وتكەن قاڭتار  ايىنداعى  "جاس الاش" گازەتىندە جاريالانعان گۇلميرا تويبولدينانىڭ "جەلتوقسان اقيقاتى" ادىلدىك ىزدەپ ءجۇر" دەگەن ماقالاسىن وقىپ، گ.تويبولدينامەن كەلىسپەيتىندىگىمدى ايتقىم كەلەدى. سەبەبى جازىلعان ماقالادا كوپ شىندىق جازىلماعان. شىندىق جازىلماعان سوڭ، داۋ-دامايدىڭ تۋىندايتىنىنا كۇمان جوق. تابيعي قۇبىلىس.

ۇيىمعا جانى اشىعان ادامنىڭ ءبىرىنشى ارەكەتى ۇيىم قالاي قۇرىلدى، تىركەۋ جولىندا قانداي قيىنشىلىقتاردى باسىنان وتكىزگەنىن ايتار ەدى. جانە دە وسى شارۋانىڭ باسىندا كىمدەر بولدى، قانداي قاراجاتپەن قۇرىلدى دەپ كومەك بەرگەن ادامداردىڭ اتتارىن اتاپ، ۇيىمدى ساقتاپ قالۋعا كۇش جۇمساۋدى ويلار ەدى عوي. گۇلميرانىڭ جازعان بارلىق ماقالاسىن وقىپ وتىرساڭ، ۇيىم اسپاننان ءتۇسىپ،  وزى كەلە قالعانداي. ءتىپتى گۇلميرا تويبولدينانىڭ ءبىر سوزىندە 2008 جىلعى مامىر ايىنداعى وتكەن قۇرىلتاي جينالىسىندا مەنى وزدەرى توراعا ەتىپ سايلاعانىن جوققا شىعارعىسى كەلىپتى. وسى ۇيىمنىڭ ءاۋ باسىنان باستاپ توراعا قىزمەتىنە  سايلانىپ، 2008-2016 جىلدار ارالىعىندا توراعا قىزمەتىن اتقارعان ەدىم. ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنا قاراجات  تاۋىپ، ءبىرىنشى قۇرىلتاي جينالىسىن وتكىزىپ اراسى ءبىر جىل ىشىندە رەسپۋبليكانىڭ  سەگىز وبلىسىنان  فيليال اشىپ،  تىركەۋدەن وتكىزگەن ەدىك. ۇيىمدى تىركەۋدەن وتكىزۋ  ماعان قيىنعا سوقتى. تانىستار ىزدەۋ كەرەك بولدى. گ.تويبولدينا ماعان استانا قالاسىنان ءبىر تانىس زاڭگەردىڭ تەلەفونىن بەرگەن بولاتىن. ول تانىسى مەنىمەن جولىعىپ، ۇيىمنىڭ جارعىسىمەن تانىسقان سوڭ، تىركەۋگە كومەكتەسە المايتىنىن ايتتى. تىركەۋ مەنىڭ موينىما جۇكتەلگەن سوڭ، ءبىر ادامدى تاۋىپ الىپ، سونىڭ كومەگىمەن (ارينە تەككە ەمەس) 2009 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ 27 كۇنى ۇيىم تىركەۋدەن وتكەنى تۋرالى حابار الدىق. ەگەر دە وسى ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنا قاراجات تاپپاسام، نە بولماسا تىركەۋ ماسەلەسىن شەشپەسەم «پاتريوتتىق قوزعالىس جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق  قوعامدىق  بىرلەستىگى ومىرگە كەلمەس ەدى. قاراجات دەپ وتىرعانىم ءبىرىنشى قۇرىلتاي جينالىسىنا رەسپۋبليكامىزدىڭ  التى وبلىسىنان  جەلتوقسانشىلار شاقىرىلعان ەدى. ولاردىڭ شىعارعان اقشاسى ءۇش كۇندىك جاتىن ورىنى، تاماعى مەن قۇرىلتاي جينالىسىنا  الماتى قوناق ءۇيىنىڭ كونفەرەنتس  زالىن  جالعا  الۋعا جۇمسالدى. قۇرىلتاي جينالىسىنا  105 ادام قاتىسىپ، بارلىعىنا تۇسكى مەزگىلگە رەستوراننان اس بەرىلدى. تاماققا جيىنى 450 000 تەنگە تولەنگەن ەدى. ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنا 650 000 تەنگە جۇمسالدى. وعان كومەكتەسكەن نۇرتاي ساليحۇلى بولاتىن،

گ.تويبولدينا ۇيىم جينالىسىندا جەلتوقسانشىلاردان تەك شىندىقتى ايتۋلارىن تالاپ ەتەدى ەكەن. ەگەر، گ. تويبولدينا ناعىز شىندىقتى ايتقىسى كەلەتىن بولسا، ۇيىمنىڭ قالاي قۇرىلعانىن، باسىندا كىمدەر بولعانىن جانە ناقتى قۇرىلتايشىلار كىمدەر ەكەنىن ايتۋ پارىزى ەمەس پە؟ بۇگىنگى  كۇنى قۇرىلتايشىلارىمىز دەپ جۇرگەندەردىڭ 80 پايىزى كەيىن كەلگەندەر، ناعىز قۇرىلتايشىلار مەنى جانە دە باسقا دا قۇرىلتايشىلاردى گ. تويبلدينانىڭ نۇسقاۋىمەن زاڭسىز الىنعان ەكەن دەگەن وسەك-اياڭ ارادا ءورىپ ءجۇر. ەگەر دە زاڭسىز الىنعان  قۇرىلتايشىلار سوتقا بەرەتىن بولسا، جەڭىپ شىعاتىنىمىزعا  ءبىزدىڭ كۇمانىمىز جوق. بىراق بىزگە ايقايلاۋدىڭ كەرەگى بولماعاندىقتان، ۇيىمنىڭ تاعدىرىن وسىلارعا بەرىپ، وتىرمىز.

«پاتريوتتىق  قوزعالىس جەلتوقسان اقيقاتى» رقب قۇرۋدى العاشقى بولىپ، ءسوز قوزعاعان ءادىلحانوۆ حالەلحان بولاتىن، بۇل 2006 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ 17 كۇنى الماتى قالاسىنىڭ الاڭىندا بولعان. مەن ول كەزدە دوس كوشىم باسقاراتىن  رقب « ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىندا  اتقارۋشى ديرەكتورى بولاتىنمىن. ۇيىمنىڭ جارعىسىن، باعدارلاماسىن جازۋعا كومەك كورسەتكەندەر دوس كوشىم مەن بولات دۇيسەنبى اعالار ەدى. وسى ءسوزىمدى دالەلدەپ بەرەتىن وسى ادامدار جانىمىزدا ءجۇر. بىراق ءادىلحانوۆ حالەلحان قۇرىلتايشى تىزىمىنە كىرە المادى سەبەبى سول جىلى جەكە كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەندىكتەن تىركەۋ كوميتەتى قابىلدامادى. قۇرىلاتىن ۇيىمنىڭ قاتارىنا ادامداردىڭ جينالۋىنا ءوز ەڭبەكتەرىمەن كوزگە كورىنگەندەر; ىقىلاسوۆا اقكۇمىس، كۇرگەنباەۆا كۇمىس، وسكەنباەۆا كۇلىمحان، ءادىلحانوۆ حالەلحان، بولاتوۆا ءمارزيا، ەرمەنبەتوۆا پەرنەعىز، ۋتارباەۆ ەرتاس، قۇسپەكوۆ بەيسەنباي، شوجەباەۆ ورىكباي، يساەۆ قانات، بەيسەنباەۆا جۇلدىزاي، تالعات ايتبايۇلى، گۇلميرا تويبولدينا بولاتىن. ادىلدىگىن ايتسام، گ.تويبولدينا بىزدەردىڭ باسىمىزدىڭ قوسىلۋىنا سەبەپكەر بولعانى راس. جاڭادان قۇرىلايىن دەپ جاتقان ۇيىمنىڭ جينالىستارىن وتكىزىپ تۇرۋىنا  وز ءوفيسىن بەرىپ، وتىرعان  ازامات جۇماش كوكبورىگە ريزاشىلىعىمىز مول. ۇيىم تىركەلگەن ۋاقىتتان باستاپ، جارعىمىزدىڭ تالاپتارىنا ساي ءوز جۇمىستارىمەن كوزگە ءتۇستى. ۇيىمنىڭ كۋالىگى، جالاۋى «جەلتوقسان اقيقاتى» گازەتى، مۋزەيى، ءوفيسى دەگەندەي جينالىپ وتىراتىن ورىندارىمىز دا بولدى. ۇيىمعا الماتى قالاسى بويىنشا 350 ادامداي تىركەۋگە تۇردى. وبلىستاردا 200 ادام تىركەۋدە بولدى. جەلتوقسانشىلار وزدەرى قاراجات جيناپ استانا قالاسىنا بارىپ پارلامەنت عيماراتىنىڭ الدىنا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ستاتۋس بەرۋ ماسەلەسىن كوتەردى. اكتسيالار ۇيىمداستىرىلدى. جەلتوقسان  كوتەرىلىسىنىڭ  25 جىلدىعىنا  وراي «جەلتوقسان اقيقاتى» مەدالى شىعارىلدى «جەلتوقسان اقيقاتى» كىتابى شىقتى. اڭىراقاي شايقاسىنىڭ 280 جىلدىعىنا،  ابىلاي حاننىڭ 300 جىلدىعىنا، د.ا.قوناەۆتىڭ 100 جىلدىعىنا، مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 80 جىلدىعىنا،  رايىمبەك بابامىزدىڭ 310 جىلدىعىنا قارقارا كوتەرىلىسىنىڭ 100 جىلدىعىنا سۋپەر مارافوندار ۇيىمداستىرىلدى. جىل سايىن 31-ءشى  مامىر كۇنى  ساياسي قۋعىن-سۇرگىن كۇنىن ەسكە الۋعا ارنالعان «الاش باتىرلارىنا تاعزىم» دەگەن ۇرانمەن «الماتى- جاڭالىق» اراقاشىقتاعى مارافوندارى ءۇيىمداستىرىلدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قاھارماندارى ءسابيرا مۇحامەدجانوۆاعا،  سۇلۋحان نازاروۆاعا  جانە ءلاززات اسانوۆالارعا وقىعان مەكتەپتەرى مەن جەرلەنگەن جەرلەرىنە ءمارمار تاستان ەسكەرتكىشتەر ورناتىلدى. باتىر قىزدارىمىزعا  جاس اقىندار سايىسى ءمۇشايرالار وتكىزىلدى. ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىندارعا سىيلىقتار تاعايىندالدى. 2016 شقو اياگوز اۋدانىنىڭ ورتالىعىندا تاۋەلسىزدىك تاڭى « جەلتوقسان-86» مونۋمەنتى بوي كوتەردى.

وسى جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، قاتىسىپ، ءوز قاراجاتتارىمەن كومەك كورسەتكەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ ارداگەرلەرى پارلامەنت دەپۋتاتى سابيليانوۆ نۇرتاي ساليحۇلى، ەرجان ۇزاق، ىزتىلەۋ تويشىبايۇلى، كۇرگەنباەۆا كۇمىس، بايبوسىنوۆا گۋلنار، بەلباەۆ قايرات، لەپەسوۆ سايلاۋ، بوگىسوۆ ءسابيت، قايىرباەۆ سانات، جامانباي نۇرجان، توكسەيتوۆا ساپۋرا، يسكاكوۆا روزا، تويبولديەۆا كۋلماريام، الىمباەۆ ءساتپاي بولاتىن. ۇيىم 2016 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن تەك ۇلتتىق باعىتتا جيىنى 186 ءىس-شارا اتقارىلدى. اتالعان ءىس-شارالاردى بىرىگىپ ءجۇرىپ اتقاردىق. سول ۋاقىتتاردا ءار جەلتوقسانشى ازامات «پق «جەلتوقسان اقيقاتى» رقب اتى اتالسا تومەن قارايتىن حالگە جەتتى. ءبارىمىز پەندەمىز قاتەلىك بارىمىزدە  بولادى. ادام بالاسى بولعاندىقتان قاتەلىكتەر جىبەرۋىمىز ءومىر شىندىعى. مەن ەشكىمدى كىنالايىن دەپ وتىرعان جوقپىن، كەشىرىمدى بولۋدى ۇعاتىن جاسقا كەلدىم. كەشىرىمدى بولساڭ، اللادان ساۋاپ بولادى دەيدى عوي. مەن جاقتان سىزدەرگە دەگەن رەنىشىم باسىلىپ، وكپەم سەيىلگەن. ايتايىن دەگەنىم، ءبىر-بىرىمىزگە الا كوزبەن قاراماي، شىندىقتى ايتا وتىرىپ، ءوزىمىز كوتەرىپ، ءوزىمىز قۇرعان ۇيىمنىڭ بولاشاعىن ويلاعانىمىز ءجون. بولىنەتىن ەشنارسە جوق. قازاقتىڭ جەرىندە، مۇددەسىن دە قورعايتىن بىزدەر، قازاقتار. قازاقتان باسقا ەشكىم ەلدىڭ نامىسىن قورعامايدى. مەنى سەندەر قانشا شەتتەسەڭدەردە، ەكى قۇلاعىم مەن ەكى كوزىم «پق «جەلتوقسان اقيقاتى» ربق-ءنىڭ جاعدايى الاڭداتاتىنى دا اقيقات. ويتكەنى، كەزىندە دەنساۋلىعىم مەن ۋاقىتىمدى وسى ۇيىمعا اياعان كۇنىم بولعان جوق.

ەگەر قاجەتى بولسا 2016 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وزدەرىڭ تاعايىنداعان بولات قۇرىمباەۆپەن ورتاق ءتىل تابىسىپ، ۇيىمنىڭ ماقساتى ءۇشىن بىرىگىپ  جۇمىستار ىستەۋگە تىلەك بىلدىرگەندەي جاعداي بولسا قاشپايمىن. تەك بولات قۇرىمباەۆپەن ەكەۋمىزدىڭ ارامىزعا شي جۇگىرتۋ بولماس ءۇشىن ەكەۋمىز دە بىرگە ىستەۋىمىز قاجەت. 1986 جىلى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە  الماتى قالاسىنىڭ  الاڭىندا قىزىل تەررورعا ءبىرىنشى بولىپ سوققى بەرگەن «قازاققا قازاق باسشى بولسىن» دەپ ۇرانداعان جەلتوقسانشىلار، ءاردايىم تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاۋعا كۇشىمىزدى سالامىز. ۇلت مۇددەسىنە كەلگەندە  رەنىشتى قويىپ  بىرىگۋگە شاقىرامىن.

نۇكەن بەيسەنعازى ءسادۋۇلى، «پق «جەلتوقسان اقيقاتى» ربق-ءنىڭ ەكس-توراعاسى

Abai.kz