسپىن. ايتاتىن ءانىمدى ءوزىم جازام، وعان ارانجيروۆكا جازامىن دەپ جۇرگەن ۋاقىتتا ءبىرشاما ۋاقىت وتەدى، ونى راديوعا بەرۋ كەرەك، تەلەۆيزياعا بەرۋ كەرەك دەپ جۇرگەندە تاعى ۋاقىت جىبەرىپ الاسىڭ. جىل ون ەكى اي تولعاتىپ جۇرگەندە، تاعى ءبىر كولدەنەڭ جاعدايلار تۋىپ قالادى. ايتسە دە ءوزىمنىڭ كوڭىلىم قالاعان جەردەن قالىپ كورگەن ەمەسپىن.
- اندەرىڭىزدە مۇڭنىڭ سارىنى باسىم. جادىراعان-جايناعان، قۋانىشتان تاسىپ توگىلگەن كوڭىلدىڭ كۇيىن جىرلاۋعا نە كەدەرگى؟ مۇڭلى ءان ءسىزدى بىرسارىندىلىققا ۇرىندىرىپ جۇرمەي مە؟
- جوق. اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ «اداسقاق» دەگەن شىعارماسىن وقىساڭىز، اقان مەن ءبىرجاننىڭ اراسىنداعى ديالوگتا بىرەۋى: «ءان دەگەن - زار»، - دەيدى. بىرەۋى: «ءان - ءمىناجات. ءان جازعان ادام ناماز وقىماي-اق قويسا دا بولادى»، - دەيدى. قازاق قارنى شىرەپ تويعاننان، كۇمپيىپ بايىعاننان ءان جازعان حالىق ەمەس قوي. قايعىرعاننان ءان جازعان. «ەلىم-ايدى» الىپ قاراڭىز. ادەبيەتىمىز بەن تاريحىمىزعا كوز جۇگىرتسەك، قازاقتىڭ باسىندا كىلەڭ الاساپىران الماعايىپ ۋاقىت، شاپقىنشىلىق كەزەڭ، ەل مەن جەر ءۇشىن كۇرەس، سوعان بايلانىستى تۋعان جوقتاۋ، زارلاۋ ولەڭدەر. راس، قازاق قىمىزدى ىشەدى، قىزعا ۇرىن بارادى، كەلىنشەكتى قالجىڭمەن قاعىتادى. بىراق ادەبيەتكە كەلگەندە قازاق ونداي ماستىققا بارماعان. ادەبيەتىنىڭ ءار جولىن قورعاسىنداي سالماقتى سوزبەن قۇيىپ بەكىتكەن. سول سەكىلدى مەن دە جىرلارىمدى، اندەرىمدى ءىشىم پىسقاننان، كوڭىلىم كوتەرىلگەننەن جازبايمىن. ءوزىم قاندايمىن - جىرلارىم دا سونداي. ءان ادامعا وي سالۋى كەرەك. جان دۇنيەسىن استاڭ-كەستەڭ ەتىپ، تولقىتىپ-تەبىرەنتىپ، ءتۇرلى سەزىمگە بولەۋ كەرەك. تىڭداۋشى سول اننەن ءوزىن تاپسا، ءوزىن تانىسا، ءتىپتى كەرەمەت.
- اندەرىڭىزدىڭ ورىنداۋشىسى - ءوزىڭىزسىز. نەگە باسقالاردىڭ ورىنداۋىنا بەرمەيسىز؟
- بىلەسىز بە، نەگە؟ ءوزىم ورىنداسام عانا ءانىمنىڭ قاتپار-قاتپارى، ايتقىم كەلگەن سىرى، مىنەزى اشىلادى. مۇنى ماعان ءبارى ايتادى. ءتىپتى روزا رىمباەۆا دا بىردە: «لەنا، سەنىڭ اندەرىڭدى تەك ءوزىڭ عانا ايتۋىڭ كەرەك. باسقالار ءبارىبىر وزىڭدەي جەتكىزە المايدى»، - دەگەن ەدى. ءوزىم دە سونى انىق سەزەمىن.
- ءسىزدىڭ ءارى ءانشى، ءارى كومپوزيتور، ءارى جازبا اقىن، ءارى ايتىس اقىنى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز، ءتىپتى ءبىردى-ەكىلى پروزالىق دۇنيەلەرىڭىز دە جارىق كوردى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ءجا دەگەن شەنەۋنىگى بولعانىڭىزدى بىلەمىز. بۇنىمەن قوسا جازبا ايتىستىڭ تابيعاتىن زەرتتەپ، عىلىم كانديداتى اتانىپسىز، ەندى دوكتور بولۋعا دايىندالىپ جاتقان كورىنەسىز. وسىلاردىڭ ىشىندە قايسىسى ءسىزدىڭ جانىڭىزعا جاقىن؟
- قۇدايدىڭ بەرگەن ونەرىنەن ارتىق ەشنارسە جوق! قىزمەت قۋىپ، كارەرا جاساۋدى ماقسات ەتسەم، بۇل سالادا دا جولىمنىڭ بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە دە سەنىپ تاپسىرىلعان شارۋا قولىمىزدان كەلمەي «ايكاپىر» اتانىپ كورگەن جوقپىز. قۇداي ماعان ءبىر عانا ونەردى ەمەس، بىرنەشە ونەردىڭ تىزگىنىن ۇستاتتى. بۇدان ارتىق قانداي بايلىق بولۋى مۇمكىن؟ ساحناعا شىعۋىم كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءانشىنىڭ ساحناداعى ءومىرى ساناۋلى ۋاقىتقا عانا بەرىلەدى. «اللا-تاعالا مىڭداعان ادامداردىڭ ىشىنەن تاڭداپ تۇرىپ، مەنىڭ جۇرەگىمە ونەر سالىپ بەردى، ەندەشە نەگە مەن ونى حالىققا تاراتپايمىن»، - دەگەن وي كەلدى. ءسويتىپ مينيسترلىكتەگى جۇمىسىمدى تاستاپ، ونەرگە قايتا كەلدىم.
- مەملەكەتتىك قىزمەتتەن ءوزىڭىز ءۇشىن ءبىر نارسە ۇيرەندىڭىز بە؟
- ارينە، مەملەكەتتىك قىزمەت ادامعا كوپ نارسەنى ۇيرەتەدى. جاۋاپكەرشىلىككە، ءبىر جۇمىستى قولعا الىپ، سونى تياناقتى ورىنداپ شىعۋعا، ۋاقىتىڭدى دۇرىس جوسپارلاپ، تارتىپپەن ءجۇرىپ-تۇرۋعا ۇيرەنۋ ءۇشىن تاپتىرماس ورىن. ءبىز وتباسى، وشاق قاسىندا وتىرىپ الىپ «اناۋ نەگە ولاي ەمەس»، «مىناۋ نەگە بۇلاي ەمەس»، «تانىسىڭ بولماسا، ءومىرىڭ قاراڭ» دەپ بىرەۋلەردى جازعىرىپ، سوگىپ سويلەۋگە ۇيرەنىپ العانبىز. ال ىشىندە جۇرگەننەن كەيىن وسىنداي نارسەگە باسقاشا قاراي باستايدى ەكەنسىڭ. وسى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىڭدى، زاڭ اياسىندا سويلەپ، زاڭ اياسىندا جۇمىس ىستەۋدى سەزىنۋ باسىمىراق بولادى. الدىڭا نەشە ءتۇرلى مازمۇنداعى حاتتار، الۋان ءتۇرلى ادامدار كەلەدى. بىرەۋدى جاقتايدى، بىرەۋدى جاماندايدى، سولاردىڭ ارا-جىگىن اشۋعا، اق-قاراسىن انىقتاۋعا تۋرا كەلەدى. بىرەۋدىڭ تاعدىرىنا ارالاساسىڭ، قيسايىپ بارا جاتقان جەرىن تۇزەپ جىبەرەسىڭ، كەڭەس بەرەسىڭ. وسىنىڭ ءبارى ءوزىڭنىڭ ازاماتتىق بولمىسىڭا اسەرىن تيگىزەتىن دۇنيەلەر ەكەن. سوندىقتان مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ماعان پايداسى بولماسا، زيانى تيگەن جوق.
- ءسىزدىڭ 90-جىلداردا ايتىستىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان شاعىنداعى كەزىڭىز كوبىرەك ەسكە تۇسەدى. اسىرەسە، ماڭعىستاۋلىق اقىن مەلس قوسىمباەۆپەن ايتىسقانىڭىز. قازىر ايتىسا الاسىز با؟ ءسوز جەكپە-جەگىن ساعىنىپ، قايتا شىققىڭىز كەلەتىن كەز بولا ما؟
- شىنداسام، ايتىسا الامىن. جۋىردا عانا ماڭعىستاۋدا وتكەن رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنا مەنى ادىلقازىلار ءتورايىمى ەتىپ شاقىردى. اقىننىڭ قارسىلاسى سوزدەن توسىلىپ، ەسەسىن جىبەرىپ الىپ جاتقاندا، «قاپ، قاپ، مەن بولسام بىلاي ءۋاج قايتارار ەدىم» دەپ دەلەبەم قوزىپ، قوپاڭداپ-اق قالىپ وتىردىم. تىڭداپ وتىرىپ، قارنىڭ اشادى. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا اسەلحان قالىبەكوۆا، ءاسيا بەركەنوۆا، قونىسباي ابىلەۆتەر سۋىرىپ سالاتىن ەدى، قازىر اقىندار دايىندالىپ ايتىسادى. دايىندىعى ءوز الدىنا، كەلىسىپ ايتىساتىن كەلەڭسىز كورىنىستەر دە بايقالادى. جاس كۇنىمنەن قالعان ءبىر ادەت، وڭاشا قالسام، ىشتەي وزىممەن ءوزىم ايتىسىپ جۇرەمىن. ءوزىم سۇراق بەرەم، ءوزىم جاۋاپ بەرەم، ءوزىم جەڭەم. ايتىستا عانا كەزدەسەتىن ءسوز تىركەستەرى، ولەڭ يىرىمدەرى لىقسىپ كەلىپ تۇراتىن كەزدەر ءجيى بولادى. ايتىستى الاڭسىز تاستاپ كەتتىم دەمەيمىن. تۇبىندە ۇلكەن ايتىستارعا قاتىساتىنىمدى ءىشىم سەزەدى. ويتكەنى ايتىستى ساعىنامىن...
- «ايتىستى الاستاۋ كەرەك» دەگەن پىكىرگە قوسىلمايتىنىڭىز بەلگىلى...
- ارينە، قوسىلمايمىن. ويتكەنى ايتىس - قازاقتىڭ برەندى. ايتىستى الاستاۋ دەگەن ءسوز قازاقتىڭ بويىنان ءسوزدى سىپىرىپ الىپ، مىلقاۋ ەتىپ قويۋ دەگەن ءسوز. ايتىستى شوۋعا اينالدىرۋدىڭ قاجەتى جوق، وعان ۇكىمەتتىك قولداۋ كورسەتىپ، مەملەكەتتىك تۇرعىدان قامقورلىققا الىنۋى ءتيىس. بىراق ۇكىمەت قولدادى ەكەن دەپ، اقىنداردىڭ اۋزىن قاقپاقىلداۋعا بولمايدى. اقىندارعا ەركىندىك بەرىلۋ كەرەك.
- ال ءسىز زەرتتەگەن جازبا ايتىس دەگەن نە، زەرتتەۋدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى نەدە؟
- سىردىڭ بويى قازاق كوپ شوعىرلانعان مەكەن. ولار ادەبيەتتى تاعىلىم تۇرىندە تۇرمىسىندا پايدالانعان. جازبا ايتىس، اسىرەسە، سىر بويىندا كوپ دامىعان. ونىڭ قالىپتاسىپ، دامۋىنا مۇرىندىق بولعان اقىن تۇرماعامبەت ىزتىلەۋوۆ. اسا وقىمىستى، ءبىلىمدى، ءدىندار بولعان ول شىعىس يدەولوگياسىن، شىعىس سيۋجەتتەرىن سىر بويىنا وربىتۋگە بارىنشا كۇش سالعان. ناتيجەسىندە، «سىر سۇلەيلەرى» دەگەن قازاق اقىندارىنىڭ شوعىرى، وزىندىك مەكتەبى قالىپتاسا باستايدى. ءحىح عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن باستاپ اقىنداردىڭ بىلىكتىلىگىن، ءوزارا باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جازبا ايتىستى قولدان ۇيىمداستىردى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى قاراڭىز، ەكى ءجۇسىپتىڭ ايتىسى الدەنەشە جىلدارعا سوزىلعان. بۇگىنگىدەي تەلەفون، ينتەرنەت، سمس جوق، ەكى اقىن ءبىر-بىرىمەن حات ارقىلى ءسوز، وي، شىندىق تالاستىرعان. وندا بوستەكى اڭگىمە بولمايدى. باستاپقىدا ەكى اقىننىڭ اراسىندا: «سەن اقىن ەمەسسىڭ، مەن - اقىنمىن»، - دەپ باستالعان ايتىس بارا-بارا پاراساتتى، عيبراتتى رەڭكپەن رۋلىق، ەلدىك سيپات الا باستايدى، قىزا كەلە، ولارعا ارالىق باسالقى ءسوز ايتاتىن باسقا اقىندار دا قوسىلىپ كەتىپ، اياسى كەڭي تۇسكەن. سولاردىڭ ءبارىنىڭ باسىن قۇراپ، جيناپ وقىعاندا، سول كەزدەگى تاريحتان، سول كەزدەگى اقىنداردىڭ بىلىكتىلىگىنەن حابار بەرەتىن ۇزاق قيسسا، داستان شىققان. سىردىڭ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان ۇلەسى، ول شىعىستىق سيپاتتاعى (ەۋروپالىق ەمەس) ولەڭ-جىرلار، ناسيحات ولەڭدەر، تەرمەلەر، داستاندار الىپ كەلدى. مەنىڭ ديسسەرتاتسيام سول باي مۇرانىڭ جاي العىسوزى سياقتى كىشكەنتاي ءبىر بولىگى عانا. ال جالپى جازبا ايتىستىڭ تاريحى تۋرا ءبىر عاسىرعا سوزىلعان. تەرمە مەن جىرسىز قازاق ادەبيەتىن كوزگە ەلەستەتۋ وتە قيىن، الىپ تاستاساڭىز، ءبىر ءبۇيىرى وڭباي ويسىراپ قالادى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان - ايگۇل احانبايقىزى

«حالىق ءسوزى» گازەتى