جاڭا ءدىني اعىمدار شابۋىلى

جاڭا ءدىني اعىمدار شابۋىلى

جاھاندانۋ زامانىنىڭ ەرەك­شەلىك­تەرىنىڭ ءبىرى - ميسسيونەرلىك قىزمەتتىڭ قارقىنداپ ءوسىپ، ءارتۇر­لى سارىنداعى ءدىني بىرلەستىكتەر­دىڭ الەمگە تاراۋى. عىلىمي-پۋب­ليتسيستيكالىق باسىلىمداردا جاڭا ءدىني بىرلەستىكتەردى «سەكتا»، «توتاليتارلىق سەكتا»، «بالاما دىندەر»، «ءداستۇرلى ەمەس دىندەر» نەمەسە «ىرىتكى سالۋشى كۋلتتەر»، ءتىپتى «جاڭا عاسىر دىندەرى» دەپ اتايدى. سوڭعى جيىرما جىلدان بەرى قازاقستاندا كوپتەگەن جاڭا ءدىني اعىمدار پايدا بولدى. «جاڭا» دەگەنمەن بۇلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاڭادان پايدا بولعان جوق، تەك قازاق توپىراعىنا شەتەلدەردەن كەلگەن، ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن عانا جاڭا ءدىني اعىمدار. ولار­دىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلدە ەڭ كوپ تاراعانى - پروتەستانت ءدىني توپتارى. ولار ءارتۇرلى، الا-قۇلالىعى سونشالىقتى، ءتىپتى ولاردى بۇگىن توپتاستىرۋ، جۇيەلەۋ وڭاي دا ەمەس، سانى 1300-گە تاياپ قالدى. باستى ماقساتى - قازاقتاردى، باسقا دا ۇلتتاردى پروتەستانت ءدىنىن ۇستانۋشىلارعا اينالدىرۋ. بۇگىندە «قازاقستاندىقتاردىڭ ءبىر پايىزى - پروتەستانت ءدىنىن ۇستانۋشىلار» دەگەن دەرەك بار. باسقا دا ءدىني اعىمدار بەلسەندى ميسسيونەرلىك قىزمەت اتقارىپ جاتىر. پروتەستانتتار الماتى، قاراعاندى، قوستاناي جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا كەڭىنەن تاراعان. سوندىقتان ەلىمىز شەتەل ميسسيونەرلەرىنىڭ بەلسەندى ارەكەتىنىڭ الاڭىنا اينالعان. بۇگىندە قازاقستاندا 25 ەلدەن 367 ميسسيونەرلەر جۇمىس جاسايدى: ولار - اقش، يزرايل، سلوۆاكيا، پولشا، فرگ، وڭتۇستىك كورەيا، ۋكراينا، يتاليا، رەسەي فەدەراتسياسىنان، تاعى دا باسقا ەلدەردەن كەلگەندەر. ميسسيونەرلەر، نەگىزىنەن، ءىرى قالالاردا، وبلىس ورتا­لىقتارىندا شوعىرلانعان. پروتەس­تانت قاۋىمداستىقتارىنىڭ سانىنا بايلانىستى ميسسيونەرلەردىڭ دە سانى وسۋدە. مىسالى، اقمولا وبلىسىندا 317 قاۋىمداستىققا 34 ميسسيونەر، اقتوبە وبلىسىندا 114-كە - 13, قاراعاندى وبلىسىندا  419-عا - 52, قوستانايدا 188-گە - 21, پاۆلودار وبلىسىندا 172-گە - 125, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 223-كە - 38. سوڭعى جىلدارى قاپتاعان ميسسيونەرلەر زاڭعا قايشى ارەكەتتەرگە ءجيى باراتىن بولدى. 2009 جىلى 80 زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرىلدى. «ەۆانگەليستىك حريستيان باپتيستەر، «تابيعي جاماعات»، باسقا دا بىرلەستىكتەر جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردا ميسسيونەرلىك قىزمەتىن تىركەۋسىز جۇرگىزۋگە تىرىسادى. سونداي-اق ءدىني بىرلەستىكتەردى تىركەۋ مەن ولارعا جەر تەلىمدەرىن بولۋدە ەلىمىزدە سىبايلاس جەمقورلىق بەلەڭ العانى دا بەلگىلى.

بۇگىنگى ميسسيونەرلەر كىمدەر؟

ولار - ارنايى پسيحولوگيالىق دايىندىقتان وتكەن، شەتەلدەردە ارنايى دايىندالعان ماماندار. ادەبيەتتە ولاردى كەيدە «جاڭا» ميسسيونەرلەر دەپ تە اتايدى. بۇلار - اككى، تاجىريبە جيناعان، ارباۋ، ازعىرۋ ادىستەرىن تەرەڭ يگەرگەن، ادامدى ەلىكتىرگىش كابىلەتتەرى مول ادامدار. بۇگىن ميسسيونەرلەردىڭ تاجىريبەسىن جيناقتايتىن، ستراتەگيا مەن تاكتيكاسىن تالدايتىن ميسسيولوگيا ءىلىمى قالىپتاستى. ميسسيونەرلەردىڭ عىلىمي جۋرنالدارى، عىلىمي مەكتەپتەرى، ەكى جۇزدەن استام اگەنتتىكتەر جۇمىس جاسايدى. ءدىني ۋاعىزدارى توڭىرەگىندە پىكىرتالاس بولعانمەن، ميسسيونەرلىك - ءبىرتۇتاس قوزعالىس.

قازاقستاندا ميسسيونەرلىك قىزمەت بەلگىلى ءبىر ستراتەگيالىق ماقساتقا بەيىمدەلىپ، ماڭىزدى جەرلەر نىساناعا الىنىپ وتىر. الەمدە ولار ءوز جۇمىستارىن ءىرى حالىقارالىق ساۋدا ورتالىقتارىندا، تابيعي بايلىعى مول جەرلەرگە ورنالاستىرادى، كىشىگىرىم مەملەكەتتەرگە، قالالارعا بارا بەرمەيدى. قازاقستاندا ولار وندىرىستىك ولكەلەردە تاريحي وتانىنان جىراقتا تۇراتىن ورىس، نەمىس، پولياك، ۋكراين دياسپورالارىنا زور ءمان بەرەدى. ەتنوستار ميداي ارالاسىپ، ۇلتسىزدانعان، تىلىنەن، مادەنيەتىنەن، دىنىنەن قول ۇزە باستاعان، كەدەيلەنگەن ورتادا ولارعا جۇمىس جاساۋعا قولايلى. جاڭا ءدىني اعىمدار «كۇنادان قۇتقارامىز» دەپ شىن نيەتتەرىن بۇركەمەلەپ، جاسىرىپ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە، بيلىككە قول جەتكىزگىسى كەلەتىندىگى جاسىرىن ەمەس. قازاقستان - بۇگىن ولار ءۇشىن ءدىن جاعىنان يگەرەتىن «تىڭ» تەرريتوريا، ادامدىق ماتەريال تۇرعىسىنان دا، تابيعي بايلىق تۇرعىسىنان دا «شيكىزات كوزى». قازاقستاندى ۇلكەن گەوساياسي ەكسپانسيانىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان مەملەكەت دەپ باعالاۋلارى تەگىن ەمەس.

«جاڭا ءدىني اعىمدار» سىرتتان قارجىلىق قولداۋ الاتىنىنا اسا نازار اۋدارعان ءجون. جىلىنا 20 ملرد. دوللارعا دەيىن قارجىلىق قولداۋ الادى. ءبىزدىڭ ءداستۇرلى دىندەرىمىزدىڭ ونداي كومەك المايتىنى، سوندىقتان ولارمەن باسەكەلەسە المايتىنى تاعى دا بەلگىلى. ولار قارجىعا شىركەۋلەر سالادى، گازەتتەر شىعارادى. الەمدىك قارجىلىق داعدارىستان تولىق شىققاننان كەيىن سىرتتان كومەك كۇشەيىپ، ولاردىڭ بەلسەندىلىگى تەز ارتۋى دا مۇمكىن. ەڭ ءبىر قيىندىعى، سول قارجىنى باقىلاۋعا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىگى جوق، سەبەبى قارجى جەكە ادامداردىڭ بانكىدەگى ەسەپشوتىنا تۇسەدى. ال زاڭ بويىنشا ونى باقىلاۋعا تىيىم سالىنعان.

ولاردىڭ باستى ماقساتتارىنا قالاي دا ءدىني قاۋىمداستىقتاردىڭ سانىن ءوسىرۋ، ءوز قاتارىن كوبەيتۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە ۇمتىلۋدا. قازاقستان حالقىمەن جۇمىس بارىسىندا قوعامدى جاسىنا، الەۋمەتتىك جانە ەتنوستىق توبىنا قاراي جىكتەيدى. ءبىر جاعىنان، ءوز ىلىمىنە بويۇسىنۋشىلاردىڭ ءدىني ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان، اتەيستەردى، دىنگە بەيجاي قارايتىنداردى ءوز ىقپالدارىنا يكەمدەۋ بولىپ وتىر. ۇشىنشىدەن، پراۆوسلاۆيە، مۇسىلمان دەۋشىلەردىڭ دە ءدىني ءبىلىمى تايازدىعىن ەسكەرىپ، ولاردى دا نىساناعا الادى، اسىرەسە، قازاق، ۇيعىر، ورىستارمەن جۇمىس جاسايدى. رەسمي ساياسات ۇستانىمىن، تولەرانتتىلىق، توزىمدىلىك، سىيلاستىق، كەلىسىم دەگەن ادامگەرشىلىك تالاپتارىن ءوز مۇددەلەرىنە يكەمدى پايدالانا الادى. توزىمدىلىكتىڭ جالپاقشەشەيلىك، قوشامەتشىل، قۇرداي جورعالاۋ ەمەستىگىن ءبىز دە ەسكەرە بەرمەيمىز.

بۇگىن پروتەستانتيزمگە وتۋشىلەر قازاق اراسىندا دا كورىنىس الدى. پروتەستانتتار دۇعالارىن قازاق، قىرعىز، وزبەك، ۇيعىر تىلىندە وقيدى، قازاقتاردان پاستورلار دايىنداپ، ءدىني ۋاعىزدى شەتەلدىكتەر ەمەس، قازاقتار ايتاتىن بولدى. پروتەستانت-پاستورلاردىڭ جەتپىس پايىزى قازاقتاردان دايىنداپ، قازاقتاردىڭ قولىمەن قازاقتاردى پروتەستانتيزم دىنىنە اۋدارۋ ستراتەگياسى قولعا الىنۋدا. وسىلاي ۇلت، وتباسى دىنىنە قاراي جىككە بولىنە باستادى. پروتەستانتتار بۇگىن ىنجىلدەن گورى قۇران سۇرەلەرىنە كوپ سۇيەنەتىن بولدى. ولاردىڭ ىلىمىنە يكەمدى قازاق ايەلدەرى بولىپ وتىر. ول جالعىزباستىلىققا، تۇرمىس اۋىرتپالىعىنا دا بايلانىس­تى. ەڭ قيىنى، ولار بالالارىن دا سول دىنگە تارتادى. كەيدە پروتەستانتتار ءوز جۇمىستارىن جاسىرىپ جۇرگىزەدى، قوعامدىق قورلار، مەكتەپتەر، سپورتتىق سەكتسيالار، ۇيىرمەلەر قۇرادى. مىسالى، اقمولا وبلىسىنىڭ قىزىلجار اۋىلىندا مەكتەپتە ءۇي شارۋاشىلىعى ۇيىرمەسىندە ءدىن تاراتقان.

ارينە، پروتەستانتتار ەرتەڭ ەل باس­قارۋعا كەلەتىن جاستاردى وزدەرىنىڭ ءدىن جولىنا اۋدارۋعا كوپ ءمان بەرىپ وتىر. جالپى، جاستاردىڭ دۇنيەتانىمى، ساياسي باعىت-باعدارى، ۇلتتىق ۇستانىمىنا ىق­پال ەتۋ الەمدىك ستراتەگياعا اينالدى. بۇگىن الەمدە 2 ملن. استام ستۋدەنت ءوز ەلىنەن جىراقتا، شەتەلدە ءبىلىم الىپ جاتىر. اقش-تا 600 مىڭ، انگليادا 300 مىڭ، گەرمانيادا 230 مىڭ، فرانتسيادا 130 مىڭ، قىتايدا 150 مىڭ ستۋدەنت وقيدى. قازاقستاننان 20 مىڭنان اس­تام ستۋدەنت شەتەلدە ءبىلىم الۋدا. بۇل مەملەكەتتەر جاستارعا ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ بويىنا باتىستىق مادەني، ساياسي قۇندىلىقتارىن سىڭىرەدى. جاستارعا نەگىزگى ىقپال ەتەتىن جولدارى - ءدىني ادەبيەت، تەلەديدار، راديو، ينتەر­نەت، حابارلاندىرۋ، جارنامالار. ماسەلەن، «يەگوۆا كۋاگەرلەرى» ءدىني ادەبيەتتى ءۇش ءجۇز تىلدە تاراتادى، ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلى دە بار. راديو ەكى ءجۇز ون ءبىر تىلدە، اپتاسىنا سەگىز مىڭ جارىم ساعات حابار تاراتادى. جۋىق ارادا راديو الەمنىڭ توقسان جەتى پايىزىن قامتيتىن بولادى. جەرسەرىكتەرى ارقىلى الەمدى تۇگەل قامتۋعا ەۆانگەليستەر مۇمكىندىك الىپ وتىر. ولاردىڭ نازارىنداعى ەڭ ماڭىزدى ون ايماقتىڭ ءبىرى - ەۋرازيا. «كەشە كوممۋنيزم ءۇس­تەمدىك قۇرعان ايماقتى كۇنادان تازارتۋ - پارىزىمىز» دەيدى پروتەستانتتار.

2003 جىلى قىركۇيەك ايىندا بريۋسسەل قالاسىندا وتكەن ءدىني سەنىم ماسەلەسىنە ارنالعان الەمدىك پارلامەنتارالىق كونفەرەنتسياسىندا ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ وكىلى، امەريكالىق كوللي دۋرحەم «ءبىز اتەيزم قۇرساۋىنان ازات بولعان قازاقستان سياقتى ەلدەرگە قولۇشىن سوزىپ، ولارعا ءدىن تاڭداۋعا مۇمكىندىك جاساپ جاتىرمىز» دەگەن-ءدى. ول «كومەك» دەپ قازاقستانعا اعىلىپ كەلىپ جاتقان ءارتۇرلى جاڭا ءدىني اعىمداردى ايتىپ وتىر. «ەگەر وسى باعىتپەن جۇمىس جاساي بەرسەك» دەيدى ول، «ولار امەريكالىقتارشا ويلاپ، امەريكالىقتارشا ءومىر سۇرەتىن بولادى». ءسوز جوق، بۇل اشىق ايتىلعان قيتۇرقى پىكىرگە بىزدەر، سونىمەن بىرگە رەسەي، ەگيپەت، بەلارۋس، تاجىكستان، باسقا دا ەلدەردىڭ دەپۋتاتتارى تويتارىس بەردىك، سەبەبى قاۋىپكە وسى ەلدەر دە ۇلكەن الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. بارلىق ەلدەردى ءبىر ىزگە سالىپ، ءبىر دىنگە سەندىرىپ، ءبىر قولدا ۇستاۋعا ەشكىم دە كەلىسپەيدى. گەگەلدىڭ «ەگەر ادامداردىڭ بارلىعى ءبىر ويدا بولسا، وندا ەشكىمنىڭ ەشتەڭە ويلاماعانى» دەپ ايتقانى بار. بۇگىنگى ادامزاتتىڭ باستى قىزىعى - ءارتۇرلى تىلدە سويلەپ، ءارتۇرلى ءداستۇرلى دىندەردە بولىپ، ءارتۇرلى مادەنيەت پەن سالتقا باس ءيىپ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، الۋان ءتۇرلى وركەنيەت اياسىندا بولۋىندا.

ميسسيونەرلەردىڭ پايىمداۋىنشا، دىندەر قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، حالىقتار ءداستۇرلى دىندەرىنەن ءبىراز ۋاقىت قول ءۇزىپ قالعاندىقتان، بۇگىن پوستسوتسياليستىك كەڭىستىكتە تەك تاريحي دىندەر ەمەس، بارلىق دىندەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر، وسى احۋالدى ولار پايدالانىپ قالۋعا ءتيىستى.

بۇگىن جاڭا ءدىني اعىمدار اقىسىز اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋگە، قايىرىمدىلىق شارالارىنا زور ءمان بەرەدى. وسىدان كەيبىرەۋلەر «ولاردى قولداۋ قاجەت» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلىپ ءجۇر. دەگەنمەن تەك ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، كوپتەگەن ەۋروپا ەلدەرىندە جاڭا ءدىني اعىمدار توڭىرەگىندە ۇلكەن الاڭداۋشىلىق بار. دابىل قاعۋشىلار تەك ءداستۇرلى دىندەر تاراپىنان عانا ەمەس، مەملەكەتتىك، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتارالىق ورگاندار دا بار. سونداي-اق ماسەلە تەك پروتەس­تانتيزم اعىمدارىنا عانا بايلانىس­تى ەمەس، باسقا دا قاۋىمداستىقتار دا ەلدەردى ويلاندىرىپ وتىر. ەڭ العاش ەۋروپا مەملەكەتتەرى مەن اقش-تا جاڭا ءدىني اعىمدار قىزمەتىنە بايلانىستى ۇلكەن الاڭداۋشىلىق بايقالعان بولاتىن. بۇل دىنارالىق باسەكەلەستىكتەن تۋعان قايشىلىقتار ەمەس. الەم ەلگە ىرىتكى سالاتىن ءدىني اعىمدار دەيتىن توپتاردى دەسترۋكتيۆتى سەكتالار، كەيدە كۋلتتەر دەپ اتايدى، سوندىقتان ولاردىڭ قىزمەتىن زاڭ تەتىكتەرىمەن شەكتەيتىن بولدى. مىسالعا، ساەنتولوگيا شىركەۋىن الايىق. دانيادا ساەنتولوگيا ءدىني مارتەبەسىنەن ايىرىلدى. كانادادا ساەنتولوگياعا وتە كوپ ايىپپۇل سالىندى. يتاليادا ساەنتولوگيا قىلمىستىق ۇيىم دەپ تانىلدى. ونىڭ 29 مۇشەسى سوتتالدى. يسپانيادا قىلمىستىق ءىس كوتەرىلدى. گەرمانيا مەن فرانتسيادا ساەنتولوگيا قىلمىستىق ۇيىم دەپ تانىلىپ، فرانتسيادا ولاردىڭ بىرقاتار باسشىلارى اباقتىعا جابىلدى، الاياقتىق جاساۋ مەن ادامداردى وزدەرىن-وزدەرى ولتىرۋگە جەتكىزگەندىكتەرى ءۇشىن ايىپتالدى. ال اقش-تا ساەنتولوگياعا تاعىلعان كىنا مەن سوت شەشىمدەرى تۋرالى اڭگىمە - ءوز الدىنا بولەك تاريح. گرەتسيادا افينى سوتى 1997 جىلى ساەنتولوگياعا تى­يىم سالدى. ساەنتولوگيانىڭ قىلمىستىق ىستەرىن وسىلاي جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. ەۋروپانىڭ پارلامەنت اسسامبلەياسى 1994, 1996, 1999 جىلدارى، ودان كەيىن دە سەكتالار جانە جاڭا ءدىني قوزعالىستار تۋرالى شەشىمدەر قابىلدادى. ول قۇجاتتاردا سەكتالار مەن ءدىني اعىمداردىڭ بەلسەندىلىگىنە الاڭداۋشىق ءبىلدىرىپ، ولاردان ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتى ەلگە ءتۇسىندىرۋدى ماقسات ەتكەن. ءار ەلدىڭ مادەني داستۇرلەرى مەن زاڭ جۇيەسى الۋان ءتۇرلى بولعاندىقتان، پارلامەنت اسسامبلەياسى ءار مەملەكەت ءوز شەشىمدەرىنە قاراي ءىس-قيمىل جاساۋىن قالايدى.

ەۋرووداق ەلدەرىندە ادام قۇقى بۇزىلۋىنىڭ ءارتۇرلى كورىنىستەرى بايقالادى: وتباسىنداعى قاتىگەزدىك قارىم-قاتىناس، جىنىستىق قاتىناسقا يكەمدەۋ، ادامداردى ساتۋ، زورلىق-زومبىلىققا يتەرمەلەۋ، ناسىلدىك كوزقاراس تاراتۋ، زاڭسىز ەمشىلىك قىزمەت جاساۋ.

رەسەيدىڭ ءدىنتانۋ زەرتتەۋ ورتالىعى مەملەكەتتىك ورگاندار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بىرىگىپ، جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ ءىلىمى مەن قىزمەتى تۋرالى اقپارات بەرەدى، اعارتۋشىلىقپەن اينالىسادى، ادەبيەتتەر شىعارىپ تاراتادى، دارىستەر وقيدى. ورتالىقتىڭ جەتەكشىسى ا.دۆوركيننىڭ ايتۋىنشا، «سەكتالاردان شىعۋدىڭ جولى - وعان كىرمەۋ، ىقپالىنا ىلىنبەۋ». ەگەر سەكتانتتاردان ەلدى الدىن الا ساقتاندىرساق، ناقتى اقپارات بەرسەك، حالىق قايتا-قايتا سەكتاعا شاقىرۋدىڭ نەمەن بىتەتىنىن ەسكەرتسەك، ادامدار ولاردىڭ الدامشى سوزىنە ەرمەس ەدى دەيدى. ونىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان جەكە ادام سەكتاعا بىرتە-بىرتە ەنەدى. ەڭ الدىمەن، ءاربىر ادام وسى كۇنگە دەيىنگى ءومىرىن تۇگەل اداسۋ، قاتە دەپ ەسەپتەپ، بۇرىن ونىڭ اق دەگەنى ەندى قارا ەكەن، قارا دەگەنى اق، جامان دەگەنى جاقسى، جاقسى دەگەنى جامان ەكەنىن مويىنداۋعا ءتيىستى. اتا-انا، وتباسى، بۇرىنعى دوستارىن دوس ەمەس، جاۋ ەكەن دەپ ءتۇسىنۋ قاجەت ەكەن. وسىلاي ادام ەكىنشى كەزەڭگە وتەدى، قوعامنان وقشاۋلانا باستايدى، جىگەر-قايراتى السىرەپ، بەلگىلى ءبىر جاتتاندى سوزدەردى قايتالاي بەرەدى، بىرتە-بىرتە ەركىنەن ايىرىلىپ، تىلالعىش، ايتقاندى ەكى ەتپەيتىن ادام بولىپ شىعادى. سوڭعى كەزەڭدە ول تولىقتاي جاڭا اعىمعا بەرىلىپ، بار كۇشىن سالىپ وعان جۇمىس جاساپ، ۇيقىدان، تاماق ىشۋدەن قالادى. بارلىق سەكتالار وسىلاي تەمىر تارتىپكە نەگىزدەلمەگەنمەن، وسىنداي قاۋىمداستىقتاردىڭ كوپتىگىنە رەسەي عالىمدارىنىڭ ءبىرازى نازار اۋدارادى. («رەليگوۆەدەنيە»، روستوۆ-نا دونۋ، 2009, 373-375-بەت.)

1995 جىلدىڭ 23 جەلتوقسانىندا سەكتالاردىڭ قاۋىپتى جۇمىسىنىڭ سالدارىنان فرانتسيادا 16 ادام قازا تاپتى، ونىڭ ۇشەۋى سابيلەر ەدى. وسى دا، باسقا دا ۋاقيعالارعا بايلانىستى ەۋروپارلامەنتتىڭ 1999 ماۋسىمىندا سەكتالار تۋرالى ارناۋلى قاۋلىسى قابىلداندى. وندا بىرقاتار سەكتالاردىڭ قاۋىپتى ارەكەتتەرىنە نازار اۋدارىلدى. ءارتۇرلى ەزوتەريكالىق (قۇپيا) توپقا كىرگەن اتا-انالارى بالالارىمەن قاتىگەزدىك قارىم-قاتىناس ورناتقان، زورلاۋ، يدەولوگيالىق ىقپال سالدارىنان بالالار مەكتەپكە بارماي، مەملەكەتتىك باقىلاۋدان دا تىس قالعان. سەكتالاردان جاپا شەككەندەردى پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك جاعىنان ومىرگە قايتارۋ ءۇشىن كوپتەگەن ەۋروپالىق ەلدەردە مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار پايدا بولدى. مىسالى، فرانتسيانىڭ «وتباسى مەن جەكە ادامدى قورعاۋ» اسسوتسياتسياسىنىڭ جارناماسىندا سەكتا قيتۇرقى جولدارمەن ادامدارعا وزدەرىنىڭ ءىلىمىن تاڭىپ، ونى پسيحولوگيالىق جولدارمەن ازدىرادى: زورلانىپ دىنگە قىزمەت ىستەپ، ۇيقىدان قالعان، تويىپ تاماق ىشپەگەن ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلەدى; سەكتانىڭ ىلىمىمەن شەكتەلگەن ادامنىڭ وي-ءورىسى تارىلادى; ادامدارمەن پىكىر الماسۋى شەكتەلەدى، قوعامعا تۇتاس قاس، جاۋ دەپ قاراۋ ادامداردى الەۋمەتتىك تۇرعىدان وقشاۋلانىپ، وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلەدى; بالالار اتا-انالارىنان، اتا-انالارى ءبىر-بىرىنەن اجىراسىپ، قوعام جىككە بولىنەدى (سوندا، 288-289-بەتتەر).

كاتوليكتەردىڭ جاڭا ءدىني اعىمدارعا كوزقاراسىن 1991 جىلى كاردينال فرانتسيسكا ارينزە جەتپىس بەس ەپيسكوپ كونفەرەنتسيالارىنىڭ ماتەريالدارى مەن بەس كونتينەنتتىڭ ماماندارىنىڭ زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە بىرقاتار جاڭا ءدىني اعىمداردى قاۋىپتى دەپ ەسەپتەدى. كاردينال ارينزە ولاردىڭ سونىمەن بىرگە ەلدىڭ تۇتاستىعىنا جىك سالاتىنىنا، ادامداردىڭ ساناسىنا ىقپال ەتىپ قويماي، ولاردىڭ وتباسىنان قول ۇزۋىنە، قارجىلارى مەن دۇنيە-مۇلكىنە يە بولاتىنىنا باسا نازار اۋداردى (سوندا، 389-بەت). سونداي-اق ول ماتەريالدا «جاڭا» دىنگە كىرگەندەرگە ولاردان شىعۋعا تىيىم سالىپ، ادامداردى تۇتقىندا ۇستاعانداي قوعامنان شەكتەگەنى، سونىڭ سالدارىنان سەكتا مۇشەلەرىنىڭ جاپپاي وزدەرىن-وزدەرى ولتىرۋگە دەيىن بارعاندارى تۋرالى دەرەكتەر كەلتىردى (سوندا، 391-بەت).

ارينزە رەسمي ۆاتيكاندى ورىندى-ورىنسىز سىناۋ، ەپيسكوپتاردىڭ اراسىنداعى داۋلار، ولاردىڭ وعاش مىنەز-قۇلىقتارى، سونداي-اق كاتوليك دىندەگىلەردىڭ ءىنجىلدى تەرەڭ مەڭگەرمەگەندىگى سەكتالارعا ۇلكەن كۇش بەرەتىندىگىنە نازار اۋدارادى. دىندەر باسەكەلەستىگى زامانىندا قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋ جولىندا ءدىني سانا مەن جەرگىلىكتى ۇلتتىق داستۇرلەردىڭ ۇيلەسىمىنە ءمان بەرىلۋىن كاردينال تالاپ ەتەدى.

2004, 2005, 2007 جىلدارى «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە بىرلەستىكتەر تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى» زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. دەپۋتات رەتىندە ءبىر بايقاعانىم، دىندەر ماسەلەسىندە قازاقستان، باسقا دا تاۋەلسىزدىك العان جاس مەملەكەتتەردىڭ زاڭناماسى مەن ەۋروپالىق ستاندارتتاردىڭ ۇيلەسە بەرمەيتىندىگى. قازاقتار سياقتى وتارلانعان ۇلتتار ءۇشىن ءداستۇرلى قۇندىلىقتار، ۇلت مادەنيەتىن، ءداستۇرلى ءدىنىن قولداۋ وتە ماڭىزدى. ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ دە بۇگىن حريستياندىق قۇندىلىقتارعا زور ءمان بەرەتىندىگىن ايتتىق. ال قازاقستانعا كەلگەندە ەۋروپالىقتار، اسىرەسە، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى، ولاردى قولدايتىن ەلدەگى كەيبىر زاڭگەرلەر دىندەردىڭ قۇقى بىردەي دەگەن جەلەۋمەن ەلدىڭ قالاۋىمەن ەسەپتەسپەي، ءداستۇرلى دىندەردى ەمەس، ەۋروپالىقتاردىڭ قولدايتىن، بولماسا ءتىپتى ەۋروپادان قۋىلعان ءدىني اعىمداردى قازاقستانعا تىقپالايدى. ءبىزدىڭ قوعام بۇگىن بۇعان الاڭداۋدا.

رەسەي قوعامىنىڭ الاڭداۋشىلىعى 1997 جىلى كونفەسسيالار مەن مەملەكەت اراقاتىناستارىنا ۇلكەن وزگەرىستەر ەنگىزۋگە اكەلدى. تىم ليبەرالدىق كۋرستان اكىمشىلىك-رەتتەۋشىلىك باعىتقا بەت الدى. ەگەر 1997 جىلعا دەيىن رەسەيدىڭ دىندەر سالاسىنداعى زاڭناماسى جالپى ءدىني جاڭارۋدى قولداسا، ەندى جاڭا زاڭدا دىندەردى «ءداستۇرلى» جانە «ءداستۇرلى ەمەس» دەپ جىكتەپ، بىرقاتار ءدىني اعىمدارعا زاڭداستىرۋعا توسقاۋىل قويۋعا نەگىزدەر جاسالىندى. وسىلاي مەملەكەتتىك ءدىني ساياسات سالاسىندا جاڭا ستاندارت ومىرگە كەلدى. زاڭدا حريستياندىق، يسلام، بۋدديزم، يۋدايزم رەسەي حالىقتارىنىڭ بولىنبەس تاريحي مۇراسى رەتىندە قۇرمەتتەلىنەدى دەپ مويىندايدى. بىرتە-بىرتە مۇنى بارلىق تمد ەلدەرى قابىلدادى. بۇرىنعى كەڭەس­تىك، كازىرگى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر­دىڭ ءدىني بوستاندىق تۋرالى زاڭدارىندا شەتەلدەن كەلگەن ءدىني اعىمداردى شەكتەۋگە، ءداستۇرلى دىندەردى قورعاۋعا بەت الادى. ارمەنيادا ارميان اپوستولدىق قاسيەتتى شىركەۋى ۇلتتىق شىركەۋ دەپ تانىلدى. 2007 جىلدىڭ كوكەك ايىندا ارمەنيا رەس­پۋبليكاسى مەن ارميان شىركەۋى قارىم- قاتىناسى جونىندە زاڭ قابىلدادى. وعان سايكەس ارميان شىركەۋىنىڭ اۋرۋحانالار، بالالار ۇيلەرى، ينتەرناتتار، اسكەري ءبو­لىمشەلەرى مەن اباقتىلاردا ءوز وكىلىن تاعايىنداۋعا قۇقى بار. باسقا ءدىني توپتار ونداي مۇمكىنشىلىككە تەك مەملەكەتتىڭ رۇقساتىمەن عانا يە بولدى.

ءازىربايجان زاڭىنا بايلانىستى شەتەل­دىكتەر مەن ازاماتتىعى جوقتار ءدىني ناسيحاتپەن اينالىسا المايدى.

ۋكراينا زاڭىنىڭ 24-بابىنا سايكەس ميسسيونەرلىك قىزمەتىن تەك مەملەكەتتىك ورگاندارمەن كەلىسىم نەگىزىندە جۇرگىزەدى.

تۇرىكمەنستان زاڭىنىڭ 20-بابىنا بايلانىستى شەتەلدەن اعىلىپ كەلىپ جاتقان ءدىني ادەبيەتتى تەك عىلىمي ساراپتامادان وتكەننەن كەيىن عانا ەلگە تاراتۋعا رۇقسات بەرىلەدى. ال زاڭنىڭ 8-بابىنا سايكەس ءدىني ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى بولىپ جوعارى ءدىني ءبىلىمى بار تۇرىكمەنستان ازاماتى بولا الادى.

بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنىڭ 22-بابىنا سايكەس ادەبيەت جانە باسقا دا ماتەريالدى تەك ءدىنتانۋ ساراپتاماسىنان كەيىن عانا پايدالانۋعا رۇقسات ەتىلەدى. ءدىني ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تەك بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ازاماتى بولا الادى. 2003 جىلى «بەلارۋس رەس­پۋبليكاسى مەن بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋى كەلىسىمى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. زاڭ بەلورۋس حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني جانە مەملەكەتتىك ءداستۇرىنىڭ تاريحي قالىپتاسۋى مەن دامۋى بارىسىنداعى بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋىنىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ قابىلداعانىنا نازار اۋدارادى. سونداي-اق مەملەكەت بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋىنىڭ تاريحي تاجىريبەسى، رۋحاني الەۋەتى مەن كوپعاسىرلىق مادەني مۇراسىنىڭ بۇرىن دا، بۇگىن دە بەلورۋس حالقىنىڭ رۋحاني، مادەني، ۇلتتىق داستۇرلەرىنە ىقپال ەتەتىندىگىن مويىن­دادى. ال بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋى بەلارۋس مەملەكەتىن رۋحاني جانە مادەني داستۇرلەردىڭ ساقتالۋىنىڭ كەپىلى رەتىندە تانىپ، قوعامدىق ءتارتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ادامگەرشىلىك قاعيدالاردى قامتاماسىز ەتۋدە مەملەكەتپەن كەلىسىمگە مۇددەلى ەكەنىن مويىندادى. مەملەكەت پەن بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋى كەلىسىمىنىڭ باستى باعىتتارى مىنالار: قوعامداعى ادامگەرشىلىك احۋال، تاربيە جانە ءبىلىم، مادەنيەت، شىعارماشىلىق قىزمەت، تاريحي جانە مادەني مۇرانى قورعاۋ، دەنساۋلىق، قايىرىمدىلىق پەن مەيىرىمدىلىك، وتباسى ينستيتۋتىن قورعاۋ، انا مەن بالا، ەركىنەن ايىرىلعان ادامدارمەن جۇمىس، اسكەري قىزمەتكەرلەرمەن تاربيە، الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق جۇمىس، قورشاعان ورتانى قورعاۋ. كەلىسىمگە سايكەس بىرلەسكەن باعدارلامالار قابىلدانعان. بەلارۋس پراۆوسلاۆيە شىركەۋى مەن ءارتۇرلى مينيسترلىكتەر، سونداي-اق ەپيارحيا مەن وبلىستىق، اۋداندىق اتقارۋشى ورگاندار بىرلەسكەن ءىس-ارەكەتتەرى تۋرالى جوسپارلار ماقۇلداعان. (سوتسيولوگيچەسكيە يسسلەدوۆانيا; 2006, №2, 128-135-بەتتەر).

سونىمەن بۇگىن ەۋروپا مەن كوپتەگەن تمد ەلدەرىندە توتاليتارلىق سەكتالارمەن زاڭعا سۇيەنگەن ىمىراسىز، قاتاڭ يدەو­لوگيالىق، رۋحاني كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءدىني سەنىم جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭى 1992 جىلى 15 قاڭتاردا قابىلداندى. بۇل زاڭنىڭ باستى ماقساتى زورلاپ تاڭىلعان كەڭەستىك اتەيستىك يدەولوگيادان ەركىندىك الۋ ەدى. سونداي-اق ءدىندى ساياساتتاندىرۋعا جول بەرمەۋ بولدى. بۇگىن قوعامدىق پىكىر بۇل زاڭدى جەتىلدىرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى - توتاليتارلىق سەكتالاردىڭ زاردابىنان حالىقتى قورعاۋ. دەگەنمەن ءبىز ءالى ءوز ۇستانىمىمىزدى تولىق ايقىنداماي، كەيدە ءتىپتى ابىرجىپ، كاۋىپ-قاتەردەن سەسكەنەتىن سياقتىمىز. ەل تاعى ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارادى. ەلىمىزدەگى كاتوليكتەرگە جاعداي تۋعىزاتىن ۆاتيكان مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىندا كەلىسىمگە قول قويىلعان، ال تاريحي دىندەرىمىز يسلام جانە پراۆوسلاۆيەمەن ءالى ونداي كەلىسىم جاسالعان جوق.

ىرىتكى سالۋشىلار تەك ءداستۇرلى دىندەرگە عانا قارسى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان جوق، قوعامدىق جانە الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار­عا، مەملەكەتتىك كونستيتۋتسيالىق قۇرى­لىمىنا قاۋىپ تونگىزىپ تۇرعاندىعىنا ەل الاڭداپ وتىر. كوسموپوليتيزم، «قۇداي مەن دىندەر بىرلىگى»، «ادامزات بىرلىگى»، «جاڭا ءناسىل» يدەيالارىنىڭ استارىندا مىڭ عاسىرلىق رۋحاني قۇندىلىقتاردى شەتتەتۋ، بىرتە-بىرتە ىعىستىرۋ نيەتى جاتىر. XXI عاسىردا ءداستۇرلى ادەپ، ادامي قاعيدالار توزعان، ولار ادامدى ەندى جالىقتىرادى، تاريحي دىندەر بار بولعانى «سالت-ءداستۇر» دىندەرى، ادامنىڭ «جانى» ەمەس، تەك «ءتان» دىندەرى دەي كەلىپ، دەسترۋكتيۆتىك سەكتالار ادامداردى «ۇلت»، «مەملەكەت» دەگەن بۇعاۋدان ازات ەتەتىن جاڭارۋدىڭ «جاڭا» جولىنا شاقىرادى. بۇل - تاۋەلسىزدىگىمىزگە دە تونگەن قاۋىپ. بۇگىن ينتەلليگەنتسيانىڭ، جالپى ازاماتتاردىڭ كازاقستان قوعامى جىككە ءبولىنۋدىڭ الدىندا تۇر دەپ قاۋىپتەن ساقتاندىرۋى ورىندى.

سونىمەن بىرگە بۇگىن باسقا دا پىكىرلەر ايتىلۋدا. ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ تاراۋى - دەموكراتيالاندىرۋدىڭ كورىنىسى، سوندىقتان ولاردى شەكتەۋ دەموكراتيانى شەكتەۋمەن بىردەي دەلىنەدى. ءسوز جوق، ءدىني سەنىم بوستاندىعى - ازاماتتىق قوعامنىڭ باستى قاعيداسى. بىراق ءوزىن ءدىن دەپ جاريالاعان بىرلەستىكتىڭ ءبارى يگىلىك، مەيىرىمدىلىك اكەلمەيتىنى بەلگىلى بولدى. ءدىني سەنىم بوستاندىعىن بۇركەمەلەپ، ءارتۇرلى ىرىتكى سالۋشى كۋلتتەردىڭ تىم ەركىندىك الۋىنا، ميسسيونەرلەردىڭ شامادان تىس بەلسەندىلىگىنە، ولاردىڭ ارتىندا باتىستىڭ مىقتى قارجىلى قولداۋشىلارىنىڭ بارلىعىنا ءبىزدىڭ قوعام اسا زور الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە.

ەلدىڭ، جەرىنىڭ تۇتاستىعى، شەكارا­سىنىڭ مىزعىمايتىندىعى سياقتى، ونىڭ رۋحاني تۇتاستىعى مەن بىرلىگىنە دە قول سۇعۋعا بولمايتىندىعى اقيقات. ونسىز ۇلتتى، ەلدى امان ساقتاۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل - الەمدىك قاعيدا. رۋحى بيىك ەل عانا قوعامنىڭ ەركىندىگى مەن ءدىنىن، ءدىني سەنىم بوستاندىعىن، حالقىنىڭ نانىم-سەنىمىن قورعاي الادى. دىندەردى سىيلاي وتىرىپ، سونىمەن بىرگە ولاردى قاداعالاۋعا، قاجەت بولسا، ولاردى شەكتەۋ قاجەتى بار.

قوعامنىڭ سانا-سەزىمىنە، تاربيەسىنە جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى. ءبىزدىڭ كەشەگى تاريحىمىزدان ساباق الساق تا بولار. جۇزدەگەن ۇلتتاردىڭ تاريحىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ ءۇشىن ۆ.ي.لەنينگە - ون بەس جىل، ادولف گيتلەرگە - 10, اياتوللا حومەينيگە - 20 جىل قاجەت بولدى. وسى تۇلعالاردى العاشقىدا حالىق ەلگە باقىت اكەلۋشىلەر دەپ تانىسا، بۇگىن ولاردىڭ ءىلىمىنىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدە زاردابىن شەگۋدە. سىرتتان كەلىپ، ءىشى-باۋىرىمىزعا كىرەتىن ارامىزداعى «اقىلشىلاردىڭ» ارتىندا دا مىقتى لوببيلەر تۇر.

اتا زاڭىمىز بىرەۋ، ال دىندەر كوپ، زاڭ الدىندا ولاردىڭ قۇقى بىردەي بولعانمەن، ومىردە ولار شىن مانىندە بىردەي ەمەس. عاسىرلار بويى ەلىمىزگە رۋحاني تىرەك، وركەنيەتىمىزدىڭ قازىعى بولعان جانە بولا بەرەتىن، مادەنيەت قۇرۋشى، ورنى بولەك يسلام ءدىنى بار، ونى سەكتامەن قاتار قويۋعا ءتىپتى بولمايدى.

سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا دا «دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان جاپا شەككەندەرگە كومەك ورتالىعى» قۇرىلدى. ونىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، قازاقستاندا مىڭنان استام «دەسترۋكتيۆتىك»، بىلايشا ايتقاندا، ەلگە ىرىتكى سالاتىن سەكتالار بار. وسى سەكتالاردان جاپا شەككەندەرگە اسسوتسياتسياعا بىرىككەن 18 ورتالىقتان كومەك كورسەتىلەدى («ءدىن جانە قۇقىق»، الماتى، 2010, 42-بەت). سەكتا ارەكەتىنە تاپ بولعان ادامدار وتباسىنىڭ قايعىسىنا اينالىپ، ولار كومەككە مۇقتاج بولىپ وتىر.

1. مەنىڭ جۇبايىم سەكتاعا ءتۇسىپ قالدى. ول جەرگە ءبىزدىڭ پاتەرىمىزدەن زاتتار، ەڭبەكاقى (شاكىرتاقى، زەينەتاقى) اپارىپ بەرەدى.

2. مەنىڭ ايەلىم سەكتاعا بارادى جانە مەنىڭ قارسىلىعىما قاراماي ول جەرگە كامەلەتكە تولماعان بالامىزدى دا اپارىپ ءجۇر.

3. كاسىپورىن باسشىسى سەكتاعا قا­تىسادى، بارلىق جۇمىسكەرلەردى جينا­لىسقا قاتىسۋعا ماجبۇرلەيدى («بۇگىنگى كۇنگى ءدىن». استانا، 2008, 48-50-بەتتەر). وسى سياقتى ارىزدار وتە كوپ.

اقتوبە قالاسىندا دەسترۋكتيۆتىك ءدىني اعىمداردان جاپا شەككەندەرگە كومەك كورسەتەتىن «جارىق» اتتى «اقپاراتتىق-كونسۋلتاتيۆتىك ورتالىق» جۇمىس جاساۋدا. 2010-2011 جىلدارى ەلۋدەن استام ازامات ءارتۇرلى، پسيحولوگيالىق، زاڭ تۇرعىسىنان ءوز سۇراۋلارى بويىنشا كومەك العان. ولار، نەگىزىنەن، «يەگوۆا كۋاگەرلەرى»، «جاڭا ءومىر»، «بەرەكە»، «بلاگودات» سياقتى جاڭا حريستياندىق اعىمدار، باسقا دا ءارتۇرلى باعىتتاعى ءداستۇرلى ەمەس جاڭا ءدىني اعىمدارى وكىلدەرىنەن زيان كورگەندەر. دۇنيە-مۇلكىنەن ايىرىلعان، دەنساۋلىقتارىنا زيان كەلگەن، ومىرلەرىنە قاۋىپ تونگەن، بالالارىن سەكتاعا تارتۋ سياقتى جاپا شەككەندەر جاردەم كۇتەدى. سەكتالار ينتەرنەت، كومپيۋتەرلىك گرافيكا، اعىلشىن ءتىلى توبىن قۇرىپ، جاستاردى تارتۋدا. شىمكەنتتە ىرىتكى سالۋشى كۋلت­تەر قىزمەتىنىڭ سالدارىنان اتا-انالارى قان قۇيۋعا باس تارتقاندىقتان، ولاردىڭ بالاسى قايتىس بولدى. اسكەري بورىشىن وتەۋدەن باس تارتۋ، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اجىراسۋى، اناسىنىڭ نە اكەسىنىڭ وتباسىنان قول ءۇزۋى، وتباسىنداعى قاتىگەزدىك تۋرالى جاعدايلار وتە كوپ تىركەلۋدە («بۇگىنگى كۇنگى ءدىن». استانا، 2008, 20-22-بەتتەر).

ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدىڭ كۇردەلە­نۋىنىڭ سەبەبىن تەك توتاليتارلىق سەك­تالاردىڭ شابۋىلىنان كورۋ بىرجاقتى تۇسىنىك بولار. اشىعىن ايتساق، جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تاراۋىنىڭ سەبەبى، ءبىر جاعىنان، ءدىني، زاڭ تۇرعىسىنان دا ساۋاتىمىزدىڭ تايىزدىعىنان بولسا، ەكىنشى جاعىنان، ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ ءبىلىمىنىڭ جەتىلمەگەندىگىنەن بولىپ وتىر. تازا بۇلاقتان سۋسىنداي الماعان جاستار لاي سۋدى ىشۋگە ءماجبۇر بولىپ ءجۇر.

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XVII سەسسياسىندا ن.نازارباەۆ «ويلارى مۇلدەم بوتەن ءتۇرلى ءدىني سەكتالار مەن ۇيىمداردىڭ كىرۋىنەن ساقتايتىن» شارالار­عا اسا نازار اۋداردى. ءبىزدىڭ حالىق قوعامعا زيان كەلتىرەتىن ءدىني قاۋىمداستىقتاردى شەكتەۋگە بايلانىستى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋدى، بولماسا ءدىن سالاسىندا ءتىپتى جاڭا زاڭ كۇتۋدە.

سوڭى

امانگەلدى ايتالى،

اقتوبە مەملەكەتتىك پەداگوگيكا

ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى،

فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

«انا ءتىلى» گازەتى