«ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى، قىتايلىق تاۋارلاردىڭ كونترابانداسىمەن اينالىستى، ءتىپتى ودان دا وتكەن نەبىر سۇمدىقتارعا باردى...» دەپ ايىپتالىپ، ونى ەلىمىزدەگى بۇكىل تەلەارنالار، ەلەكتروندىق جانە بۇقارالىق باسىلىمدار جارىسا حابارلاپ جاتقان ءدال قازىرگى ۋاقىتتا الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسىن قورعاپ ءسوز ايتۋ – ازاماتتىق تۇرعىدا باسىڭدى ولىمگە تىگۋمەن بىردەي شىعار... ءارى مۇنىڭ قانداي ءولىم ەكەنىن كەز-كەلگەن كاسىپقوي جۋرناليست جاقسى بىلسە كەرەك.

سويتە تۇرا، مەن ءوز موينىما مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى الۋعا دايىن ەكەنمىن. وزدىگىنەن كەلە سالمايتىن مۇنداي كۇردەلى شەشىمگە مەنى يتەرمەلەگەن – قالامىن تەربەپ، وزىممەن قاتار جۇرگەن جۋرناليست-باۋىرلارىم، ءوزىم جۇرگەن ءوز ورتام. كاسىبىمىز ورتاق بولعاننان كەيىن كەي ماسەلەدەگى پايىمدارىمىز دا ءبىر. قارجى پوليتسياسى تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان اقپاراتتىق شابۋىل ۇزاققا سوزىلعانىنا قاراماستان، سىرت كوزگە ەش استارى جوق سياقتى ءىستىڭ شىن مانىندە وتە كۇردەلى ەكەنىن بىزدەر ۇعاتىن سىڭايلىمىز.

بۇل جەردە قۇرمانبەك جۋاسۇلىنان العان ءبىر سۇحباتىم ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. «الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز وكىلدەرىنە كەلگەندەگى قازىرگىدەي اشىقتىعى نە سەبەپتى جاسالىپ وتىر؟ بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اشىقتىق بولماعان ەدى عوي؟ – دەگەن سۇراعىما ول بارىنشا شىنايى جاۋابىن بەرگەن ەدى:

«ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى، قىتايلىق تاۋارلاردىڭ كونترابانداسىمەن اينالىستى، ءتىپتى ودان دا وتكەن نەبىر سۇمدىقتارعا باردى...» دەپ ايىپتالىپ، ونى ەلىمىزدەگى بۇكىل تەلەارنالار، ەلەكتروندىق جانە بۇقارالىق باسىلىمدار جارىسا حابارلاپ جاتقان ءدال قازىرگى ۋاقىتتا الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسىن قورعاپ ءسوز ايتۋ – ازاماتتىق تۇرعىدا باسىڭدى ولىمگە تىگۋمەن بىردەي شىعار... ءارى مۇنىڭ قانداي ءولىم ەكەنىن كەز-كەلگەن كاسىپقوي جۋرناليست جاقسى بىلسە كەرەك.

سويتە تۇرا، مەن ءوز موينىما مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى الۋعا دايىن ەكەنمىن. وزدىگىنەن كەلە سالمايتىن مۇنداي كۇردەلى شەشىمگە مەنى يتەرمەلەگەن – قالامىن تەربەپ، وزىممەن قاتار جۇرگەن جۋرناليست-باۋىرلارىم، ءوزىم جۇرگەن ءوز ورتام. كاسىبىمىز ورتاق بولعاننان كەيىن كەي ماسەلەدەگى پايىمدارىمىز دا ءبىر. قارجى پوليتسياسى تاراپىنان جاسالىپ وتىرعان اقپاراتتىق شابۋىل ۇزاققا سوزىلعانىنا قاراماستان، سىرت كوزگە ەش استارى جوق سياقتى ءىستىڭ شىن مانىندە وتە كۇردەلى ەكەنىن بىزدەر ۇعاتىن سىڭايلىمىز.

بۇل جەردە قۇرمانبەك جۋاسۇلىنان العان ءبىر سۇحباتىم ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. «الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز وكىلدەرىنە كەلگەندەگى قازىرگىدەي اشىقتىعى نە سەبەپتى جاسالىپ وتىر؟ بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اشىقتىق بولماعان ەدى عوي؟ – دەگەن سۇراعىما ول بارىنشا شىنايى جاۋابىن بەرگەن ەدى:

ءبىزدىڭ ەلدە كەدەنشىلەردىڭ كاسىبى – قۇقىقتىق جاعىنان ەڭ قورعالماعان كاسىپ. كەز-كەلگەن كەدەنشىگە نەبىر اۋىر قىلمىستاردى تاڭا سالىپ، قۇلاق ەستىمەگەن سۇمدىقتاردى جاۋىپ، ايىپتاي سالۋعا بولادى. ال ءبىزدىڭ قوعام بۇعان وپ-وڭاي سەنە سالادى. سول سەبەپتى مەن جۋرناليستەر قاۋىمىنا بىزدە بار اقپارات اشىق ەكەنىن كورسەتكىم كەلەدى. بىزدە بىرەۋدەن جاسىرىپ قالاتىنداي ەشقانداي قۇپيا جوق ەكەنىن جەتكىزگىمىز كەلەدى. بۇل جاعدايدا اشىق بولۋ – ءبىزدى ەڭ قيىن جاعدايدا قورعاپ قالا الاتىن قورعانىس قۇرالى.

ارتىقباەۆ ءدال ايتىپتى. بۇل اڭگىمەدەن بەرى ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ كەتىپتى. ەندى مىنە، اشىق بولۋعا شاقىرىپ شىرىلدايتىن سىن ساعاتى ءدال مەنىڭ دە جەكە باسىما كەلگەندەي. ءدال قازىر ۇندەمەي قالسام، قايمىعىپ بۇعىپ قالسام، كەيىن مەنى ۇيات پەن ۇجدان ازاپتايتىن سياقتى. ويتكەنى دەپارتامەنتتىڭ وسىنداي اشىقتىعىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جازىپ-ءتۇسىرىپ جۇرگەن جۋرناليست ارىپتەستەرىم قازاقستاندىق كەدەندەگى جاعدايدىڭ قانداي ەكەنىن مەنەن كەم بىلمەيدى.

اقىل مەن تالانت يەسى

قۇرمانبەك ارتىقباەۆ كىم ەدى ءوزى؟… ەڭبەك جولىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندە قاراپايىم قاتارداعى ءتارتىپ ساقشىسى بولىپ باستاعان. كەلە-كەلە پولكوۆنيك شەنىنە دەيىن ءوستى. كەڭسەدەن ءارى اتتاپ شىقپايتىن جالقاۋ وفيتسەر ەمەس. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى بولىپ جۇرگەن كەزىندە قىلمىس الەمىنىڭ سەركەسى جورا تاشكەنتسكيگە قۇرىق سالعان. ونىڭ ۇستىنە، ارتىقباەۆ اۆتوريتەتتى ۇستاپ قانا قويماي، اسقان تاباندىلىقپەن بۇل ءىستى سوتقا دەيىن جەتكىزىپ، اتاقتى باۋكەسپەنى تەمىر تورعا توعىتىپ بىراق تىندى. وسىلايشا تەك قىلمىس الەمىنەن عانا ەمەس، سىبايلاس جەمقورلىققا باتقان شەنەۋنىكتەر اراسىنان دا وزىنە كوپ جاۋ تاپتى.

ايتپاقشى، تاعى ءبىر اتىشۋلى ءىستى ۇمىت قالدىرىپ بارادى ەكەنبىز. 2000 جىلدىڭ مامىر ايىندا الماتىدا «تۇران الەم» بانكىنىڭ ينكاسساتورلارىنا قاراقشىلىق شابۋىل جاسالدى. سول كەزدە دە قۇرمانبەك ارتىقباەۆ باستاعان ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ كاسىبي شەبەرلىگىنىڭ ارقاسىندا قاراقشىلار قىلمىس ءىزى سۋىماي جاتىپ قۇرىقتالدى.

ال قۇرمانبەكتىڭ ميليتسيا قىزمەتىندە بىرگە جۇرگەن ارىپتەستەرى ونى ءوز ىسىنە شىنداپ بەرىلگەن مامان، مىقتى ۇيىمداستىرۋشى دەپ سيپاتتايدى. سونداي ارىپتەستەرىنىڭ ءبىرى ايتقانداي: «جاۋ مينومەتتەن وق اتقىلاپ جاتسا دا، ارتىقباەۆ وق وتىندە تۇرىپ ادامداردى ۇيىمداستىرا الادى». بۇل جاي عانا ادەمى سوزدەر ەمەس، بۇل ونىڭ بويىنداعى اقىل مەن تالانتى مويىنداۋ بولسا كەرەك.

پاتشاعا قۇل، جاۋىنگەرگە اكە

ارتىقباەۆ 2007 جىلى الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنە كەلگەلى مۇندا كوپ نارسە وزگەردى. ۇلكەن كادرلىق تازالاۋ جاسالدى. قۇرمانبەك جۋاسۇلىنىڭ ءوزى ايتقانداي: «مەن العاش رەت «قورعاسقا» كەلگەن كەزدە مىناداي قىزىق وقيعا بولدى. سول جەرگە كەلگەندە مەن كەزىندە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ قۇرامىنا كىرگەن ەكى قىزمەتكەردى كورىپ قالدىم. مەن ولاردى پوليتسيادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە كورگەن ەدىم. مەن ولاردى تانىدىم، ولار مەنى تانىدى. سول سەبەپتى ولار بىردەن جۇمىستان ءوز ەركىمەن شىعاتىنى تۋرالى ارىز جازدى. سودان كەيىن مەن ولاردى كورگەن جوقپىن».

سول جىلى كەدەننەن ءبىراز ادام بوساتىلدى. كەدەنگە جۇمىسقا تۇرعانعا دەيىن قاساپشى، شاشتاراز، ساتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن، قىسقاسى كۇشەيگەن كاسىبي تالاپتارعا ساي كەلمەسە دە كەدەنشى بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەندەر تەگىس كەتتى. ولاردىڭ ورنىنا ارتىقباەۆپەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن، كاسىبي بىلىكتىلىگىن مويىنداتقان بۇرىنعى پوليتسەيلەر كەلدى. بۇل دا بىرەۋگە سوعىس اشقانمەن بىردەي ەدى. وسىلايشا كۇشەيىپ العان كەدەنشىلەر ەندى وسىعان دەيىن «قورعاس» پەن «قالجاتتا» تامىر جايىپ ۇلگەرگەن قىلمىستىق سحەمالاردى جويۋعا كىرىستى. ءارى بۇل سوعىستا جەڭىستە جەتتى دەپ تە ايتۋعا بولادى.

بۇل سوعىستىڭ تاعدىرىن شەشكەن شەشۋشى قادام – كەدەندىك راسىمدەۋ ءىسىن «قورعاس» پەن «قالجاتتا» ەمەس الماتىنىڭ تۇبىندە جۇرگىزۋ جونىندەگى شەشىم بولدى. سونىڭ ارقاسىندا جۇكتەردىڭ كەدەندىك راسىمدەلۋىن قاداعالاۋ كۇشەيتىلدى. ال «قورعاس» پەن «قالجات» بەكەتتەرى ەندى تەك قانا كولىك وتكىزۋ ورنى بولىپ قالدى. شىنى كەرەك، بۇل دا مايشەلپەگىنەن ايىرىلعان كەيبىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنەن شىعا قويمادى. اسىرەسە جوعارى جاقتاعى كابينەتتەردە وتىرىپ، كەدەننەن كولەڭكەلى تابىس الىپ وتىرعان كەي باسشىلارعا ۇنامادى. جاڭا، كۇشتى قارسىلاستارىن ارتىقباەۆ وسىلاي تاپتى.

الماتى وبلىستىق كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىندە سوڭعى ءۇش جىلدان بەرى ەنگىزىلگەن بارلىق وزگەرىستەر تۋرالى ەكى-ءۇش سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ىشىندە كوپتەگەن جاعىمدى وزگەرىستەر بولدى. مىسالى، جۇكتەردىڭ قازاقستان بويىنشا جەتكىزىلۋىن قاداعالايتىن ەلەكتروندىق پلومبالار، كاسىپكەردى ءبىر كابينەتتەن ەكىنشى كابينەتكە ساندالتپاس ءۇشىن كەدەننىڭ «ءبىر تەرەزە» قاعيداسى بويىنشا جۇمىس ىستەۋ تارتىبىنە كوشۋى، جانە تاعى كوپتەگەن وزگەرىستەر…

دەپارتامەنتكە ارتىقباەۆ كەلگەلى كەدەن تىرلىگى وڭالا باستادى دەسەم، ارتىق ەمەس. ەڭ باستىسى – ۇجىم ىشىندەگى احۋال تۇزەلدى. ارتىقباەۆ ءوز قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەر ءۇشىن «پاتشاعا قۇل، جاۋىنگەرگە اكە» سياقتى بولدى. سول ءۇشىن دە قىزمەتكەرلەرى ونى قاتتى سىيلايتىن. ءوزارا اڭگىمەدە ءتىپتى «شەف» نەمەسە «جۋاسوۆيچ» دەپ تە ەركەلەتە اتاپ كەتكەن. ارينە، بۇل باسشى وزىنە دەگەن مۇنداي سىيعا لايىق ەدى، ول ءوز قاراماعىنداعىلارعا قولىنان كەلگەن كومەگىن اياعان ەمەس. قاتال، بىراق ءادىل باسشى بولا ءبىلدى. ونىڭ مىنەزىندەگى وسى قاسيەتىن ماڭايىنداعىلار ەرىكسىز باعالايتىن. ءبىز سوزبەن ايتقاندا، ارتىقباەۆ – ناعىز جىگىت. مەن بۇل جەردە ءوز ويىمنان ەشتەمە قوسىپ وتىرعان جوقپىن. كەز-كەلگەن كەدەنشىدەن سۇراڭىز، مەنىڭ وسى ءسوزىمنىڭ راس ەكەنىن دالەلدەپ بەرەر.

شابۋىل

كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ وزىندە قارجى پوليتسياسىنىڭ بۇل شابۋىلى مەن ودان كەيىن بولعان تۇتقىنداۋلاردى اسقان ادىلەتسىزدىك دەپ سانايدى. كەدەنشىلەر نە ىستەرىن بىلمەي، ابدىراپ قالعان ەدى. «قۇرمانبەك جۋاسۇلىنىڭ الماتىداعى ءۇش بولمەلى پاتەرى مەن جالعىز عانا جەكە كولىگى بار – مۇنى ەندى زاڭسىز جولمەن تابىلعان مۇلىك دەۋگە قالايشا اۋىز بارادى»؟ – دەگەن تاڭدانىسىن جاسىرمادى اتى-ءجونىن اتاۋدى ءجون كورمەگەن دەپارتامەنت قىزمەتكەرى. بۇل پىكىردى ونىڭ بارلىق ارىپتەستەرى قولدايدى، بۇل ىستە كۇمان تۋدىراتىن نارسەلەر كوپ دەيدى.

ال مەن بۇگىنگى تەرگەۋلەردىڭ سىرتىندا قالىپ قويعان بىرقاتار جايتتەرگە توقتالا كەتكىم كەلەدى.

ءساۋىر ايىنىڭ سوڭىندا قۇرمانبەك ارتىقباەۆ ءىىم-ءنىڭ رەزەرۆىنە اۋىستىرىلدى. ول ۆيتسە-مينيستر لاۋازىمىنا تاعايىندالۋى ءتيىس ەدى. بۇعان قۇرمانبەك جۋاسۇلى قاتتى قۋانعان، «مەنىڭ جان-ءتانىم ءالى دە ميليتسيونەر بولىپ قالعان» دەيتىن. ونىڭ ءىىم جۇيەسىندە دە ءتارتىپ ورناتۋ بويىنشا كوپ جوسپارى بولاتىن. ويتكەنى وتكەندەگى قالقامان اۋىلىندا بولعان وقيعاداعىداي، قايداعى ءبىر ءۇش ءبانديتتى قۇرىقتاۋ كەزىندە ءىىم-ءنىڭ «سۇڭقار» ارنايى ەليتالىق بولىمشەسىنىڭ ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراۋى دۇرىس ەمەس قوي. ەليتالىق اسكەردىڭ سۇرقى وسىنداي بولسا، وندا قاراپايىم پوليتسەيلەر قانداي؟ ۆيتسە-مينيستر ارتىقباەۆتىڭ جاڭا قىزمەتتە مينيستر قاسىموۆتىڭ لايىقتى كومەكشىسى بولا الاتىنىنا مەنىڭ ەش كۇمانىم جوق...

بىراق كۇتپەگەن جەردەن «قورعاس» پەن «قالجات» كەدەن بەكەتتەرىنە قارجى پوليتسەيلەرىنىڭ 300 قىزمەتكەرىنەن قۇرالعان قالىڭ توپ ساۋ ەتە قالادى.

ولار «كەدەندە ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ جۇيەسى اشكەرەلەندى، كەدەنشىلەر قىتايدان كونتراباندالىق تاۋار تاسىمالداۋعا جول بەرىپ، پىسىقاي كاسىپكەرلەر ۇسىنعان جالعان قۇجاتتارعا كوز جۇما قاراعان» دەپ بىردەن دابىراپ، ۇلكەن شۋ شىعارادى.

ال مەنىڭ بۇل تەكسەرۋدىڭ ءدال وسىنداي ۋاقىتتا، ارتىقباەۆ ۆيتسە-مينيستر لاۋازىمىنا تاعايىندالاتىن كەزدە كۇتپەگەن جەردەن بولا قالۋى الاڭداتادى. مۇنداي كەزدەيسوقتىققا سەنۋ قيىن. مۇنداي ماسەلەدە ماعان نەمىستىڭ رومانتيك اقىنى شيللەردىڭ ءبىز كەزدەرى جازىپ كەتكەن مىنا ءبىر كوزقاراسى جاقىن:

«……بۇل ومىردە جوق ەكەن كەزدەيسوقتىق:

بىزگە سوقىر سايكەستىك بوپ كورىنسە دە،

ىشتەگى ءبىر قويناۋلاردان جارىپ شىققان».

ەندى وسى قويناۋلاردا بۇعىپ جاتقان تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ كىم ەكەنىن بىلسەك قوي؟

ويلاندىرىپ تاستايتىن تاعى ءبىر سۇراق، كەدەندى تەكسەرۋ ءۇشىن پوليتسەيلەردىڭ مۇنشاما قالىڭ اسكەرى نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟ بۇل ءىستى تىندىرۋعا ون-شاقتى كاسىپقوي مامان دا جەتكىلىكتى ەمەس پە؟ الدە بۇل قالىڭ بۇقارانى ەلەڭ ەتكىزۋگە باعىتتالعان قيتۇرقى شارا ما. نەمەسە، «قارجى پوليتسياسى كەدەندى تەكسەرۋگە روتا مەن باتالون بولىپ كەلسە، وندا كەدەندە ءبىر بىلىقتىڭ بارى راس» دەگەن اڭگىمە بولسىن دەدى مە ەكەن؟

تاعى ءبىر تۇسىنىكسىز جەرى – سوت بولماي جاتىپ-اق كەدەنشىلەرگە ايىپ تاعىلدى؟! جالپى، سوتقا دەيىن ولار قىلمىسكەر ەمەس، تەك كۇدىكتى رەتىندە قالۋى ءتيىس ەدى. وسى ءبىر «تەاترلىق قويىلىمدا» اكتەرلەر ءوز ويىنىن تىم اسىرەلەندىرىپ جىبەرگەن سياقتى.

سودان كەيىن، كەدەندىك باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ جۇمىسىن قارالاۋدىڭ كەڭىنەن اقپاراتتىق قولداۋ تاپقانى دا تاڭ قالدىرادى. بىراق قانشا قارالاسا دا، ءبىر ەلەۋسىز جايتتى ەشكىم ەسىنە الماپتى. وسى كەزگە دەيىن بىزگە پارا الىپ، سونىمەن قولعا تۇسكەن ەشبىر كەدەن قىزمەتكەرىن كورسەتكەن جوق. ال كۇدىكتىلەردىڭ ايىبىن دالەلدەۋ ءۇشىن الدىمەن وسىنداي ءىستى كورسەتۋى ءتيىس شىعار.

قۇرىلعان قاقپان

ەندى قارجى پوليتسياسى تاراپىنان قۇرمانبەك ارتىقباەۆقا تاعىلىپ وتىرعان ايىپتاردىڭ مانىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلەتىن كەز كەلدى. فورماسى بويىنشا ءبارى دۇرىس سياقتى، بىراق ءىس جۇزىندە – بۇل ايىپتاۋلار اقىلعا ءتىپتى سىيمايدى.

ويتكەنى جالعان ينۆويستار مەن سولارمەن بايلانىستى كونتراباندا دەگەنىمىز نە؟ بىلمەيتىن وقىرماندارعا تۇسىندىرە كەتسەم، مىسالى ءسىز كاسىپكەر بولىپ، قىتايعا جول تارتتىڭىز دەلىك.قىتايدا ءبىر ساتۋشىدان تاۋار الىپ، سول العان تاۋارىڭىزدىڭ ەسەپ قۇجاتىن (ينۆويس) الدىڭىز. بىراق تاۋاردى شەكارادان وتكىزەردە كەدەندىك تولەمدەردى ازىراق تولەۋ ءۇشىن جاڭاعى ساتۋشىڭىزدان تاۋار باعاسىنىڭ سوماسىن الىنعان شىن باعاسىنان تومەنىرەك ەتىپ جازىڭىز دەپ وتىنەسىز. مۇنداي ءادىستى قازىر ەكىنىڭ ءبىرى جاسايدى. ال كونتراباندا فاكتىسىن دالەلدەۋ وتە قيىن.

بۇل جاعدايدا ينۆويس، (ساتىپ الىنعان تاۋاردىڭ باعاسى كورسەتىلگەن قۇجات) جالعان بولىپ تابىلمايدى. زاڭنىڭ بۇزىلعانى راس، بىراق قۇجات جالعان ەمەس. سوندا قۇجاتتارداعى قويىلعان قولدار مەن مورلەر دۇرىس بولا تۇرىپ، بەكەتتە تۇرعان قاراپايىم كەدەنشى بۇل تاۋاردىڭ جاسىرىن كونتراباندا ەكەنىن قايدان بىلەدى؟

ونىڭ ۇستىنە، «قورعاستان» كەيدە كۇنىنە 180-گە جۋىق جۇك كولىگى وتەدى، وعان «قالجاتتان» وتەتىن كولىكتەردى قوسىڭىز. ەگەر وسى كولىكتەردىڭ ارقايسىسىن تاپتىشتەپ تۇرىپ تەكسەرسە، وعان كەدەن قىزمەتكەرلەرىنىڭ سانى دا، ۋاقىتى دا جەتپەيدى.

مىسالى، 2010 جىلى كەدەنشىلەر جالعان ينۆويسپەن 54 اۆتوكولىكتى ۇستادى. وسى كولىكتەر بويىنشا تەكسەرۋ جارتى جىلعا بىراق سوزىلعان. ارينە، ەگەر كۇنىنە 180-200 كولىك تەكسەرىلسە، ءاربىر كولىكتەگى تاۋاردى جەرگە ءتۇسىرىپ، سوسىن قايتادان تيەس، وندا ءار كولىكتى تەكسەرۋگە ەكى-ءۇش تاۋلىك ۋاقىت كەتسە؟ وندا كەدەننىڭ ماڭايى جۇك پەن تاۋارعا تولىپ كەتەر ەدى، ال كەدەنشىلەردىڭ ءوزى جۇكتى ءتۇسىرۋ مەن تيەۋمەن عانا اينالىسىپ كەتەر ەدى.

ونىڭ ۇستىنە، قىتايدان قازاقستانعا قاراي تولاسسىز اعىلاتىن كولىك اعىمىن توقتاتۋ قۇقىعىن كەدەنشىلەرگە ەشكىم دە بەرمەيدى. جىلدام بۇزىلاتىن تاۋارلار (قيار، الما قىزاناق بولسىن) تيەلگەن كولىكتەردى ءبىر تاۋلىككە توقتاتىپ كور! سول سەبەپتى، كەدەندە جۇكتى تەكسەرۋ تىم ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلۋى مۇمكىن، ال كەدەندىك جۇك تەكسەرۋدىڭ تولىق جەتىلمەگەن جۇيەسىنەن ساڭىلاۋ تاپقان پىسىقاي كاسىپكەرلەر سونى ءجيى پايدالانادى.

سويتە تۇرا، كەدەندەگىلەر بۇل ماسەلە جايىندا ەشكىمگە جاق اشپاي، جۇك كولىكتەرىن جەڭىل-جەلپى تەكسەرىپ كەلدى دەپ ايتا المايسىز. ولار وسى ماسەلەنى ايتىپ، تالاي رەت كاسىپكەرلەر مەن جۋرناليستەردى شاقىرىپ ءتۇرلى دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكىزگەن. شەكاراداعى كۇرمەۋلى ماسەلەلەر جايىندا استاناعا دا، قىتايداعى ارىپتەستەرگە دە حابارلاعان.

ەندى مىنە، كەدەندەگى قيىندىقتار جايىندا كوپشىلىككە حابار بەرىپ، قيىن ماسەلەلەردى شەشۋگە ۇمتىلعان ارتىقباەۆ سول ءۇشىن تاياق جەپ وتىر. بۇل تەگىن ەمەس شىعار؟ بالكىم، بىرەۋلەر مۇنداي اشىقتىقتان گورى بۇرىنعىداي تىنىشتىقتىڭ ورناعانىن قالايتىن شىعار؟

بىراق سوندا كەز-كەلگەن ادامدى تەمىر تورعا توعىتا سالۋعا بولا ما؟ سوندا، كەز كەلگەن كەدەندىك دەپارتامەنت باسشىسى مۇنداي تەرىس قۇرىلعان جۇيەدە جۇمىس ىستەپ، سول ءۇشىن الدىن-الا ايىپتى بولىپ شىعا كەلە مە؟ ءاربىر كەدەنشىگە كونتراباندالىق جۇك تاسىمالىنا جول بەردى دەگەن ايىپ تاعا سالۋعا بولادى. بۇل دەگەنىمىز، بار ايىپتى قاتە سالىنعان بۇكىل ەلدەگى كاناليزاتسيا جۇيەسىندە جۇمىس ىستەيتىن سانتەحنيككە ارتا سالعانمەن بىردەي.

بۇل جەردە امەريكا قۇراما شتاتتارىنداعى كەدەندىك تەكسەرۋگە قاتىستى جاعدايدى مىسالعا كەلتىرە كەتكىم كەلەدى.

امەريكانىڭ كەدەندىك قىزمەتتەرى ءبىر جىلدا ەلگە تاسىمالداناتىن ەسىرتكىنىڭ 10 پايىزعا جۋىعىن ۇستايدى. بىراق بۇل دەگەنىمىز، ەسىرتكىنىڭ ەلگە ءوتىپ كەتكەن قالعان 90 پايىزىن كورمەي قالعان كەدەنشىلەردى تۇرمەگە وتىرعىزۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى.

ويتكەنى ول جاقتا ىسكە دەگەن كوزقاراس وزگەشە. كەدەن قىزمەتكەرىن سوتتاسا – ونىڭ بىرەۋمەن ىمىرالاسىپ، پارا العانى دالەلدەنگەن جاعدايدا عانا سوتتايدى. بىزدەگىدەي ماسكي-شوۋعا قاراعاندا، وسى دۇرىس، مەنىڭشە.

ءسوزىمدى قورىتا كەلە، تاعى ءبىر ويىمدى ايتا كەتەيىن. ەگەر ءبىز ارتىقباەۆ سياقتى ادامداردى وپ-وڭاي «قۇرتا» سالساق، وندا ءبىز شىنىمەن دە وتە باي مەملەكەت ەكەنبىز. تابيعي رەسۋرستار جاعىنان عانا ەمەس، ادام كاپيتالى جاعىنان دا بايلىعىمىز ۇشان-تەڭىز شىعار؟

بىراق، بۇكىل ەل مەن جەكەلەگەن ازاماتقا دەگەن كوزقاراسىمىز وسىنداي بولسا، ەرتەڭ ءبىز كىممەن قالامىز؟