نەمەسە ءبىر جارناماداعى جاعدايات

دۇرىسى قايسى؟

• گازەتىمىزدىڭ وتكەن سانىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ءۇرجار اۋدانىنا قىتاي كومپانياسى كەلىپ، جەر وڭدەپ جاتقانى جونىندە اقپارات جاريالاعان ەدىك. بۇل حابار ەلدەگى اقپارات الەمىنە لەزدە تاراپ، قىتاي ەلىنىڭ وكىلدەرى قازاق جەرىن پايدالانۋ قۇقىعىنا قالاي يە بولعانى جايىندا الىپقاشپا اڭگىمەلەر كوبەيىپ كەتتى. ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن گازەتىمىزدىڭ كەلەسى سانىندا جاريالايتىن بولامىز. ال ۋشىعىپ تۇرعان تاقىرىپتىڭ بۇگىنگى الپەتى قانداي؟ «ماسەلەنىڭ مانىنە» ءۇڭىلىڭىز.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا (30.03.2011) اناۋ-مىناۋ ەمەس، بيلىكتىڭ ۇندەۋشىسىنە اينالعان رەسپۋبليكالىق «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە ءبىر قىزعىلىقتى حابارلاندىرۋ جاريالاندى. ماسەلەنىڭ ءمانىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتۋ ءۇشىن، ءبىز سول جاريالانىمدى قاز-قالپىندا كەلتىرەيىك:

نەمەسە ءبىر جارناماداعى جاعدايات

دۇرىسى قايسى؟

• گازەتىمىزدىڭ وتكەن سانىندا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ءۇرجار اۋدانىنا قىتاي كومپانياسى كەلىپ، جەر وڭدەپ جاتقانى جونىندە اقپارات جاريالاعان ەدىك. بۇل حابار ەلدەگى اقپارات الەمىنە لەزدە تاراپ، قىتاي ەلىنىڭ وكىلدەرى قازاق جەرىن پايدالانۋ قۇقىعىنا قالاي يە بولعانى جايىندا الىپقاشپا اڭگىمەلەر كوبەيىپ كەتتى. ءبىز بۇل ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن گازەتىمىزدىڭ كەلەسى سانىندا جاريالايتىن بولامىز. ال ۋشىعىپ تۇرعان تاقىرىپتىڭ بۇگىنگى الپەتى قانداي؟ «ماسەلەنىڭ مانىنە» ءۇڭىلىڭىز.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا (30.03.2011) اناۋ-مىناۋ ەمەس، بيلىكتىڭ ۇندەۋشىسىنە اينالعان رەسپۋبليكالىق «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە ءبىر قىزعىلىقتى حابارلاندىرۋ جاريالاندى. ماسەلەنىڭ ءمانىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتۋ ءۇشىن، ءبىز سول جاريالانىمدى قاز-قالپىندا كەلتىرەيىك:

• توو «چاينا-كازاحستان مودەرن اگريكالچيرال دەۆەلوپمەنت كومپاني» دليا رابوتى ۆ الماتينسكوي وبلاستي ترەبۋيۋتسيا:
• اگرونوم پو زاششيتە راستەني - 10 ەد. ترەبوۆانيا ك كۆاليفيكاتسي: ۆىسشەە اگرونوميچەسكوە وبرازوۆانيە ي ستاج رابوتى نا دولجنوستي اگرونوما پو زاششيتە راستەني نە مەنەە ترەح لەت يلي سرەدنەە سپەتسيالنوە (اگرونوميچەسكوە) وبرازوۆانيە ي ستاج رابوتى نا دولجنوستي اگرونوما پو زاششيتە راستەني نە مەنەە پياتي لەت.
• اگرونوم پو سەمەنوۆودستۆۋ - 4 ەد. ترەبوۆانيا ك كۆاليفيكاتسي: ۆىسشەە اگرونومي-چەسكوە وبرازوۆانيە ي ستاج رابوتى نا دولجنوستي اگرونوما پو سەمەنوۆودستۆۋ نە مەنە ترەح لەت يلي سرەدنەە سپەتسيالنوە (اگرونوميچەسكوە) وبرازوۆانيە ي ستاج رابوتى نا دولجنوستي اگرونوما پو سەمەنوۆودستۆۋ نە مەنەە پياتي لەت.
• رەزيۋمە ناپراۆليات پو ادرەسام: 1.توو «چاينا-كازاحستان مودەرن اگريكالچيرال دەۆەلوپمەنت كومپاني»، تەل.87014483 888; e-mail:ck.mads@gmail.com. تالگارسكي ر-ن، پوس.جالگامىس. 2. ۋپراۆلەنيە كزيسپ الماتينسكوي وبلاستي ۆ گ. تالدىكورگانە، ۋل. كابانباي-باتىرا، د. 26, تەل. 8 (7282) 27-08-34, س پومەتكوي دليا توو «چاينا-كازاحستان مودەرن اگريكالچيرال دەۆەلوپمەنت كومپاني»

سونىمەن، «چاينا-كازاحستان مودەرن اگريكالچيرال دەۆەلوپمەنت كومپاني» (چكمادك) قازاقستان-قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورنىنا اگرونوم قاجەت. اگرونوم بولعاندا، وسىمدىكتەردى قورعاۋ سالاسى بويىنشا ءبىر ەمەس، 10 اگرونوم، وسىمدىك تۇقىمىمەن جۇمىس ىستەيتىن   4 اگرونوم كەرەك ەكەن. «چكمادك» الماتى وبلىسىنىڭ تالعار اۋدانىنا قاراستى جالقامىس پوسەلكەسىندە جەرگە يە بولماق. ءبىز ازىرگە ول جەردى يەلەنۋ قۇقىعى قانداي بولاتىنىن بىلمەيمىز. كورسەتىلگەن اقپارات بويىنشا حابارلاسقاندارعا جشس باستىعىمىن دەگەن ازامات قىتايمەن بىرلەسكەن كاسىپورىن قانشا گەكتار جەرگە يە بولاتىنى تۋرالى اشىپ ايتپايدى.

ءبىزدىڭ ساۋالىمىزعا دا ءوز اتى-ءجونىن اتاۋدان باس تارتقان سەرىكتەستىك جەتەكشىسى: «ءبىز ءالى جۇمىستى باستاعان جوقپىز، ماماندار ىرىكتەپ جاتىرمىز»، - دەگەن شىعارىپسالما جاۋاپ قايىردى. ونىڭ ايتۋى بويىنشا، كاسىپورىنعا، نەگىزىنەن، جىلىجايدا (تەپليتسا) جۇمىس ىستەيتىن ماماندار قاجەت كورىنەدى. ازىرگە بەلگىلى بولعانداي، كوكونىس ءوسىرۋ ءۇشىن قۇرىلاتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن قىتاي تەحنولوگياسىن ەندىرمەكشى.

دەمەك، بۇل ءبىز ويلاعانداي ۋاقىتشا ەمەس، جىلىجايلار سالىپ، جىل ون ەكى اي جۇمىس ىستەيتىن كاسىپورىن بولماقشى. باسقاسىن قايدام، كوكونىس ءوسىرۋ ءۇشىن قىتاي تەحنولوگياسىنىڭ نە قاجەتى بار ەكەنى تۇسىنىكسىز-اق. سەبەبى، باسقا - باسقا، قاداعان شىبىعىڭ شىنارعا اينالاتىن جەرى قۇنارلى جەتىسۋ ءوڭىرى ءۇشىن وزگە جۇرتتىڭ تەحنولوگياسى قانشالىقتى قاجەت؟! مۇنىڭ استارىندا قازاق جەرىن بەيبىت تۇردە بىرتە-بىرتە جاۋلاپ الۋ امالى جاتقان جوق پا؟ بۇگىندە مۇناي-گاز سالاسىنداعى قىتايدىڭ ۇلەس سالماعىنا كۇدىكپەن قاراپ وتىرعان حالىقتىڭ مۇنداي ويعا قالماسقا شاراسى جوق!

وسىنداي كۇدىكتىڭ تۇرتكىسىمەن جالقامىس اۋىلىنا ءبىز دە باردىق. بۇل اۋىل - سۋلى دا نۋلى، الماتىنىڭ توڭىرەگىندەگى قۇيقالى ايماق. جالقامىستىڭ شىعىسىندا جاتقان كورشى اۋىلدىڭ تۇرعىندارى مۇنان ءۇش جىل بۇرىن جىلى ورىندارىنان ەرىكسىز كوشىرىلگەن. جەرگىلىكتى ادامداردىڭ ايتۋىنشا، ىرىقسىز كوشىرىلگەندەرگە 3 مىڭ دوللاردان اقشا بەرىلگەن. اقشانى الىپ، اۋىلدان ات-قۇيرىعىن ءۇزىپ، اعايىندارىن جاعالاپ كەتكەندەر دە، كەرىسىنشە، وسى ماڭايدان ءوز الىنشە باسپانا تۇرعىزعىسى كەلىپ جاتقاندار دا بار. بىراق ەندى 3 مىڭ دوللارعا ويىڭداعىداي باسپانا سالىپ الۋ قيىن ەكەنى راس.

«اناۋ كوك شاتىرى توڭكەرىلگەن قالاشىقتا، سول كوشىرىلگەن اۋىلدىڭ ورنىندا قازىر كارىستەر ءوز ءىسىن جۇرگىزىپ جاتىر»، - دەيدى جەرگىلىكتى متم-دا جۇمىس ىستەيتىن قازاقتار. متم دەگەن اتى عانا بولماسا، مۇندا توزىعى جەتكەن ءتورت-بەس تراكتوردان باسقا تەحنيكا كورىنبەيدى.

كارىستەردىڭ قاتارىندا تۇيەقۇس ءوسىرىپ جاتقان تاتار اعايىندار بار ەكەن. اۋىلدىڭ ەكى جاعىندا شوشقا وسىرەتىن كەشەن ورنالاسقان. وندا كىمدەر جۇمىس ىستەپ جاتقانى بەلگىلى...

جازىق جەردەگى ۇياداي عانا اۋىلدىڭ ورتاسىمەن ءار 3-4 مينۋت سايىن الىپ جۇك كولىكتەرى ءارلى-بەرلى اعىلىپ جاتىر. تيەگەندەرى مەن تاسىعاندارى قۇرىلىس ماتەريالدارى. اۋىلدىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنا قاراي 900 گەكتار جەرگە اعاشتىڭ نەبىر ءتۇرى ەگىلىپ، ۇلكەن دەمالىس ايماعى سالىنىپ جاتقان كورىنەدى. «بۇل باققا بۇعى، قابان، اڭنىڭ نە ءتۇرى، قىرعاۋىلدان باستاپ، قۇستىڭ نەشە ءتۇرى اكەلىنەدى. ەلدىڭ قالتالىلارى وسىندا كەلىپ، اۋناپ-قۋناپ دەمالىپ، اڭشىلىق قۇراتىن بولادى»، - دەيدى اۋىل ادامدارى اڭىز ايتقانداي تامسانىپ.

دەمەك، ءبىز ىزدەگەن بىرلەسكەن كومپانيا جەر تاڭداۋدا قاتەلەسپەگەن. بىراق جەرگىلىكتى تۇرعىندار «چاينا-قازاقستان...» تۋرالى ەستىگەندەرى بولماسا، ءالى كورمەگەندەرىن ايتادى. وسى جۋىقتا جالقامىس اۋىلىنىڭ جۇمىسسىزدارى، ءتىپتى مەكتەپ وقۋشىلارى دا، الدەبىر قىتايلارعا جۇمىس ىستەۋلەرىنە بولادى ەكەن دەگەن حاباردى ەستىگەندەرى بولماسا، ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن ەشكىم اشىپ ايتا المادى.

«...دەگەنمەن اناۋ جاقتا قىتايلار سالعان قويمالار بار»، - دەيدى، ءبىر ەگدە ادام اۋىلدىڭ سولتۇستىگىندە، كوز ۇشىندا تۇرعان ەڭسەلى عيماراتتى كورسەتىپ. جەرگىلىكتى ادامدار قويما دەپ كورسەتكەن عيماراتتىڭ نە ءۇشىن سالىنعانىن سىرتىنان اجىراتۋ قيىن، ءارى عيماراتتىڭ اينالاسىنداعى ات شاپتىرىم جەر تەمىر شارباقپەن قورشالىپ تاستالعان.

وسىنىڭ بارىنە قاراپ تۇرىپ، الىستاعى ءۇرجاردا عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ بۇرىنعى استاناسىنىڭ يەگى استىندا دا قىتايلار جاقىن ارادا ءورىپ جۇرەتىنگە ۇقسايدى. ەندى قىتايلار قازاقتىڭ جەرىندە تەڭ دارەجەدە تۇرىپ، ەگىن ەگىپ، كوكونىس وندىرەدى جانە بۇل كاسىپكە ءبىزدى ۇيرەتپەكشى!

قىتايلار سالعان قويما دەپ، جەرگىلىكتى تۇرعىندار كورسەتكەن عيمارات قىتاي تەحنولوگياسىمەن ءوسىرىلىپ، گەنەتيكالىق وزگەرىسكە ۇشىراعان كوكونىس ساقتايتىن، ونى جان-جاققا تاراتاتىن قويما بولىپ شىعا كەلۋى ابدەن مۇمكىن. ەرتەڭگى كۇنى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي، ءار جەردەن «چاينالار» كوبەيە بەرۋى دە كامىل. ال ولاردىڭ قانداي كەلىسىم-شارت نەگىزىندە (مەملەكەتارالىق كەلىسىم بە، جوق الدە بىرلەسكەن كاسىپورىن تۋرالى زاڭ نەگىزىندە مە؟) ەكەنىن ءسىز بەن ءبىز مۇلدە بىلمەۋىمىز دە مۇمكىن.

سوڭعى 20 جىل ىشىندە قازاقستانعا شەتتەن كەلگەن قاي ينۆەستور ءبىزدىڭ ەلدىڭ ماماندارىن باسقارۋشى، جەتەكشى قىزمەتكە العان ەدى، قارا جۇمىسقا سالىپ، از اقى تولەگەننەن وزگە؟ ءار ينۆەستور ءوز ماماندارىن، ءوز جۇمىسشىلارىن، ءتىپتى ءوز اسپازشىلارىن الا كەلەتىنى قازاقستان ءۇشىن ادەتكە اينالعانى بەلگىلى. بۇل حابارلاندىرۋ دا جاي انشەيىن، كوز الداۋ ما؟ حابارلاندىرۋ بەرگەن بوپ، جەرگىلىكتى مامانداردى جۇمىسقا تارتىپ جاتىرمىز دەپ، ءوز ماماندارىن تايراڭداتىپ قويماس پا ەكەن؟! ال ەڭ قورقىنىشتىسى - «قىتايعا قازاقتىڭ 1 ميلليون گەكتار جەرى بەرىلەتىن بولىپتى» دەگەن ءسوز شىققاننان بەرى ەل ءىشى ءالى تىنشىعان جوق. سونان قايمىققاننان، بۇل ماسەلەنى اشىق ايتۋعا باتپاعان بيلىك قىسىق كوز كورشىمەن بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋ ارقىلى بار ارەكەتىن تومەننەن باستاپ وتىرعان جوق پا ەكەن؟!

گۇلميرا

تويبولدينا،

جۋرناليست

جانۇزاق ءاكىم، قوعام قايراتكەرى: «جەر تاعدىرىنا قازاقتان باسقانىڭ ارالاسۋ قۇقى جوق»

- جانۇزاق مىرزا، ءۇرجاردا قىتايلار قاپتاپ ءجۇر دەپ، گازەتتىڭ وتكەن سانىندا شاعىن حابار تاراتقان ەدىك، ەلدە ەلەڭدەۋ باستالدى. قازاق جەرىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداۋلى ازامات رەتىندە ءسىز بۇعان نە قوسار ەدىڭىز؟

- الدىمەن ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا جەتىپ العان دۇرىس. قىتايلار ۇرجارعا قانداي ماقساتپەن كەلگەن؟ قانشا ادام؟ جەر شىنىمەن بەرىلگەن بولسا، ول كىمنىڭ شەشىمى؟

ءبىر جاعىنان، وسى ماسەلەلەردىڭ انىعىنا جەتپەي تۇرىپ، ايقاي-شۋ كوتەرۋ ورىنسىز بولسا، ماسەلەنىڭ كەلەسى جاعى - ول 2009 جىلدىڭ كۇزىندە وسى ءبىر ميلليون گەكتار جەردى قىتاي بيلىگى سۇراعانىن پرەزيدەنتتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىك  (ەگەر حۋ دزين تاۋ قىتاي حالقىنا: «قازاقستان ءبىر ميلليون گەكتار جەر سۇرادى»، - دەپ ايتسا، قوعامدا قانداي رەاكتسيا بولاتىنىن ويلاپ كورىڭىز).

- قىتايدان ميللياردتاعان قارىز الا باستاعانىمىز سول جىلى ەمەس پە ەدى؟

- ءيا، سول جىلى قازاقستان قىتايدان الدىمەن ون ميلليارد دوللار، ودان كەيىن تاعى بەس ميلليارد دوللار قارجى العان بولاتىن. ارينە، داعدارىستان قارىزدىڭ كومەگىمەن شىعامىز دەۋ - ول نەگىزسىز، جالعان تۇسىنىك جانە ەلدى تۇبىندە تىعىرىققا اپاراتىن تاياز ساياسات، «اشىققاننان قۇنىققان جاماننىڭ» ارەكەتى. قازىر كەيبىر دەرەكتەردە قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى 131 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرايدى ەكەن. ول قازاقستاننىڭ ىشكى جالپى ونىمىنەن ء(ىجو) ارتىق. گرەكيا، يسپانيا، يسلانديا سياقتى ەلدەردىڭ سىرتقى قارىزدارى ءىجو-ءنىڭ قىرىق پايىزىنان اسقاندا، ول ەلدەردى دەفولت جاعدايىندا دەپ جاريالادى. ال ءبىزدىڭ ەل وسىنداي دەفولت جاعدايىنا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ كىردى جانە ونى ەلگە ينۆەستيتسيا تارتۋ دەگەن جالعان تەرمينمەن قوعامدى الدارقاتىپ، اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدالىق ىستەۋدە. اكادەميك اگانبەگياننىڭ دەرەگى بويىنشا، قازاقستاننىڭ 2010 جىلعى سىرتقى نەسيەلەردى قايتارۋدىڭ ۇستىندەگى پروتسەنتىنىڭ ءوزى توعىز ميلليارد دوللاردى قۇراپتى. بۇل - ەلدىڭ ەكونوميكاسىن قۇرتىپ، شەتەلدىك قارجى ينستيتۋتتارىنا قىزمەت ەتۋ دەگەن ءسوز. جالپى، نەگىزگى ماسەلە قىتايدا نەمەسە باسقا ەلدەردە ەمەس، ماسەلە ىشكى رەزەرۆتەردى پايدالانۋدىڭ ورنىنا، شەتتەن قارىز الىپ، ەل ەكونوميكاسىن دامىتامىز دەگەن سولاقاي ساياساتتا. بۇل ەكونوميكانىڭ زاڭىنا قايشى، ياعني ەكونوميكانى تۇسىنبەيتىن، تۇسىنبەگەندىكتەن ونى ءوزى باسقارا الماي، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ باسقارىپ پايدالانۋىنا بەرىپ، ەكونوميكادان ءوزىن-ءوزى الاستاتقان ۇكىمەتتىڭ كەرەعار ۇستانىمىندا.

ال قىتايعا كەلەتىن بولساق، ول ەلدەن سوڭعى ەكى جىلدا العان 19,0 ميلليارد اقش دوللارىن (قارىز العان جاق قاشاندا تاۋەلدى) قايتارۋ ءۇشىن، ىستەپ جاتقان بيلىكتىڭ ارەكەتى بولۋى مۇمكىن. قالاي بولعاندا دا، جەردى شەتەلگە، ونىڭ ىشىندە قىتايعا بەرۋگە حالىقتان، الدىمەن قازاقتان باسقا ەشكىمنىڭ قۇقىعى جوق. پرەزيدەنتتىڭ دە، پارلامەنتتىڭ دە، ۇكىمەتتىڭ دە، اكىمدەردىڭ دە ... ەشكىمنىڭ. جەر مەملەكەتتىڭ نەگىزى. قازاقتىڭ مەملەكەتى قازىرگى بيلىككە دەيىن دە، ودان كەيىن دە عاسىرلار بويى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى جانە بولاشاقتا دا بولا بەرمەك. بۇل جەردىڭ يەسى - بارلىق تاريحي كەزەڭدەردىڭ اششى-تۇشىسىن كورىپ، جەردى اق نايزانىڭ ۇشىمەن ساقتاپ، بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزگەن قازاق. جەردى ساتۋ - ول ەلدى ساتۋ، ياعني ول ساتقىنداردىڭ تىرلىگى. ەگەر ونداي ساتقىندار بولسا، ولار جازالارىن الۋى كەرەك. ميلليون گەكتار - ول ءبىر گەكتار ەمەس قوي. قانشا جاسىرعانمەن، ءتۇبى بەلگىلى بولادى.

- ءبىر ساراپشىلار ايتادى: قىتايلاردىڭ قازاق جەرىن جالعا الۋى بىزگە بەرگەن بىرنەشە جۇزدەگەن ميلليون دوللاردىڭ وتەمى دەپ...

- قازاقستان قىتايدان قارىز العاندا، ءبىزدىڭ بيلىك قىتايعا جەر بەرەمىز دەگەن ۋادە بەرىپتى دەگەن ءسوز تەگىن بولماسا كەرەك. بار پالە سول قارىزدا. ال وعان قىتايدىڭ جەر سۇراعانى - ول تاۋەلسىزدىگىڭنىڭ ءبىر بولىگىن بەرۋ دەپ تۇسىنگەن ءجون. ياعني قىتاي بيلىگى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز ەل ەكەنىن مويىنداپ وتىرعان جوق. ول قۇنىققان ءبىزدىڭ بيلىكپەن ويىنا كەلگەنىن ىستەپ وتىر. جالپى، وسىنداي ساياساتتى قىتاي بارلىق كورشىلەرىمەن ۇستانۋدا. بۇل ەل سوڭعى 60 جىلدا شىعىس تۇركىستان مەن تيبەتتى جاۋلاپ الدى. قىتايعا كورشى فيليپپين، يندونەزيا ت.ب. كوپتەگەن ەلدەردىڭ كاپيتالىنىڭ 50-86%-ىن قىتايلىقتار ۇستاپ وتىر. ياعني بۇل كورشىلەردىڭ بارلىعى - قىتايعا تىكەلەي تاۋەلدى ەلدەر. قىتايدىڭ موڭعوليا جانە ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىمەن جۇرگىزىپ وتىرعان قازىرگى ساياساتى بارلىق كورشىلەرىمەن جۇرگىزگەن ساياساتتىڭ جالعاسى. ال قازاقستاننىڭ وسى ەلدەن العان قارىزدارى - ول تۇبىندە جەردى بىرتۇتاستىعىنان، مەملەكەتتى تاۋەلسىزدىگىنەن ايىراتىن، ەلدىڭ بولاشاعىن ويلامايتىن ازعىندىق ساياسات. قازاقستاندى قىتايلاندىرۋ ساياساتى ءماسىموۆ باسقارعان سوڭعى ۇكىمەتتىڭ كەزىندە قاتتى قارقىن الۋدا. بۇعان ۇكىمەت قىتايعا بەرىلگەن كەن ورىندارى، الىنعان قارىزداردىڭ ەل ەكونوميكاسىنا قانداي قاجەتى بولعانى تۋرالى (ەگەر ونىڭ 3 ميلليارد دوللارعا جۋىعى برازيلياعا 3 ميلليارد اقش دوللار ينۆەستيتسيا جاساپ جاتقان ەۋرازيا توبىنا، 2,7 ميلليارد اقش دوللارى المانياعا، 1,7 ميلليارد دوللار ينۆەستيتسيا جاساعان قازاقمىس كومپانياسىنا بەرىلسە ...) قوعام الدىندا اشىق ەسەپ بەرۋى كەرەك. ەلدەگى بارلىق ازاماتتار ونى تالاپ ەتۋگە مىندەتتى.

- دابىرانىڭ كوتەرىلۋىنە ەكى ەل اراسىنداعى الىس-بەرىس، جەر-سۋ ماسەلەسى توڭىرەگىندەگى كەلىسىمنىڭ جارياسىزدىعى سەبەپكەر بولىپ تۇرعان سياقتى. وسى كەلىسىم-شارتتاردى اشىق، ءارى قازاققا تۇسىنىكتى ەتىپ جۇرگىزۋگە بولماس پا ەدى؟

- بىزدەگى بيلىكتىڭ كەيبىر ىستەرىنىڭ ەسى دۇرىس ادامنىڭ تۇسىنە دە كىرمەيتىن تىرلىكتەرىنە تاڭعالۋعا بولمايدى. اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ ىستەپ جاتقان كوپتەگەن تىرلىكتەرىن كورە تۇرا، كەزىندە توقتاتپاي، بارلىعىنا نەمقۇرايدى قارايتىن قوعامنىڭ ءوزى دە كىنالى. وسىنداي مارگينال قوعامدا جارياسىزدىقتىڭ بولۋى - زاڭدى قۇبىلىس. قوعامدى دەموكراتيالاۋدىڭ الدىڭعى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن جاريالىلىق ءۇشىن كۇرەسۋ كەرەك. ونى ەشكىم، ونىڭ ىشىندە اۆتوريتارلىق بيلىك سىيلامايدى.

- بۇگىنگى بيلىكتىڭ قازاق جەرىن قىتايعا جالعا بەرۋىندەگى تۇپكى ماقساتى قانداي، ماسەلەنىڭ ءمانى نە دەپ ويلايسىز؟

- تۇپكى ماقسات دەگەن جوق. ماقسات - بارلىق مۇمكىندىكتى، ونىڭ ىشىندە قولداعى بيلىكتى پايدالانىپ، قازىنانى توناۋ نەمەسە شەتتەن نەسيە الىپ، وزدەرىنىڭ ماقساتتارىنا سودان مول ۇلەس الىپ قالۋ. ودان كەيىنگىسى - «پۇل بولماسا، كۇل بولسىننىڭ» كەبى. ەل بولاشاعىن ويلاپ جاتقاندى كورمەيسىڭ. بۇل تىرلىكتىڭ ماقساتى مەن ءمانى كەز كەلگەن جولمەن بايۋ بولسا كەرەك. قىتايدان كەلگەن نەسيەلەردىڭ 40%-عا دەيىنى سىبايلاس جەمقورلاردىڭ قۇلقىنىنا كەتەدى دەگەن دەرەكتەر نەگىزسىز بولماس. وسىنى قۇقىق جانە قاۋىپسىزدىك ورگاندارى نەمەسە «نۇر وتان» نەگە تەكسەرمەيدى ەكەن؟       بۇل - ۇلكەن جانە كۇردەلى سۇراق؟!.

قيلى قيسىن

• ماسەلەنىڭ ءمانىن ءبىلۋ ءۇشىن، «ءۇرجار» اۋدانى اكىمىنىڭ اپپاراتىنا حابارلاستىق. اۋدان اكىمى باۋىرجان جاناقوۆ قازاقستانعا قىتايلاردىڭ كەلىپ جاتقانىن جوققا شىعاردى. بىراق اڭگىمەنىڭ نەدەن شىققانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن، قىتايدان تەحنيكا، مامان الدىرىپ، جەر ايداپ، ەگىن ەككەلى جاتقان جەكە شارۋاشىلىق قوجايىنىن تانىستىردى.

سەرگەي حۆان، «ءباتۋا» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى:

- مەن بيىل قىتايدان 120 تەحنيكا ساتىپ اكەلگەم. ال تەحنيكانى ىسكە قوسۋ ءۇشىن، قىتاي ەلىنەن 6 مامان الدىردىم. بارلىق شارۋانى جۇرگىزۋگە قازاقستان جاعىنان رۇقسات العام، سونداي-اق حالىقارالىق قاتىناستار كەلىسىمىنە بايلانىستى قىتايداعى زاڭدى تۇلعامەن كەلىسىم-شارتقا وتىردىم. قۇجاتتارىم قازاقستان زاڭدارىنا سايكەس جاسالدى. شارۋاشىلىعىمدا جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن بىرگە رەسەي ازاماتتارى دا جۇمىس ىستەپ جاتىر. اكەلگەن تەحنيكالاردى رەسەي ازاماتتارى قۇراستىرۋدا. ال قىتاي ماماندار كورسەتىپ بەرەدى.

جاسىرۋدىڭ قاجەتى قانشا، ەشكىم ەشقانداي ينۆەستيتسيا جاساعان جوق. مەن كاسىپكەر رەتىندە بانكتەردەن نەسيە الدىم. شارۋاشىلىعىمدى سوعان جۇرگىزىپ جاتىرمىن. بيىل ءبىرىنشى جىل، ەگىستىكپەن اينالىسىپ كورمەكپىن. جالپى كولەمى 2150 گەكتار جەرگە سويا، قالعان جەرلەرگە باسقا ءداندى داقىلدار سالدىم.

سەيسەنعازى شوقاەۆ،

شىعىس قازاقستان وبلىسى «ءۇرجار» اۋدانى اكىمىنىڭ

ورىنباسارى (31-تەلەارنا):

- ولار قىتايلار ەمەس، كەلىپ جاتكاندار - ءوزىمىزدىڭ ءتۇرلى مەكەمەلەر. كادىمگى زاڭدى تىركەلگەن ازاماتتار. وندا قازاقتىڭ قارا دومالاق بالالارى جۇمىس ىستەپ جاتىر. قىتايدىڭ جاۋلاپ بارا جاتقانىن بايقاعان جوقپىز. ول تۋرالى حابار جوق، ول جەر قىتايلارعا بەرىلگەن جوق.

توپتامانى دايىنداعان -

جۇقامىر شوكە,

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 17 (100) 11 مامىر 2011 جىل