ءبىر سۇراق

ەل ىشىندە ابىلايدىڭ ءتۇس كورگەنى، ونى بۇقار جىراۋدىڭ جورىعانى تۋرالى اڭىز بار. حان تۇسىندە ارىستاندى كورىپتى. بىراق، الگى اڭ پاتشاسى سالدەن سوڭ - قاسقىرعا، قاسقىر - تۇلكىگە، تۇلكى وزىنەن السىزدەۋ - قارساققا، اقىر اياعىندا باقا-شايانعا اينالىپ كەتكەن ەكەن. اڭىزعا سەنسەك، ءتۇستى جورۋشى ابىز، ۇرپاعىنىڭ زامانىن بولجاعان ەكەن دەسەدى. سوندا بۇگىندە ءبىز «قاراعاي باسىن شورتان شالعان» باقا-شايان كۇن كەشىپ ءجۇرمىز بە؟ البەتتە، ءبىز بۇگىنگى رۋحاني كەمباعالدىق ماسەلەسى تۋراسىندا ءسوز ەتىپ وتىرمىز. بۇگىنگى كۇنى اجىراسۋ، ناشاقورلىق، جاپپاي ابورت جاساتۋ سياقتى ەڭ وزەكتى رۋحاني دەرت ءبىزدىڭ قوعامدى ابدەن شىرماپ العانداي كورىنەدى. بۇلاي دەۋگە نەگىز دە جوق ەمەس.

ءبىر سۇراق

ەل ىشىندە ابىلايدىڭ ءتۇس كورگەنى، ونى بۇقار جىراۋدىڭ جورىعانى تۋرالى اڭىز بار. حان تۇسىندە ارىستاندى كورىپتى. بىراق، الگى اڭ پاتشاسى سالدەن سوڭ - قاسقىرعا، قاسقىر - تۇلكىگە، تۇلكى وزىنەن السىزدەۋ - قارساققا، اقىر اياعىندا باقا-شايانعا اينالىپ كەتكەن ەكەن. اڭىزعا سەنسەك، ءتۇستى جورۋشى ابىز، ۇرپاعىنىڭ زامانىن بولجاعان ەكەن دەسەدى. سوندا بۇگىندە ءبىز «قاراعاي باسىن شورتان شالعان» باقا-شايان كۇن كەشىپ ءجۇرمىز بە؟ البەتتە، ءبىز بۇگىنگى رۋحاني كەمباعالدىق ماسەلەسى تۋراسىندا ءسوز ەتىپ وتىرمىز. بۇگىنگى كۇنى اجىراسۋ، ناشاقورلىق، جاپپاي ابورت جاساتۋ سياقتى ەڭ وزەكتى رۋحاني دەرت ءبىزدىڭ قوعامدى ابدەن شىرماپ العانداي كورىنەدى. بۇلاي دەۋگە نەگىز دە جوق ەمەس.

ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 2010 جىلى قازاقستاندا 144 357 وتباسى زاڭدى نەكەگە تۇرىپ، ولاردىڭ 40 982-ءسى اجىراسقان. بۇل 2008 جىلمەن سالىستىرعاندا، 5 733-كە ارتىق. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، سپيرتتىك ىشىمدىكتەردى پايدالانۋشىلاردىڭ ىشىندە قازاقستان الەم بويىنشا سەگىزىنشى ورىندى يەلەنگەن. رەسەي بولسا، بۇل تىزىمدە 22-ورىندا تۇر. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا شىلىم شەگۋشىلىككە بايلانىستى اۋرۋلاردان جىلىنا 20 مىڭعا جۋىق ادام قايتىس بولادى ەكەن. ستاتيستيكالىق دەرەك بويىنشا، قازاقستاندا جىلىنا 125-127 مىڭ تۇسىك جاسالىنادى. سۋيتسيدتەن قازاقستان ليتۆا، بەلورۋسيا، رەسەيدەن كەيىنگى 4-ورىندا.وسى جاعدايلاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا الەم بويىنشا «ۇزدىك» كەلە جاتىرمىز. البەتتە، بۇل رۋحاني اشتىق - قازاقتىڭ عانا ەمەس، بۇگىندە قاي ەلدىڭ بولسىن باسىنا قايعى بولعان كەسەل. ەڭ باستىسى، ءبىز مۇنى رۋحاني اشتىق ەكەنىن مويىنداۋىمىز قاجەت. «دياگنوزى» قويىلعان اۋرۋدى ەمدەۋ وڭاي بولعانداي، ۇرپاق تاربيەسىنە كەلگەندە، ناشا، اراق، تەمەكى سياقتى دەرتتەردى ءبىز ءبىرىنشى كەسەل دەپ مويىنداۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىز. وسى ماسەلە توڭىرەگىندە قوعامنىڭ ءار سالاسىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ادامدارمەن از-كەم سۇحبات قۇرعان ەدىك. سونى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

مامبەت قويگەلديەۆ, تاريحشى

- مەن قازىر ۇلتىمىزدىڭ دامۋ باعىتىن كەسىپ-ءپىشىپ ايتا المايمىن. مەنىڭ تۇسىنىگىم بويىنشا، ۇلتتىڭ قازىرگى جاي-كۇيىن انىقتاۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىك ورتالىقتار بولۋ كەرەك. قوعامدا مىنا ءۇردىس باسىمدىق الدى دەپ ايتۋ قيىن.نەگىزى جاستارىمىز الەۋمەتتىك قامقورلىققا الىنۋى ءتيىس. قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا وتە اۋىر پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتىر.

- تاريحشىسىز عوي، قازىرگى تاريحي سانانىڭ قالىپتاسۋ دەڭگەيى قانداي؟

- قوعامدا وتكەن تاريحتى بىلۋگە ۇمتىلۋشىلىق بار. ال ەندى ول مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ وتىرۋ كەرەك. مىسالى، قازىر شەجىرە جازۋ ەتەك الدى. شەجىرە بولعاندا اۋلەتتەردىڭ تاريحىن قورىتۋ، جەكە تۇلعالاردىڭ ءومىر جولدارىن ءتۇسىنۋ سياقتى ۇردىستەر بار. سونىڭ ءوزىن ءبىر ارناعا سالۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي، رۋشىلدىق دەرت بار ءبىزدىڭ قوعامدا. ونىڭ بولاشاعى جوق دەپ ويلايمىن.

ۋاليبەك ابدىرايىموۆ,

«شانشار» تەاترىنىڭ ديرەكتورى

- قازىر جاستاردىڭ دىنگە بۇرىلىسى كوپ. كەڭەس ۇكىمەتىندەگى كەزگە قاراعاندا اراق ءىشۋ ماسەلەسى ازايعان سياقتى. جوعارى جاقتان دۇرىس كوڭىل بولىنبەي، ءدىننىڭ ءوزى دە شاتاسىپ جاتىر. بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەسى جاستاردى يماندىلىققا كەلتىرۋ، رۋحىن كوتەرۋ، ۇلتتىق سەزىمدەرىن وياتۋ. ويتكەنى، قوعامدا دۇرىس يدەولوگيا جوق. ءتىپتى، قاي تىلدە سويلەۋ كەرەكتىگىمىزدىڭ ءوزى شاتاسىڭقىراپ تۇر. بالالارىمىزدىڭ بويىندا رۋحتىق سەزىم جوق. ءتىپتى، ەرتەگى ايت-پايدى قازىرگى اتا-انالار. ال ەندى كەشەگى باتىرلارىمىزدى، بابالارىمىزدى ايتىپ، رۋحتاندىرىپ وسىرسە، ول بالا ناشا تۇگىل باسقاسىن نە قىلادى؟ مەن «التىن ساقانى»، «ەر تارعىندى»،«قامباردى» بىلەتىن بالا كورگەن جوقپىن وسى كۇندە. بىراق، «شۆارتسنەگر» سەكىلدى كەيىنگى كەزدەگى مەن بىلمەيتىن باتىرلار بار، سولاردى بىلەدى. ءالى دە رۋحاني تاربيەنى جەتىلدىرۋ كەرەك.

تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ،

حالىق ءارتىسى

- سالاقتىقپەن كوپ ماسەلەگە ءمان بەرمەي كەلەمىز. جاستاردىڭ جاقسى جاقتارىن كورىپ ءجۇرمىز. «باس جارىلسا، بورىك ىشىندە، قول سىنسا،جەڭ ىشىندە» دەگەن. جاماندىقتان ارىلۋعا بولادى. «ويباي، ءبىز قۇرىپ بارا جاتىرمىز»، دەسەك جاقسى بولمايمىز. كەرىسىنشە ايتۋ كەرەك. حالىقتىڭ نازارىنا پاتريوتتىق سەزىمىن ورناتۋ كەرەك. الداعى ءۇمىتىن جارقىراتۋ كەرەك. قۇرىپ جاتىرمىز دەسەك، قۇري بەرەمىز. سوندىقتان ءبىردى-ەكىلى بولىپ جاتقان كەمشىلىكتەردى كوزگە بادىرايتىپ كورسەتىپ كەرەك ەمەس. ساليقالى تۇردە كۇرەسۋ كەرەك. بىراق، «ءبىز قۇرىپ بارا جاتىرمىز»، دەپ ايتۋعا بولمايدى.

ارمان زاكىباي,

باتىس-ارىلۋ قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى

- قازىر شەتتەن كەلىپ جاتقان الۋان ءتۇرلى اقپاراتتار جاستارىمىزعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر. بۇرىنعى قازاقتىڭ قۇندىلىقتارى ۇمىت بولعان. ەڭ قاۋىپتى دەرت سانالاتىن ناشاقورلىق قازىر ءورشىپ بارا جاتىر. مۇنىڭ سەبەبى، جاستاردىڭ بويىنداعى رۋحاني تاربيەنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن دەپ ويلايمىن. قازىرگى زاماندا اتا-انا اقشا تابۋمەن كەتىپ، بالالارى قاراۋسىز قالدى. ال، مەكتەپتە تاربيە ءىسى شەتتە قالعان، ءپاندى وقىتۋ عانا ءجۇرىپ جاتىر. پسيحولوگ ماماندار قاۋىپتى كەسەلدەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا سەمينارلاردى ءجيى وتكىزىپ تۇرۋى كەرەك. قازىرگى كەزدە بەلەڭ الىپ بارا جاتقان اجىراسۋ، ناشاقورلىق، اراق،تەمەكىنىڭ اينالاسىنداعى پروبلەمالاردان ەڭ اۋەلى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردى ساقتاندىرۋ كەرەكپىز. جىلدان-جىلعا ناشاقورلىق كوبەيمەسە، ازايعان جوق. «باتىس - ارىلۋ» قوعامدىق قورى ناشاقورلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ ماقساتىندا ءانونيمدى تۇردە سول دەرتكە شالدىققانداردى قابىلداپ، جاردەمدە-سۋ ۇستىندە. قازىر اقتاۋ قالاسىندا اناشا دەگەن - ۇلكەن ماسەلە. ەسىرتكىنىڭ قۇلىنا اينالعان 18-26 جاس ارالىعىنداعى جاستار. ىشكى ساياسات باسقارماسى ءبىزدى قازىر قولداپ جاتىر. پراكتيكالىق باعدارلاما جۇرگىزۋ باعىتىندا كەشە عانا 25 مەكتەپتىڭ پسيحولوگتارىن جينادىق. ولارعا ەسىرتكى، الكوگول، تەمەكى جونىندەگى سۇراقتار كىرىستىرىلگەن انكەتا تاراتىپ، 10-11-سىنىپ وقۋشىلارى اراسىنداعى ناقتى ستاتيستيكانى انىقتاعىمىز كەلدى.

- بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟

- وسىنىڭ ءبارى ەلىكتەۋشىلىكتەن. ول ءۇشىن جاس بۋىندى قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى ابايدىڭ سوزدەرىمەن، بۇرىنعى شالداردىڭ ايتىپ كەتكەن سوزدەرىمەن تاربيەلەۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانۋ ارقىلى جاستاردىڭ ساناسىنا سەرپىلىس، تۇرتكى بولۋىمىز كەرەك.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن -

گ.شاماتاەۆا

«ءۇش قيان» گازەتى