الىبەك، ءامىر بەگدەسىنوۆتەر: «اكەمىزگە اراشا سۇرايمىز، اعايىن!»
تۇركىمەنستانداعى از قازاقتىڭ جوقشىسى رەسەي مەن تۇركىمەنستان اراسىنداعى كوشى-قون جەڭىلدىگى تۋرالى كەلىسىمنىڭ ورايىن پايدالانىپ ەلگە قايتپاق قازاق ءۇشىن قيىننان جول تاۋىپ، جۇرتقا قول ۇشىن سوزىپ تىنىم تاپپاي جۇرگەن بەيسەنقۇل بەگدەسىنوۆ جوق جەردەن جالالى بولىپ، تۇتقىندالعانى تۋرالى بۇعان دەيىندە ايتقانبىز. (http://old.abai.kz/node/8172 )
بەيسەنقۇل وڭايۇلىنىڭ ەكى ۇلى اكەلەرىنە اراشا سۇراپ، شىرىلداپ ءجۇر. اباي-اقپاراتتىق پورتالىنا باس سۇققان الىبەك پەن امىردەن اكەلەرىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى از-كەم اڭگىمەلەسىپ، ءمان-جايدى ءبىلۋدى ءجون كوردىك.
- اكەلەرىڭىزگە تۇركىمەنستانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورىندارى قانداي ايىپ تاعىپ وتىر؟
تۇركىمەنستانداعى از قازاقتىڭ جوقشىسى رەسەي مەن تۇركىمەنستان اراسىنداعى كوشى-قون جەڭىلدىگى تۋرالى كەلىسىمنىڭ ورايىن پايدالانىپ ەلگە قايتپاق قازاق ءۇشىن قيىننان جول تاۋىپ، جۇرتقا قول ۇشىن سوزىپ تىنىم تاپپاي جۇرگەن بەيسەنقۇل بەگدەسىنوۆ جوق جەردەن جالالى بولىپ، تۇتقىندالعانى تۋرالى بۇعان دەيىندە ايتقانبىز. (http://old.abai.kz/node/8172 )
بەيسەنقۇل وڭايۇلىنىڭ ەكى ۇلى اكەلەرىنە اراشا سۇراپ، شىرىلداپ ءجۇر. اباي-اقپاراتتىق پورتالىنا باس سۇققان الىبەك پەن امىردەن اكەلەرىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى از-كەم اڭگىمەلەسىپ، ءمان-جايدى ءبىلۋدى ءجون كوردىك.
- اكەلەرىڭىزگە تۇركىمەنستانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورىندارى قانداي ايىپ تاعىپ وتىر؟
- اكەمىزدى تۇركىمەنستاننىڭ زاڭ ورىندارى الاياقتىق جاسادى جانە پارا الدى دەگەن ايىپپەن تۇتقىندادى. اكەمىز قازاقستانعا، رەسەيگە قونىس اۋداراتىن ازاماتتارعا ىقتيار حاتتار جاسايتىن، قىزىمەتىنە وراي تاپقان قاراجاتىنان زاڭدى سالىعىن تولەيتىن. قىزمەتىنىڭ ءبارى زاڭدى. نەگىزى قىلمىستىق ىستە ساياسي استار بار. قازىر تۇركىمەنستاندا جىلدان جىلعا قازاقتاردى قىسۋ تەندەنتسياسى ۇدەپ كەلەدى. قازاقتار بارلىق مەملەكەتتتىك مەكەمەلەردەن شىعارىلدى، كەڭەس وكىمەتى كەزىندە بولعان وتىز ءۇش قازاق مەكتەبى جابىلدى. جوو دا تەك تۇركىمەن تىلىندە عانا وقۋعا بولادى. وقۋ ورىس تىلىندە دە جوق. سوندىقتان قازىر بارلىق قازاقتار قازاقستانعا كوشىپ كەلۋگە تالپىنۋدا. بۇرىن تۇركىمەن بيلىگى ەشقانداي قارسىلىق كورسەتپەيتىن. ال، قازىر باسقا ساياسات جۇرگىزىلۋدە. بۇل ساياساتتىڭ ءمانى كوشەتىن قازاقتاردىڭ بار مۇلكىن مەملەكەت مەنشىگىنە الىپ قالۋ.
- تۇركىمەنستاندا قاي جىلداردان بەرى تۇراسىزدار؟
- تۇركىمەنستاندا تۋىپ، وستىك. 2001 جىلى قازاقستانعا كەلىپ جوو تۇستىك. سودان بەرى ەلدەمىز.
- جالپى اكەڭىزدىڭ الاياقتىق جاسادى دەگەن ايىپپەن ۇستالعانى سول جاقتاعى قازاقتارعا سەس كورسەتۋ مە, الدە سول جاقتاعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەنى ءۇشىن ادەيى ىستەلگەن ارەكەت پە، قالاي ويلايسىز؟
- مۇمكىن، ويتكەنى اكەمىز قازاقتاردىڭ قازاقستانعا كوشۋىنە كومەكتەستى. تۇركىمەنستاننان تاريحي وتانىڭا كوشۋ ءۇشىن ءۇي-جايىڭدى مەملەكەتكە تاستاپ كەتۋىڭ كەرەك. ال اكەم ىقتيار حاتتاردى جاساپ كوشۋگە بەل بايلاعان قازاقتاردىڭ ءۇيىن جەكەشەلەندىرىپ، ساتۋىنا قول ۇشىن بەرىپ وتىردى. ءسويتىپ ازىن-اۋلاق قارجى جيناپ ەلگە كوشۋىنە كومەكتەسكەن. ال، ەندى تۇركىمەنستانداعى قازاقتار قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ ماسەلەسىندە تىعىرىققا تىرەلدى. سەبەبى، ءۇيىن ساتا الماسا، مۇندا كەلىپ قالاي كۇن كورمەك؟!
- اكەلەرىڭىزدىڭ ايىبى بويىنشا، تۇركىمەنستاننىڭ زاڭى قانداي جازا قاراستىرادى؟
- ون بەس جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرادى.
- تۇركىمەنستانداعى قازاقتار قازاقستاننىڭ قامقورلىعىن سەزىنە مە؟
- قازىرگى جاعدايدا قازاقستان شەتتە تۇراتىن قازاقتارعا ەشقانداي كومەك كورسەتىپ وتىرعان جوق. وزبەكستاندا دا قىسىم بار، قىتايدا دا قىسىم بار. تۇركمەنستانداعى قازاقتار بالالارىن قازاق مەكتەپكە بەرە المايدى، جوو دا وقىتا المايدى. سول سەبەپتەن قازاقستانعا كوشەدى.
- دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى دەگەن ۇيىم بار عوي، كىتاپتار، ديسكىلەر جىبەرەمىز دەيدى، جاعدايلارى جاقسى دەپ جاتادى، ولاردان قانداي كومەك الدىڭىزدار؟
- بىزگە تەك رەسەي قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى ۇندەۋ، ماقالالار جازىپ قولداۋ ءبىلىدىرىپ جاتىر. ولار تۇركىمەنستاننىڭ پرەزيدەنتىنە اشىق حات جازدى، ازىرگە باسقا ەشكىمنەن كومەك العان جوقپىز. جاقىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايى بولادى. قۇرىلتايدا اكەمىزدىڭ ماسەلەسىن كوتەرەتىن بولامىز. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى تالعات ماماشەۆپەن سويلەستىك. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل ۇيىم مۇنداي ماسەلەلەردى شەشپەيدى، وعان قاۋىمداستىقتىڭ قاۋقارى جەتپەيدى ەكەن. بۇل - بەس جىلدا ءبىر جينالىپ، توي-تويمالاق وتكىزىپ تارقاساتىن عانا ۇيىم كورىنەدى. ءتىپتى، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قازاقستاننىڭ اتىنان ەشقانداي مالىمدەمە جاساي المايدى. جاساعاننىڭ كۇننىڭ وزىندە وعان تۇركىمەن ۇكىمەتى پىسقىرىپ تا قارامايدى.
- قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ورىندارى تاراپىنان قانداي دا پارمەن بولدى ما؟
- ەڭ اۋەلى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە حات جازدىق. ولار ءبىزدىڭ اكەمىز تۇركىمەنستان ازاماتى ياعني شەتەل ازاماتى بولعاندىقتان كومەك بەرە المايمىز دەدى. زاڭ بويىنشا، ول باسقا مەملەكەتتىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋ بولىپ تابىلادى ەكەن. الايدا، ءبىز زاڭگەر رەتىندە بىلەتىنىمىز تۇركىمەنستان دا، قازاقستان دا قول قويىپ، ماقۇلداعان حالىقارالىق پاكتىلەر بار. ونى ءبىر مەملەكەت بۇزسا، ەكىنشى مەملەكەت ونى زاڭ بۇزۋشىلىق دەپ قاراستىرۋىنا بولادى. بىراق وكىنىشكە قاراي، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ساۋساعىن قيمىلداتار ەمەس.
- ەندى قايتپەكسىزدەر؟
- وسى ايدىڭ ون التىسىندا سوت بولادى. سوعان دەيىن ءبىز ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرىن، جۋرناليستەردى شاقىرىپ ءباسپاسوز ءماسليحاتىن جاساپ، ەلدى اكەمىزدىڭ جاعدايىنان حاباردار ەتپەكپىز. مىسالى، رەسەي كەز كەلگەن ۇلتى ورىس ازاماتتىڭ باسىنا كۇن تۋسا قورعاپ، مەملەكەت رەتىندە اراشا تۇسەدى. بىزدە قاماۋدا جاتقان اكەمىزگە قازاقستاننىڭ اراشا ءتۇسۋىن سۇرايمىز. قازاقستان - بارشا قازاقتىڭ وتانى ءارى قامقورشىسى مەن قورعاۋشىسى. جۇما كۇنى الماتى قالاسىنداعى فۋرمانوۆ پەن قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان تۇركمەن ەلشىلىگىنە ۇجىمدىق ۇندەۋدى تابىس ەتەمىز. Abai.kz وقىرماندارىنان، قوعامدىق-ساياسي ۇيىمداردان بىزگە قولداۋ كورسەتۋلەرىن سۇرايمىز.
«اباي-اقپارات»
