ساكەن بوزاەۆ. بەتەگە كەتسە بەل قالار...
«ءاي، زامان-اي، زامان-اي، ءىستىڭ ءبارى كۇمان-اي» دەپ، بۇحار جىراۋ ايتقانداي باس جاقتاعىلارىمىزدىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە قاراساق، ولار ەل بەرەكەسىنە ۇيتقى بولىپ ءجۇر مە، الدە ىرتكى بولىپ ءجۇر مە دەگەن دىمكەستەۋ سۇراق سۇرانىپ تۇرادى. ىڭعىرشاعىمىزدى اينالدىرىپ بارا جاتقان تۇيتكىلدى جايلار ازايار ەمەس. ءبىر عۇلامانىڭ « بەت پەردە عانا. شىن ادام ونىڭ ارعى جاعىندا» دەگەنىندەي، كەسكىن-كەلبەتتەرى بۇركەۋلىلەردىڭ ءبىرىن-ءبىرى جەگەن، ءبىرىن-ءبىرى الداعان، ءبىرىن-ءبىرى اڭدىعان تىرلىگى مازالاماي قويار ەمەس. ونى ويلايتىنداي ولاردىڭ باستارى بولعانمەن باسقاسى جەتپەي جاتىرعان سەكىلدى.. وزدەرىنە لايىقتاپ جاساپ الىپ، بويىنا ءسىڭىرىپ جاتقان ەگويزمى دە - جاي ەگويزم ەمەس. سوزگە ءىسى قايشى كەلىپ جاتاتىن، ءوزىن قىسپاققا سالۋدى سۇيمەيتىن، باسقالاردىڭ قىسپاققا تۇسۋىنە نەمكەتتى قارايتىن ەگويزم.
ءومىردىڭ ءوزى - سىناق. بىرەۋدى كەمەل اقىل بەرىپ سىنايدى، بىرەۋدى وراسان داۋلەت بەرىپ سىنايدى، ال بىرەۋلەردى قولىنا بيلىك بەرىپ سىنايدى دەگەندەي، اركىمنىڭ ءوز ءداۋىرى بار، ءوز داۋرەنى بار. شۇبەرەككە بولا شۇرشىتكە ساتىلۋعا بەيىمدەلگەندەردىڭ ىندىنى مەن پيعىلى اتان تۇيەنىڭ ارتقا قاراي شاپتىرعانى سياقتى بولىپ بارادى.
«ءاي، زامان-اي، زامان-اي، ءىستىڭ ءبارى كۇمان-اي» دەپ، بۇحار جىراۋ ايتقانداي باس جاقتاعىلارىمىزدىڭ ءىس-ارەكەتتەرىنە قاراساق، ولار ەل بەرەكەسىنە ۇيتقى بولىپ ءجۇر مە، الدە ىرتكى بولىپ ءجۇر مە دەگەن دىمكەستەۋ سۇراق سۇرانىپ تۇرادى. ىڭعىرشاعىمىزدى اينالدىرىپ بارا جاتقان تۇيتكىلدى جايلار ازايار ەمەس. ءبىر عۇلامانىڭ « بەت پەردە عانا. شىن ادام ونىڭ ارعى جاعىندا» دەگەنىندەي، كەسكىن-كەلبەتتەرى بۇركەۋلىلەردىڭ ءبىرىن-ءبىرى جەگەن، ءبىرىن-ءبىرى الداعان، ءبىرىن-ءبىرى اڭدىعان تىرلىگى مازالاماي قويار ەمەس. ونى ويلايتىنداي ولاردىڭ باستارى بولعانمەن باسقاسى جەتپەي جاتىرعان سەكىلدى.. وزدەرىنە لايىقتاپ جاساپ الىپ، بويىنا ءسىڭىرىپ جاتقان ەگويزمى دە - جاي ەگويزم ەمەس. سوزگە ءىسى قايشى كەلىپ جاتاتىن، ءوزىن قىسپاققا سالۋدى سۇيمەيتىن، باسقالاردىڭ قىسپاققا تۇسۋىنە نەمكەتتى قارايتىن ەگويزم.
ءومىردىڭ ءوزى - سىناق. بىرەۋدى كەمەل اقىل بەرىپ سىنايدى، بىرەۋدى وراسان داۋلەت بەرىپ سىنايدى، ال بىرەۋلەردى قولىنا بيلىك بەرىپ سىنايدى دەگەندەي، اركىمنىڭ ءوز ءداۋىرى بار، ءوز داۋرەنى بار. شۇبەرەككە بولا شۇرشىتكە ساتىلۋعا بەيىمدەلگەندەردىڭ ىندىنى مەن پيعىلى اتان تۇيەنىڭ ارتقا قاراي شاپتىرعانى سياقتى بولىپ بارادى.
وزدەرىنە لايىقتى كوزقاراسى مەن تانىم كەڭىستىگى قىر باسىنداعى كوكەلەرگە قوشامەت كورسەتۋدەن ۇزاي الماۋدا. يەسىنە ادال بولۋعا بەيىمدەلگەن تىرشىلىك ارەكەتتەرى دە - الىپ-ساتۋ، ءبىرىن - ءبىرى الداۋعا ۇلاسىپ بارادى. كەم - كەتىكسىز پەندە جوق شىعار. دەسەك تە، قارىم-قاتىناس ادەبى ، ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك، رۋحاني مادەنيەت دەڭگەيىن وسىرۋگە ىنتا قويۋ قالىپتاسا الماي جاتىر.
ادامگەرشىلىك تۇرعىدا تاربيەلەنبەگەن ادامدار قوعامعا قاۋىپتى دەگەن بار. اباي ايتقانداي، « ادام بالاسى تەك بىلىمسىزدىكتەن ازبايدى». . ادامداردىڭ تەرىس ارەكەتتەرگە بارىپ جاتۋى تەك بىلىمسىزدىكتەن ەمەس. بىلىمدىلەر دە ار-ۇياتتان اتتاپ ءوتىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز.... جامانشىلىققا ءبىر ەلىگىپ كەتكەن جانداردىڭ بويى مەن ويىن جيىپ الارلىق قايراتى جەتپەي جاتادى دەگەن تۇجىرىم ەجەلدەن بار. ءوز بويى مەن ويىن ءوزى تەكسەرە المايتىنداي دەڭگەيگە جەتكىزىپ العانداردىڭ وعاش ارەكەتتەرىن كورىپ، ۇيالاتىن جايلارعا كۇنارا تاپ بولىپ جاتىرمىز. ونداي وعاشتىق جاساعانداردى ۇيالتا ءبىلۋ دە وڭاي شارۋا بولماي تۇر.. ءوزىن-ءوزى ءىرى ساناپ، وزىنە-ءوزى رازى بولىپ جۇرگەن وسى قالاي ازاماتتارىمىزدىڭ بويىندا دا ءىسى مەن مىنەزىنە ساي كەلمەيتىن، ءتاڭىردىڭ ءوزى سۇيمەيتىنىن جاساندىلىقتار كورىنىس بەرۋدە.
ويسىز جاسالاتىن جاساندىلىقتار رۋحاني كەسەلگە اينالاتىن ءتۇرى بار. ازاماتتىق مادەنيەت بولماعان جەردە جالعاندىق پەن جاعىمپازدىق تامىرلانا بەرەتىنى بەلگىلى. بىرەۋدىڭ قۇلى بولۋعا دايىن تۇراتىن جاعىمپازدىقتىڭ كوركەيە تۇسۋىنە جاعداي جاسالىپ قويىلعان سەكىلدى. ەل زاڭىمەن ەمەس، ءوز زاڭدارىمەن ءومىر سۇرەتىن ەرەكشە كاستاعا اينالعانداردىڭ قىلشىقتى ىستەرىنە قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ بويى ۇيرەندى. جەمقورلىق بىرەۋلەر ءۇشىن ءتيىمدى بولعاندىقتان بولار ، ومىرشەڭ بولىپ بارادى. قارا حالىق «باسقا سالسا - ءبىز كوندىك» كۇيدە.
اڭىزداعى اتىمتاي جومارتتىڭ شەشەسى ايتقانداي: «...ءبىر ەمشەگىن ەمىپ جاتقاندا، ەكىنشى ەمشەگىن قولىمەن مىقتاپ ۇستاپ جاتاتىن، تۋعاننان قاعىنىپ تۋعانداردىڭ» بىردە قىسىپ ، بىردە قىشىپ جۇرگەن ارەكەتتەرىنە ءتايت دەي الار قوجاسى دا تيىم سالا الماي جاتىر.. ايلىقتى مەملەكەتتەن ، شايلىقتى قارا حالىقتان الۋعا ماماندانىپ العانداردىڭ ازىرگە ايىلىن جيار ءتۇرى كورىنبەيدى... قازاقستاندا بايىپ، شەتەلدە تۇراقتارىن دايىنداپ قويىپ جۇرگەن ولار ەلدىڭ كۇندىكشە تۇرعىندارى سەكىلدى.
قازىرگى قازاق بايلارى الەمدەگى ەڭ ساراڭ، ىشكى مادەنيەتى تومەن، اينالاسىن قۇسى قايتقان كولدەي قىلىپ جۇرگەن جاندارعا اينالىپ بارادى.. بۇرىنعى قازاق بايلارى - نەسىبەسى جارلىنى جارىلقاعانىنان ورتايمايتىنىن بىلسە كەرەك، داۋلەتىم شاشىلادى دەمەي، قىزمەت قىلعان كەدەي كەپشىكتەرىن كەمسىتپەيتىن.. قىزمەتشىلەرى دە بىرەۋدىڭ مالىن باقتىم دەمەي، دالا داستۇرىنە ساي ءومىر ءسۇرىپ كەلگەندىگىن بىلەتىنبىز.
«... فەوداليزم جاقسى ما، سوتسياليزم جاقسى ما، الدە كاپمتاليزم جاقسى ما ؟» دەپ سۇراق قويعان ۇلىنا اكەسى : « باي بولساڭ - فەوداليزم جاقسى، كەدەي بولساڭ - سوتسياليزم جاقسى، ۇرى بولساڭ - كاپيتاليزم جاقسى» ، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن دەيتىن اۋىزەكى اڭگىمە وسى جايلارعا بايلانىستى ايتىلىپ جۇرسە كەرەك. داۋلەت اتاۋلى قابىلەتى مەن ەڭبەگىنە قاراي بىتپەيتىن ەلدە ءبارى دە بولا بەرەدى ەكەن. وسى كۇنى ءبارىمىز دە «... دەپ كەتتى، جەپ كەتتى» دەگەننەن باسقانى ايتا الماي ءجۇرمىز. «...بەتەگە كەتسە بەل قالار، بەكتەر كەتسە ەل قالار، بەرەكە كەتسە نەڭ قالار» دەگەن ناقىل ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسى وسىندايدا ويعا ورالادى.
«اباي-اقپارات»
