استانا. 18 مامىر. قازاقپارات /قانات مامەتقازىۇلى/ - استانادا 7-9 ماۋسىمدا وتەتىن 7-ءشى دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى (ديەف) «عالامدىق ەكونوميكالىق دامۋ: ءوزارا بايلانىس، باسەكەلەستىك پەن ىنتىماقتاستىق» تاقىرىبىندا ءوربيتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر.

بۇگىندە بۇل فورۋم يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ءداستۇرلى تۇردە جىل سايىن وتكىزەتىن ەكونوميكالىق ءسامميتى رەتىندە قالىپتاستى. فورۋم العاشىندا يسلام ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق باسقوسۋى رەتىندە 2005 جىلى مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋر قالاسىندا «دامۋ جانە پروگرەسس ءۇشىن جاڭا اليانستار قۇرۋ» اتتى ۇرانمەن وتكەن بولاتىن. سونىمەن قاتار مالايزيا ۇكىمەتىنىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان ديەف «يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنىڭ داۆوس فورۋمى» سەكىلدى يدەيادان تۋىنداعان ەدى. ەۋرازيا كىندىگىندە، استانادا وتكىزىلەتىن وسى القالى جيىن قارساڭىندا دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى سەيد ءابۋ باكار المودزار مىرزامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- ديرەكتور مىرزا! استانادا وتكىزۋى جوسپارلانعان ديەف-كە دايىندىق دەڭگەيىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟

استانا. 18 مامىر. قازاقپارات /قانات مامەتقازىۇلى/ - استانادا 7-9 ماۋسىمدا وتەتىن 7-ءشى دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى (ديەف) «عالامدىق ەكونوميكالىق دامۋ: ءوزارا بايلانىس، باسەكەلەستىك پەن ىنتىماقتاستىق» تاقىرىبىندا ءوربيتىنى بەلگىلى بولىپ وتىر.

بۇگىندە بۇل فورۋم يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ءداستۇرلى تۇردە جىل سايىن وتكىزەتىن ەكونوميكالىق ءسامميتى رەتىندە قالىپتاستى. فورۋم العاشىندا يسلام ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق باسقوسۋى رەتىندە 2005 جىلى مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋر قالاسىندا «دامۋ جانە پروگرەسس ءۇشىن جاڭا اليانستار قۇرۋ» اتتى ۇرانمەن وتكەن بولاتىن. سونىمەن قاتار مالايزيا ۇكىمەتىنىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان ديەف «يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنىڭ داۆوس فورۋمى» سەكىلدى يدەيادان تۋىنداعان ەدى. ەۋرازيا كىندىگىندە، استانادا وتكىزىلەتىن وسى القالى جيىن قارساڭىندا دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى سەيد ءابۋ باكار المودزار مىرزامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- ديرەكتور مىرزا! استانادا وتكىزۋى جوسپارلانعان ديەف-كە دايىندىق دەڭگەيىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟

‑ دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى بيىل قازاقستانعا عانا ەمەس، استانا ارقىلى ورتالىق ازياعا تۇڭعىش رەت قادام باسپاقشى. وسىناۋ القالى جيىن بۇدان 7 جىل بۇرىن كۋالا-لۋمپۋردە العاش رەت شاقىرىلعان بولاتىن. ۇيىم نەگىزىنەن كۇردەلى ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋدى، سونداي‑اق يسلام مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ سامميتتەرىن دامىتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلاۋدى داعدىعا اينالدىرعانى بەلگىلى. شارانىڭ نەگىزگى وتكىزىلۋ داستۇرىنە سايكەس، باسقوسۋ پلەنارلىق، سەكتسيالىق وتىرىستاردى قامتيدى، ودان بولەك كورمەلەر ۇيىمداستىرىلادى، ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ تۇساۋى كەسىلەدى. بۇل باعىتتا ءىرى كورپوراتسيالار مەن بيزنەس وكىلدىكتەرى اراسىندا ىسكەرلىك كەزدەسۋلەر مەن كەلىسىمشارتتار جاساسۋعا قولايلى جاعدايلار دا جاسالاتىن بولادى. فورۋم نەگىزىنەن ەكى باعدارلاماعا بولىنەدى. ونىڭ ءبىرىنشىسى - ايەل كاسىپكەرلەر مەن جاس ليدەرلەرگە ارنالسا، ەكىنشىسى - نەگىزىنەن يسلام ەلدەرى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى قامتيدى. ءبىرىنشى باعدارلاما  قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆتىڭ قاتىسىپ، ونىڭ ءسوز سويلەپ اشىۋىمەن باستالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. بۇدان بولەك، فورۋم اياسىندا ارنايى كورمە ۇيىمداستىرۋ كوزدەلىپ وتىر. ەكى كۇنگە جالعاساتىن جيىننىڭ باعدارلاماسىنا سايكەس، سەسسيانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قر پرەزيدەنتى  ن. نازارباەۆ تا قاتىساتىن بولادى. دايىندىققا كەلەتىن بولسام، ءبىز بۇعان دەيىن دە كوپتەگەن جۇمىس كەزدەسۋلەرىن ۇيىمداستىرعان بولاتىنبىز. سوندىقتان، فورۋم جوعارى دەڭگەيدە ءوتىپ، جەمىستى بولادى دەپ سەنەمىن. بۇگىنگى كۇنى شامامەن فورۋم جۇمىسىنا 2‑2,5 مىڭ ادام قاتىسادى دەپ جوسپارلانۋدا.

‑ 7-ءشى دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمىنا قانداي ەلدەردەن وكىلدەر كەلەدى؟

- ءبىز فورۋم جۇمىسىنا 20 مەملەكەتتەن دەلەگاتسيالار قاتىسادى دەپ كۇتەمىز. ونىڭ ىشىندە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن وزدەرىنىڭ اتسالىساتىنىن يندونەزيا، مالايزيا، يراك، باحرەين، قىرعىزستان جانە ءازىربايجان قۋاتتادى. ال فورۋم بارىسىندا مالايزيا، يراك، باحرەيننىڭ پرەمەر‑مينيسترلەرى، يندونەزيانىڭ ۆيتسە‑پرەزيدەنتى قاتىسۋعا نيەت تانىتتى. سونىمەن قاتار فورۋمعا يسلام مەملەكەتتەرىنىڭ بىرقاتار باسشىلارى شاقىرىلىپ وتىر. ولاردان بولەك پاكىستان، مالايزيا، ليۆان، ماۆريتانيا مەن نيدەرلاندى ەلدەرىنىڭ بۇرىنعى ۇكىمەت باسشىلارى، يسلام دامۋ بانكىنىڭ پرەزيدەنتى سەكىلدى تۇعالار دا بولادى. يسلام الەمىنە قاتىسى جوق مەكسيكا ەلىنەن دە وكىلدەر قاتىسۋعا نيەت تانىتقان ەدى.

- ديەف باعدارلاماسىندا قانداي ماسەلەلەر قامتىلماق؟

- جالپى، ديەف يسلام الەمى ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن قوزعاۋدى ماقسات تۇتىپ قۇرىلعان ەدى. قازىرگى كۇنگە دەيىن وسى مۇراتىن جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى تاۋەلسىز ۇيىم رەتىندە قالىپتاسىپ وتىر. نەگىزى باعدارى - ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەردى اشۋ. سوندىقتان دا 7-ءشى دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ  اياسىندا نەگىزىنەن ەكونوميكالىق جانە بيزنەس ماسەلەلەرى تالقىعا تۇسەدى. توقتالا كەتەتىن ءجايت، فورۋم جۇمىسى بارىسىندا، ونىڭ اياسىندا ەشقانداي دا ساياسي، ءدىني ماسەلەلەر تالقىلانبايدى. بۇدان بولەك، فورۋم اياسىندا تالقىلاناتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى تاقىرىپ - ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى. جيىننىڭ كۇن تارتىبىنە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ماسەلەنىڭ ەنگىزىلۋى قازاقستان ءۇشىن دە كەڭ مۇمكىندىك ۇسىناتىنى بەلگىلى. ويتكەنى، سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدىڭ جەر اۋماعى ۇلكەن ءارى قازاقستان اگرارلىق يندۋستريا باعىتىندا بارىنشا ۇلكەن الەۋەتكە يە. ەندەشە، فورۋم ارقىلى يسلام ەلدەرىنىڭ ازىقتىق سۇرانىسى ءۇشىن ينۆەستيتسيالىق الەۋەتتى ارتتىرۋعا دا مۇمكىندىك بولىپ قالار. سونداي‑اق القالى جيىندا «حالال الەمى» اتتى سەسسيا دا ءوز جۇمىسىن جۇرگىزەتىنى كۇتىلۋدە. بۇل رەتتە دە حالال ەكوجۇيەسىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ جايىنا كوبىرەك نازار اۋدارىلادى. يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جانە يسلامدىق بانكينگ ماسەلەسى دە جەكە تاقىرىپ بولىپ ۇيىمداستىرىلعالى وتىر. دەگەنمەن، سەسسيانىڭ وسى بولىگىنە قاتىسۋعا نيەتتەنۋشىلەردىڭ ءوتىنىشى زور بولدى. سونداي ءوتىنىش بەرۋشىلەردىڭ تىلەگىن ەسكەرە كەلە، يسلامدىق بانكينگ پەن قارجىلاندىرۋ تاقىرىبى ءوز ىشىندە ەكى سەسسياعا ءبولىنىپ وتكىزىلمەكشى. بۇدان باسقا، فورۋمدا ەنەرگەتيكانىڭ بالاما كوزدەرىنە قاتىستى ارنايى ءىس-شارالار قامتىلاتىنى كوزدەلگەن.

جالپىلاما ايتساق، فورۋمنىڭ نەگىزگى ماقساتى - شاعىن جانە ورتا بيزنەس كومپانيالارىنىڭ ىنتىماقتاسا دامۋى ءۇشىن مۇمكىندىك ۇسىنۋ. بۇل باعىتى ارقىلى ديەف داۆوس فورۋمىنان ەرەكشەلەنە تۇسەدى. سوندىقتان دا، الەم ەلدەرىنىڭ قاتارىنداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى بۇنداي جيىنعا قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىراتىن بولادى. ەۋروپاداعى داۆوس فورۋمىندا ونداي ءجايت قاراستىرىلماعانىن ەسكە سالعىم كەلەدى. ءبىزدىڭ جيىننىڭ ەرەكشەلىگى دە وسى تۇستا.

- 2010 جىلى ديەف تاقىرىبى «ەكونوميكالىق ىرىلەنۋ جاعىنا قوزعالىس» تاقىرىبىندا وتكەنى بەلگىلى. سول وتكەن جولعى فورۋمنىڭ قورىتىندىسى تۋرالى دا ايتىپ وتسەڭىز؟

- 6-شى دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى قورىتىندىسىنا وراي، ءبىز ارنايى قارار قابىلدادىق. وندا ەكونوميكاداعى كەلەشەكتەگى بەتالىس پەن باعىت ايتىلدى. باسىم باعدارلار سارالانىپ، 10 پۋنكتكە نازار اۋدارىلدى. وسىنداي باپتىڭ ءبىرى بويىنشا تازا ەنەرگەتيكا بانكىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس قامتىلعان ەدى. بۇل رەتتە ناعىز تازا ەنەرگيا كوزدەرىن وندىرگىسى كەلەتىندەردىڭ بارشاسىن ءبىز وزىمىزگە كەلۋگە شاقىردىق. ولاردىڭ جوبالارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىنىمىزدى بىلدىردىك. بۇنداي جوبالار قورشاعان ورتانى قورعاۋعا قاتىستى ماسەلەنى قاتاڭ ساقتايتىن بولۋى كەرەك. تاعى ءبىر قىزىقتى باپ تۋرالى ايتايىن، ول جاس ازاماتتار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋعا ارنالادى. ماسەلەن، اقش‑تا الەم كورپۋسى بار. وندا جاس بيزنەسمەندەر، بولاشاق العىرت كاسىپكەرلەر وزدەرىنە ۇنايتىن تاقىرىپتارىن اكەلىپ قانا قويماي، باسقا دا ەلدەرگە بارىپ، وزدەرىنىڭ سول بيزنەس يدەيالارىن ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك الىپ جاتادى. بۇنداي بەرەرى مول تاجىريبەنى نەگە بىزگە ەنگىزبەسكە؟ بۇل باپ جاستاردى سوعان شاقىرادى.

- ءسىز باسقاراتىن قور فورۋمدار اراسىنداعى ۇزىلىستەر بارىسىندا نەمەن اينالىسادى؟

-باسقا ۋاقىتتاردا ءبىز ءوزىمىزدىڭ جەكە باعدارلامالارىمىزدى جۇزەگە اسىرامىز. ماسەلەن، ايەل كاسىپكەرلەر ءۇشىن سەمينارلار وتكىزەمىز. بۇنداي سەمينارلار نەگىزىنەن يسلام ەلدەرىندە، سونداي‑اق از دامىعان مەملەكەتتەردە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقىسى كەلەتىن نازىكجاندىلارعا ارنالادى. جالپى، فورۋم اياسىنداعى نەگىزگى باعىتىمىز شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ بولعاندىقتان، ءبىز جاس ليدەرلەر مەن ايەل كاسىپكەرلەرگە بارىنشا نازار اۋداراتىن بولامىز. بۇعان سايكەس، ايەل كاسىپكەرلەر ءۇشىن ونكۇندىك سەمينارلار وتكىزىپ كەلەمىز. بۇنداي ەكى سەمينار كۋالا-لۋمپۋردە وتكىزىلگەن بولاتىن. استانادا وتەتىن دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمىنان سوڭ ونداي سەمينار بانگلادەشتە وتەدى. شارا بارىسىندا بيزنەستى جۇرگىزۋ نەگىزدەرى وقىتىلادى.  سەمينارعا قاتىسقىسى كەلەتىندەر ديەف سايتى  - www.wief.org. بويىنشا تاپسىرىس بەرۋلەرىنە بولادى.

بۇدان بولەك، ءبىزدىڭ قور اياسىندا ۋنيۆەرسيتەت بىتىرۋشىلەردى وزدەرى تۇرىپ جاتقان مەملەكەتتەن باسقا ەلدەرگە جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا باعدارلانعان شارالار دا بارشىلىق. ماسەلەن، وسى باعدارلاما بويىنشا پاكىستان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرى دۋبايدا جۇمىس ىستەسە، مالايزيانىڭ تۇلەكتەرى اۆستريادا جانە باسقا دا مەملەكەتتەردە جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك الدى. باعدارلاما وسىدان ەكى جىل بۇرىن جۇمىس ىستەي باستادى. بۇل رەتتە بىزبەن كەلىسىمشارتقا وتىرعان كومپانيالار جاڭادان جۇمىسقا ارالاساتىن بىتىرۋشىلەردى ەڭبەككەر رەتىندە قابىلدايتىن بولادى. تاعى ءبىر باعدارلاما الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتتەرىنەن ۇزدىك پروفەسسورلار مەن وقىتۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ، تاقىرىپتىق حالىقاارلىق كونفەرەنتسيالار وتكىزۋدى كوزدەيدى. بۇنداي اۋقىمدى كونفەرەنتسيانى سوڭعى رەت مالايزيادا وتكىزگەن ەدىك. ونىڭ تاقىرىبى الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتى قامتىدى. بۇدان بولەك، ءبىز بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتىسىنە اينالعان يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جانە يسلامدىق بانكينگ، حالال ستاندارتتارىن ەنگىزۋ سەكىلدى ماسەلەلەر شەڭبەرىندە دە حالىقارالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزۋدى جۇزەگە اسىرا الاتىن بولامىز.   ءدال وسى تاقىرىپتاعى كونفەرەنتسيالار ىستامبۇلدا، باحرەين مەن ماسكەۋدە ءوتتى.

‑ اڭگىمەڭىزگە راقمەت!