سەرىك ساعىنتاي. قالا يتتەرىنە دە پاتەراقى تولەتۋ كەرەك
ءار جىل باستالعان سايىن قاراعاندىدا، تەك قاراعاندى عانا ەمەس، قالالى جەردىڭ بارىندە تۇرعىندارعا كوممۋنالدىق قىزمەت ۇسىناتىن مەكەمەلەر ەل تۇتىنار سۋعا، جىلۋعا، قالانىڭ كوپقاباتتى ۇيىندە، اۋلاسىندا ۇسىنىلاتىن وزگە دە قىزمەتتەرگە تولەنەتىن اقى تاريفتەرىن وسىرمەككە تالپىنادى. كوممۋنالدىق قىزمەت مەكەمەلەرى، پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆتەرى ءار وتباسىنىڭ تۇرعىن ءۇيىندەگى شارشى مەتردى سانامالاپ، اۋلاداعى تازالىق پەن ءتارتىپ ءۇشىن ادام باسىنا تيەسىلى تولەماقىنىڭ ءالى دە ارزاندىعىن تىلگە تيەك ەتىپ كەلەدى. كەيىنگى كەزدەرى ارنايى ساناق الىپ، ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن تىزىمگە ىلىككەن. قالا پاتەرلەرىندەگى پايدالى شارشى مەتردى تۇتىناتىن «تۇرعىنداردىڭ» ىشىندە ىلىكپەي قالعانى - يتتەر مەن مىسىقتار عانا.
كوپقاباتتى ءۇيدىڭ تولىققاندى تۇرعىنى سانالاتىن يت-مىسىقتار ءۇشىن نەگە پاتەراقى ەسەپتەلمەيدى؟! ومىرگە كەلگەن بەتىندە تىزىمگە الىناتىن سابيگە ءبولىنىپ، ەسەپتەلىپ كەلەتىن كوممۋنالدىق قىزمەت تولەماقىسى ارقايسىمىزبەن كورشىلەس تۇراتىن تايىنشاداي توبەتتەر مەن اپتاسىنا التى رەت جۋىنباسا، كوڭىلى كونشىمەيتىن مارعاۋ مىسىقتار ءۇشىن نەگە ەسەپتەلمەيدى؟!
ءار جىل باستالعان سايىن قاراعاندىدا، تەك قاراعاندى عانا ەمەس، قالالى جەردىڭ بارىندە تۇرعىندارعا كوممۋنالدىق قىزمەت ۇسىناتىن مەكەمەلەر ەل تۇتىنار سۋعا، جىلۋعا، قالانىڭ كوپقاباتتى ۇيىندە، اۋلاسىندا ۇسىنىلاتىن وزگە دە قىزمەتتەرگە تولەنەتىن اقى تاريفتەرىن وسىرمەككە تالپىنادى. كوممۋنالدىق قىزمەت مەكەمەلەرى، پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆتەرى ءار وتباسىنىڭ تۇرعىن ءۇيىندەگى شارشى مەتردى سانامالاپ، اۋلاداعى تازالىق پەن ءتارتىپ ءۇشىن ادام باسىنا تيەسىلى تولەماقىنىڭ ءالى دە ارزاندىعىن تىلگە تيەك ەتىپ كەلەدى. كەيىنگى كەزدەرى ارنايى ساناق الىپ، ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن تىزىمگە ىلىككەن. قالا پاتەرلەرىندەگى پايدالى شارشى مەتردى تۇتىناتىن «تۇرعىنداردىڭ» ىشىندە ىلىكپەي قالعانى - يتتەر مەن مىسىقتار عانا.
كوپقاباتتى ءۇيدىڭ تولىققاندى تۇرعىنى سانالاتىن يت-مىسىقتار ءۇشىن نەگە پاتەراقى ەسەپتەلمەيدى؟! ومىرگە كەلگەن بەتىندە تىزىمگە الىناتىن سابيگە ءبولىنىپ، ەسەپتەلىپ كەلەتىن كوممۋنالدىق قىزمەت تولەماقىسى ارقايسىمىزبەن كورشىلەس تۇراتىن تايىنشاداي توبەتتەر مەن اپتاسىنا التى رەت جۋىنباسا، كوڭىلى كونشىمەيتىن مارعاۋ مىسىقتار ءۇشىن نەگە ەسەپتەلمەيدى؟!
شىنتۋايتىندا، كوممۋنالدىق يگىلىكتەردى قالالىق قايمانا تۇرعىنمەن بىرگە بولىسەتىن «ءتورت اياقتى تۋىستارىمىزعا» تۇتىناتىن سۋ مەن اۋا تەگىن! ءبىر ءيتتى جۋىندىرۋعا جۇمسالاتىن ىستىق-سۋىق سۋ مولشەرى كىشكەنە ءسابيدى شومىلدىرۋعا كەتەتىن سۋدان الدەقايدا كوپ بولاتىنىن ەسەپتەپ شىعارۋ وتە وڭاي. ماسەلەن، ءبىر توبەتتىڭ سالماعى 20 كەلى باسادى دەلىك. تەرىسىن قىلشىق باسقان يتپەن سالىستىرعاندا، بالانىڭ سالماعى بەس ەسە از عوي. يتكە، ءتىپتى، قولدىڭ باسىنداي قاندەنگە ءبىر جۋىندىرعاندا، كەمى 1 تەكشە مەتر سۋ جۇمسالاتىنى انىق. ال بالاعا... ءبىر لەگەن ىستىق سۋ عانا. ونىڭ سىرتىندا، بالا ءۇشىن پاتەراقى ەسەپتەلىنگەن. ال يتكە ەسەپتەلىنبەيدى!
الىس-جاقىن شەتەلدەردە، ەۋروپادا يت اسىراۋشىلار ارنايى سالىق تولەپ، ۆەتەرينارلىق ءدارىگەرگە، پوليتسياعا تىركەلىپ، يت قىدىرتاتىن ارنايى ورىندارعا جازىلادى ەكەن. ال بىزدە 2004 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ەلدەگى بۇكىل يت-مىسىقتى ساناققا الىپ، قۇجاتتاماسىن تۇزەتۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداعان بولاتىن. بىراق اتالمىش قاۋلى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ورىندالماي قالدى. ەشبىر مەملەكەتتىك مەكەمە «ءتورت اياقتى تۋىستاردى» ساناپ شىعۋعا تالپىنىس جاساماعان. سونىڭ سالدارىنان يت قاپقان، قۇتىرعان يت تالاعان، سونىڭ سالدارىنان ادام ومىرىنە زالال، دەنساۋلىعىنا زاقىم كەلگەن جاعدايلاردا عانا يتتەردى تىزىمدەۋ ەسكە تۇسەدى.
ءبىر قىزىعى، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ءجۇرگىزگەن ناۋقاندىق شارانىڭ ءبىرى - اۋىلداعى مال-مۇلىككە قاتىستى ساناق ءتيىستى تارتىبىمەن جۇرگىزىلدى. قاتىناس پەن جەر شالعايلىعىنا قاراماستان، الىس اۋىلدارداعى مال باسىن تۇگەندەۋ، قۇجاتتاۋ ءراسىمى ءوز دەڭگەيىندە وتكىزىلدى. ال اۋىلعا قاراعاندا ءتارتىپ-تەكسەرىسى، قارىم-قاتىناس قۇرالدارى دامىپ كەتكەن قالاداعى يت ساناعى نەگە ءجۇرگىزىلمەي قالدى؟! وسى تەكتەس سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەسەك، ءتۇرلى استارلى اڭگىمەلەردى، ۇلتارالىق دەڭگەيدەگى تۇسىنىكتەر تەكسەرىسكە تۇسەتىن جايتتاردىڭ بەتى اشىلاتىن ءتارىزدى.
رەسمي اتقارۋشى ورگاندار جەتى قازىنانىڭ ءبىرىن تۇگەندەمەي وتىرعانىنا قاراماستان، قالالى جەردىڭ بارىندە دەرلىك يت اسىراۋشىلاردىڭ ارنايى كلۋبتارى، ءتىپتى ينتەرنەت سايتتارى دا بار! كلۋبتار مەن سايتتاردا توبەتتەر توبەلەسى، قاندەننىڭ اتا-تەگىن تۇگەندەۋگە قاتىستى الامان بايگە، جالاۋلى جارىستار تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى. سايتتارداعى بلوگتار مەن كونفەرەنتسيالاردا يتتەردىڭ سۇلۋلىق بايقاۋى، دەنساۋلىعىن تەكسەرتۋ ءۇشىن اپارۋعا ءتيىستى مامان-ءدارىگەرلەردىڭ مەكەنجايلارى، ولارعا ارنالعان ولەڭدەر (!), يت اسىراۋدىڭ قىزىق-شىجىقتارى تۋرالى كەڭىنەن تالقىلانادى. تەك، ولاردىڭ بىزبەن ءبىرگە پاتەردە تۇرعانى ءۇشىن مەملەكەت قازىناسىنا تولەنۋگە ءتيىستى كوممۋنالدىق شىعىن، پاتەراقى دەگەن اڭگىمە جوق! نەگە؟ سەبەبى يت - ادامنىڭ دوسى!
شىنى كەرەك، يت اسىراۋدىڭ قوعامداعى مورالدىق تارتىپتەرى تۋرالى اڭگىمە ەرتە باستان ايتىلىپ كەلەدى. ەندى، زايىرلى مەملەكەتتەردەگىدەي يت-مىسىق ءۇشىن سالىق پەن پاتەراقى تالاپ ەتەتىن ۋاقىت كەلگەن سىڭايلى...
دەرەك-دايەك
قاراعاندىدا ناقتى تاريف بويىنشا، سۋىق سۋدىڭ تەكشە مەترى - 54,43 تەڭگە، كاناليزاتسيا قۇبىرىن تۇتىنعانى ءۇشىن وتباسىنداعى ءار ادام اعىزىلعان سۋدىڭ ءار تەكشە مەترىنە 41,19 تەڭگەدەن اينالىپ تۇر.
جاڭا جىل باسىنان بەرى «قاراعاندىجىلۋسبىت» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ەلەكتر قۋاتى مەن ىستىق سۋ جانە جىلىتۋ تاريفتەرىن ەداۋىر قىمباتتاتتى. سەبەپ - جشس ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتىپ الۋشىلاردان قىمبات باعاعا الۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر.
* * *
قاراعاندىدا وتكەن جىل سوڭىندا روتۆەيلەر تۇقىمداس يت يەسىنىڭ بەتىنەن تىستەپ الىپ، جاس بالاسىن تالاپ تاستاعانى جۇرتشىلىقتى شۋ ەتكىزدى. جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وقيعا سالدارىن تولىق تەكسەرمەي، ءيتتى اتىپ تاستاۋمەن شەكتەلدى.
قاراعاندى
«الاش ايناسى» گازەتى
