بۇل ماسەلە بۇعان دەيىن دە ايتىلعان. ءتىپتى، جاۋىر بولعان تاقىرىپ دەيتىندەر بار. الايدا كوگىلدىر ەكراننىڭ «جەمىسىن» كۇن وتكەن سايىن بالامىزدىڭ بويىنان كورگەسىن بەيجاي قاراي الماي، بۇل تاقىرىپقا قايتا ورالادى ەكەنسىڭ. زەرتتەۋشىلەر تەلەارنانىڭ ادامعا بەرەتىن پايداسىنان گورى، كەلتىرەر زيانى كوبىرەك ەكەنىن، مادەني-رۋحاني قۇندىلىققا قارسى باعىتتالعان جويقىن جورىعىن ايتىپ، دابىل قاعىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، كوگىلدىر ەكران ادامدى بايقالمايتىن سترەسس جاعدايىندا ۇستايدى ەكەن.

بۇل ماسەلە بۇعان دەيىن دە ايتىلعان. ءتىپتى، جاۋىر بولعان تاقىرىپ دەيتىندەر بار. الايدا كوگىلدىر ەكراننىڭ «جەمىسىن» كۇن وتكەن سايىن بالامىزدىڭ بويىنان كورگەسىن بەيجاي قاراي الماي، بۇل تاقىرىپقا قايتا ورالادى ەكەنسىڭ. زەرتتەۋشىلەر تەلەارنانىڭ ادامعا بەرەتىن پايداسىنان گورى، كەلتىرەر زيانى كوبىرەك ەكەنىن، مادەني-رۋحاني قۇندىلىققا قارسى باعىتتالعان جويقىن جورىعىن ايتىپ، دابىل قاعىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، كوگىلدىر ەكران ادامدى بايقالمايتىن سترەسس جاعدايىندا ۇستايدى ەكەن.

پسيحولوگتار تەلەمانيانى ەسىرتكى، ىشىمدىك سەكىلدى تەرىس ادەتتەرمەن قاتار قويۋعا بولادى دەگەن قورىتىندى جاسادى. بۇعان قوسا، زەرتتەۋشىلەر تەلەديداردىڭ تانىمدىق، تاعىلىمدىق اسەرىنەن گورى، كورەرمەنگە باعىتتالعان ەموتسيالىق سوققىسى باسىم دەيدى.
باقىلاۋ ناتيجەسىندە، ءۇش اپتادان كەيىن ادامنىڭ تەلەديدار ارقىلى كورگەن ءبىلىمى قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوعالعان، ال كوڭىل- كۇيىندەگى اسەر قاز-قالپىندا قالعان. مۇنداي عىلىمي تۇجىرىمداردى ءتىزىپ، ايتىپ شىعۋعا بولادى. اقش تۇرمەلەرىندەگى قىلمىسكەرلەردىڭ 65%-ى ەكران كەيىپكەرلەرىنە ەلىكتەپ زاڭ بۇزعاندىعىن، ال 25%-ى ۇرلىق پەن بەيباستاقتىقتى ۇيرەتكەن «تەلەۇستازدارىنا» العىسى شەكسىز ەكەندىگىن ايتادى. جاپونيادا پوكەمان قالتالى قۇبىجىقتار جايىنداعى ءمۋلتفيلمنىڭ ءبىر سەرياسىنىڭ كورسەتىلىمىنەن كەيىن قويانشىق اۋرۋى ۇستاعان 625 بالا اۋرۋحاناعا ءتۇسىپتى.
الىسقا بارماي-اق، ءبىزدىڭ ەلدە جاڭاعىداي مۋلتفيلمدەردى كورىپ العان جەتى جاسار ايعانىم التى ايلىق ءىنىسىن بەسىنشى قاباتتان تاستاپ جىبەرگەنىن نەمەن تۇسىندىرەمىز؟ بالا تۋا سالا بۇزىلمايدى. جامان ادەتتى كورىپ، ءبىلىپ، ەستىپ، ەلىكتەپ بۇزىلادى. ەكراندا كورگەنى اتىس-شابىس، ۇرىس-كەرىس، قاتىگەزدىك اپەرباقان ۇر دا جىق كورىنىس كوبەيىپ كەتتى.
ءبىزدىڭ عالىمدار 2010 جىلعى قورىتىندى بويىنشا، تمد ەلدەرى اراسىندا قازاقستاندا رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندا 20 جاسقا دەيىنگى بالالار اراسىنداعى سۋيتسيد سانىنىڭ كۇرت ءوسۋىن ايتىپ جانە بۇعان ەكراننىڭ كوپ اسەر ەتەتىندىگىن جانۇشىرا جەتكىزۋدە. قازاقستاندا ءوز-وزىنە قول جۇمساعان 18 جاسقا دەيىنگى ءجاسوسپىرىم سانى ءبىر جىلدا 870, ال بۇل قادامعا تالپىنىس جاساعاندار سانى 1296-عا جەتكەن.
ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى فرەدەريك تسيممەرمان 1500 بالانى 3 جاستان 12 جاسقا دەيىن باقىلاي كەلە، تەلەديداردى ءتورت ساعاتتان اسا قارايتىنداردىڭ بۇزاقى بولۋ ىقتيمالدىعى 30 پايىزعا ارتاتىندىعىن دالەلدەگەن. ودان تىس، ەرەسەكتەر اراسىندا دا، كۇنۇزاعىنا تەلەديدار كورەتىندەر، بۇزاقىلىق ارەكەتتەرگە بارۋ ەتەك الىپتى. كاتار مەملەكەتىنىڭ اتى شۋلى «ءال-جازيراسى» 2005 جىلدان باستاپ جەر سەرىگى ارقىلى تاراتىلاتىن شەتەلدەگى ارابتارعا ارنالعان 50 پايىزى اراب پروديۋسەرلەرىنىڭ ونىمدەرىمەن جابدىقتالعان JCC ارناسىن اشقان. يزرايل دە قالىس قالىپ جاتقان جوق، ونىڭ ۆاۆY TV تەلەارناسى دا دۇنيەجۇزى بويىنشا تارالادى. جاپونياعا كەلسەك، وندا ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋدىڭ تەلەديدار جۇيەسى قالىپتاسقان. اعىلشىنداردىڭ لوندوندا بالالار تەلەارناسىنىڭ اشىلعانىنا 65 جىل بولدى.
سونداي-اق كانادا، اۆستراليا، فينليانديا، شۆەيتساريا، دانيا، قىتايدا دا بالالارعا جانە ەرەسەكتەرگە ارنالعان تەلەارنالارى بار. رەسەي دە قول قۋسىرىپ وتىرعان جوق. 1-قاڭتاردان باستاپ 165 ەلگە تارالاتىن «كارۋسەل» جانە «ۋلىبكا رەبەنكا» بالالار تەلەارنالارى اشىلدى. كوشتە قالعان ەشكىم جوق. ال، بىزدە بالالارعا ارنالعان جۋىردا اشىلعان «بالاپان» باعدارلاماسىنىڭ ءوزى سىن كوتەرمەيدى، دەڭگەيى تومەندەۋ. قازاقى مۋلتفيلمدەر جايى تىپتەن بولەك اڭگىمە. ارينە، ەلىمىزدە باقانىڭ دا بالىق بولىپ جۇرگەندىگى سوندىقتان.
ماسەلەن، ازيادانىڭ اشىلۋ سالتاناتىن تەلەديداردان تىكەلەي ەفيردەن تاماشالاعاندا ءانشى مادينا سادۋاقاسوۆا مەن اكتەر دوسجان جولجاقسىنوۆ جانە دياس دەگەن جىگىت سويلەپ وتىردى. ۇشەۋى ءبىر-بىرىنە ءسوز بەرمەيدى، ونى ساۋاتتى ءبىر-اق ادام سويلەسە دە، جەتىپ جاتىر، قاباتتاسپاي، جاعالاسپاي، بىرەسە ورىسشا، بىرەسە قازاقشا ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي ايتەۋىر وتكىزدى.
قازىر قاي تەلەارنانى اشىپ قاراساڭ دا زورلىق-زومبىلىقتان كوز اشپايسىڭ. سول اقپارات قۇرالدارىنىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەن بالالاردىڭ ءوزى جيىرما جاسقا كەلدى. ەرتەڭ ولار ءبىزدى اۋىستىرعاندا ۇلت ءۇشىن كۇرەسپەيتىن، مەملەكەت ءۇشىن تۇياعىن قيمىلداتپايتىن ءدۇبارا، ماڭگۇرت، نەمكەتتى ۇرپاق بولا ما دەپ قورقامىن.
وندا قازىرگى اعا بۋىن تىرباڭداپ جيناعان داۋلەت، رۋحاني قازىنا، بايلىق، بۇگىنگى جاسالىپ جاتقان يگىلىكتى ىستەردىڭ بارلىعى جەلگە ۇشادى. ەلىمىزدە 10 تەلەارنا بار، سانى بار ساپاسى سىن كوتەرمەيدى، باسىن بىرىكتىرىپ 1 تەلەارنا 24 ساعات تەك قازاقشا ساۋاتتى، جان-جاقتى، اۋقىمدى حابار تاراتسا يگى.
قىتايدىڭ وزىندە 24 ساعات قازاقشا سويلەيتىن ءتورت تەلەارنا بار، تاۋەلسىزدىگىنە 20 جىل بولعان قازاق ەلىندە 24 ساعات ءبىر تەلەارنانىڭ اشىلماۋى وكىنىشتى-اق، ءوز جەرىندە وتىرىپ، رۋحاني ەرگەجەيلىگىن اڭعارتسا كەرەك. ورىستار ەۋروپالىقتاردان ۇيرەنىپ، «دۆە زۆەزدى»، «داۆاي پوجەنيمسيا»، «ناشا راشا» دەپ ەدى، بىزدىكىلەر كورىپ الىپ «ەكى جۇلدىز»، «جار-جار»، «ناشا كازاشا» دەپ قايتالاپ ءجۇر.
«ەل ارنا» مەن «31 ارنا» قايسى ەلدىڭ تەلەارناسى ەكەنىن تۇسىنبەيسىڭ؟ قازاقشاسىنان ورىس-شاسى باسىم، ءتىپتى قارنىڭ اشادى. كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن ەكەنى بەلگىسىز؟ وزگەنىڭ ويلاعانىن اينىتپاي شايناپ قايتالايدى.
دەرەۋ مەملەكەتتىك، پارلامەنتتىك، ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە ۇرپاق تاربيەسىنە قاسىرەت اكەلەتىن باق-تاعى كورىنىستەرگە توقتاۋ سالىپ، باقىلاۋ ورناتۋ قاجەت. ونسىز ءبىز ەل بولا المايمىز...

جۇمامۇرات ءشامشى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

«ءۇش قيان» گازەتى