كەلەسى پرەزيدەنت كىم بولادى؟
القيسسا، استانا قالاسى نۇر-سۇلتان دەپ اتالدى. كوپتىڭ كۇشى وبلىس ورتالىقتارىنان اباي، ابىلقايىر حان، تولە بي مەن قانىش ساتباەۆ كوشەسىن عانا قايتارىپ الۋعا جەتتى، ءۇش تاۋەلسىزدىك كوشەسى «نازارباەۆ» كوشەسىنىڭ قۇرمەتىنە قۇربان بولىپ كەتتى. حالىقپەن ەسەپتەسۋدى ويلاعان بيلىك بولعان جوق. بۇل ءىستىڭ ەلىمىزگە ابىروي اپەرمەسى حاق، بىراق، ورىسشا ءافوريزمدى ءسال وزگەرتىپ ايتاتىن بولساق «ۋ ۆلاست يمۋششيح سۆوي پريچۋدى». ولار ەلدىڭ مۇڭىن تۇسىنە الار جاعدايدا ەمەس…
جارايدى، بولارى بولدى، بوياۋى ءسىڭدى. ەندى ەڭ باستى ماسەلەنى – الداعى پرەزيدەنت سايلاۋىن ءسوز ەتەيىك. قر كونستيتۋتسياسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنەن مەرزىمىنەن بۇرىن بوساعان نەمەسە كەتىرىلگەن، سونداي-اق قايتىس بولعان جاعدايدا رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگى قالعان مەرزىمگە پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسىنا كوشەدى» دەگەن 48-بابىنا سايكەس سەنات توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وزىنە قر پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگىن قابىلداپ الدى، ءوز وكىلەتتىگىن تاپسىردى - سەنات توراعاسى بولىپ داريعا نازارباەۆا سايلاندى. «قالعان مەرزىم» - 2020 جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن. ال، كونستيتۋتسياعا سايكەس «پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتى سايلاۋى جەلتوقساننىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسىندە وتكىزىلەدى». ەندەشە، پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ الدىندا ەڭ الدىمەن سايلاۋ قاي جەلتوقساندا وتكىزىلۋى ءتيىس – ءوزىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىن قىسقارتىپ 2019 جىلدىڭ قىسىندا ما، جوق الدە ۇزارتىپ 2020 جىلدىڭ قىسىندا ما، وسى ماسەلەنى شەشۋ مىندەتى تۇر. قىسقارتسا، قر سايلاۋ تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 51-بابىنا سايكەس: «پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ شەشىمىمەن تاعايىندالادى جانە تاعايىندالعان كۇنىنەن باستاپ ەكى اي ىشىندە وتكىزىلەدى».
بۇنداي جاعدايدا بيلىكتىڭ تاعى دا حالىقتىڭ پىكىرىمەن ەسەپتەسپەستەن، اكىمشىلىك رەسۋرستاردى تولىق جۇمىلدىرۋىنىڭ ارقاسىندا د.نازارباەۆانىڭ پرەزيدەنت بولىپ سايلانىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. بيلىك ءوز ادامىن وتكىزۋگە تىرىسپاسا بيلىك بولا ما؟ سايلاۋعا داريعانىڭ قاتىسۋى بيلىككە ونىڭ وكىمەت باسىنا كەلۋىنىڭ لەگيتيمدىلىگىن (لات. زاڭدىلىعىن) قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەت.
ەكىنشى جاعىنان، د.نازارباەۆا بۇل سايلاۋعا قاتىسپاۋى دا، بىراق، جاڭادان سايلانعان پرەزيدەنت ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ «ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتۋى»، داريعانىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىكتى قابىلداپ، قالعان مەرزىمى بىتكەنشە 4 جىلداي وتىرۋى، بالالارعا جاردەماقىنى، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىن، جالاقىنى كوبەيتۋ، يپوتەكاعا بەرىلەر ءۇيدىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋ سەكىلدى ءبىراز ارزان دا «پوپۋليارنىي» قادامدارعا بارىپ، «كوسمەتيكالىق جوندەۋ» جاساۋى جانە سونى نەگىزگە العان مەملەكەتتىك باق-تاردىڭ داريعانىڭ حالىق اراسىندا وتە كەلىستى ءيميدجىن قالىپتاستىرۋعا بار كۇشىن سالۋى، ءسويتىپ، شۇكىرشىل، توباشىل، قاناعاتشىل، اڭعالدىعى وزىمەن بىرگە ولەتىن، ءالى كۇنگە «مۇسىلمان ايتسا سەنگىش» قازاقتى ۋادەگە ۇيىتىپ، كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋىندا جەڭىسكە جەتۋى دە مۇمكىن.
دەگەنمەن، داريعانىڭ وسى سايلاۋعا قاتىسۋ ىقتيمالدىعى وتە جوعارى. سەبەبى، «جۋاس دەگەنى جۋان شىقسا» قايتپەك؟.. تاقتىڭ ءدامىن تاتقان ادام لەنيننىڭ سەرىكتەستەرى مەنسىنبەگەن ءستاليننىڭ قاندى قول ديكتاتورعا اينالىپ 40 جىل، «شۋت» دەگەن لاقاپ اتقا يە حرۋششەۆتىڭ 11 جىل، «سۋجۇرەك» برەجنەۆتىڭ 18 جىل وتىرىپ العانىنداي جىلى ورىندى بەرمەي قويۋى دا مۇمكىن عوي. جالپى، بىزدە ءبارى مۇمكىن…
ال، بىزدە مۇمكىن ەمەس نارسە بار ما؟ ارينە! ول – بيلىكتىڭ ءوز جۇيەسىن ءوزى تۇبەگەيلى رەفورمالاي المايتىنى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءدال سودان قۇلاعانى بەلگىلى. شىعىس ەۋروپا ەلدەرى ونى جاساي الدى، ليۋستراتسيادان ءوتتى. بىزدە ليۋستراتسيا دەسەڭ كاستراتسيا سەكىلدى كورەدى. ق.توقاەۆ «مەن ەلباسىنىڭ ستراتەگيالىق باعىتىن جالعاستىراتىن بولامىن» دەدى. ال، ول باعىتتىڭ جەتكىزگەن جەرى بارىمىزگە بەلگىلى…
ەندەشە، بۇل سايلاۋ – ەڭ شەشۋشى سايلاۋ بولماق. 5 مىڭ جىلدىق تاريحىندا قازاق حالقى بۇگىنگىدەي قىلكوپىردىڭ الدىندا تۇرعان ەمەس. بۇنىڭ قاسىندا گۇلدەنىپ تۇرعان 27 قالامىزدى تۇگەل قيراتقان تەمىرشى مەن ونىڭ اتتاسىنىڭ قازاقتى قىناداي قىرعان ءۇش دۇركىن سويقىن جورىعى دا، جوڭعارمەن اراداعى 150-جىلدىق وتان سوعىسى دا، بەيبىت زاماندا حالقىمىزدىڭ جارتىسىنان كوبىن جالماپ كەتكەن، قولدان جاسالعان اشارشىلىق تا بالانىڭ ويىنشىعى. ويتكەنى، بۇرىن قازاق تىلدەن 2-گە، دىننەن 72-گە بولىنبەگەن، ءتىلى مەن ءدىنى ءبىر بولعان سوڭ ءدىلى دە، ياعني، جۇرەگى، بولمىسى ءبۇتىن ەدى، بۇرىن جاۋ اشىق، سىرتتا ەدى، ال، بۇگىن - ىشتە، جەل سەكىلدى - كوزگە كورىنبەيدى، بىراق، سالدارى سويقان، ۇيىق-باتپاق سەكىلدى – ءبىر اياعىڭدى سۋىرساڭ ەكىنشىسى ودان بەتەر باتادى، بۇگىن قاۋىپ-قاتەر بۇرىنعىلاردان ءجۇز ەسە قاۋىپتى، مىڭ ەسە قاتەرلى. سوندىقتان، شىن مانىندە «ەلىم!» دەيتىنىمىز راس بولسا، قارا باسىمىزدىڭ مۇددەسىنەن ۇلتتىڭ مۇددەسىن جوعارى قوياتىنىمىز راس بولسا، سول مىڭ ءولىپ مىڭ تىرىلگەن، ەندى مىڭ ءبىرىنشى رەت ولسە مىڭ ەكىنشى رەت تىرىلە الماي قالاتىن – قاشانعى قۇداي قازاققا قاراسا بەرەدى! – قازاق ءۇشىن باسىمىزدى بايگەگە تىگەتىن كۇن كەلدى. بابالارىمىز 1730 جىلى تاۋكە حاننىڭ بالاسى بولات حان قايتىس بولىپ، قازاقتىڭ ۇلى حانىن سايلاردا 4 جىل ىشىندە قازاق جەرىن تۇركىستاننان بالقاشقا دەيىن ازات ەتكەن بىرىككەن قازاق قولىنىڭ باس قولباسشىسى، ەڭبەگى ولشەۋسىز ابىلقايىر حاندى قۇلاتىپ جىبەردى، سونىڭ سالدارىنان تاعى 25 جىل جوڭعاردىڭ استىندا جاتتىق; اتالارىمىز 1919 جىلى ستالين الاش قايراتكەرلەرىن – 9 ادام، ىشىندە احاڭ دا بار – شاقىرىپ الىپ، «ءبىز، بولشەۆيكتەر، قازاق ەلىنىڭ باسشىلىعىنا توتەنشە رەۆكوم توراعاسى ءا.جانگەلديندى ۇسىنامىز، سىزدەر كىمدى ۇسىناسىزدار؟» دەگەندە، «ءبىز جانگەلدينگە دە قارسىمىز، ءوزىمىز دە ەشكىمدى ۇسىنبايمىز، بىزگە ورتالىقتان بەيتاراپ ادام جىبەرىڭىز» دەدى، سونىڭ سالدارىنان اشارشىلىققا ۇرىنىپ، ۇلتىمىزدىڭ جارتىسىنان كوبىنەن ايرىلدىق، 100 مىڭ ازاماتىمىز تۇرمەگە توعىتىلىپ، يتجەككەنگە ايدالدى، 25 مىڭ اسىلىمىز اتىلدى. ال، وسى جولى تاعى قاتەلىككە ۇرىنىپ، قولىمىزعا بەرىلىپ تۇرعان مۇمكىندىكتەن ايرىلساق، ونى بىزگە ادام دا، اللا دا كەشىرمەيدى...
حالىقتىڭ پىكىرىن الەۋمەتتىك جەلىدەگى ەكى ادامنىڭ ويىمەن تۇيىندەۋگە بولادى: «سابيت ەلتاي: مىقتى بولساڭدار كەلە جاتقان سايلاۋدا ءبارىڭ بىرىگىپ ءبىر ادامداي داۋىس بەرىڭدەر، لايىقتى ادامعا... سوندا كورىنەدى ەرلىكتەرىڭ...» «ەستاي جايلىباي: الدىمەن لايىقتىنى تاۋىپ، قولداۋ كەرەك. باستى تىرلىك سول قازىر».
وسى جەردە بىردەن «بار ما ونداي لايىقتى ادام؟» دەگەن سۇراق تۋادى. بار! كوپ! مەنىڭ ءوزىم ونشاقتىسى اتاپ بەرە الامىن. سونىڭ ىشىندە ۇشەۋىن ناقتى ۇسىنعىم كەلەدى. ولار: يمانعالي تاسماعانبەتوۆ، يبادۋللا قالىبەكوۆ، جاۋعاشتى نابيەۆ.
يمەكەڭنىڭ كىم ەكەنىن ەل جاقسى بىلەدى – اتقارۋشى بيلىكتىڭ پرەزيدەنتتىكتەن باسقا بارلىق ساتىسىنان وتكەن، قاراپايىم حالىقتىڭ دا، زيالى قاۋىمنىڭ دا اراسىندا بيىك بەدەلگە يە، ەلباسى قايدا قيىندىق تۋسا سوعان جۇمساپ، ونىڭ بارلىق تاپسىرماسىن ابىرويمەن اتقارىپ وتىرعان، بولمىس، ءبىلىم، ىسكەرلىك، شەشەندىك – ءبارى ءبىر باسىندا توعىسقان «ءتورت اياعى تەڭ جورعا»، وتقا دا، سۋعا دا ءتۇسىپ، ابدەن شىڭدالعان دارا تۇلعا. ونىڭ قالاي «كۇندىز وتىرماي، تۇندە ۇيىقتاماي» جۇمىس ىستەيتىنىن اتىراۋلىقتاردان، ۇلتشىلدىعى قانداي ەكەنىن استانالىقتاردان سۇراڭىزدار. مەن ي.تاسماعانبەتوۆتى دەن سياوپينگە ۇقساتامىن. «قايداعى ۇقساستىق، دەن ماو تسزەدۋنعا قارسى شىعىپ، ەكى رەت بيىكتەن قۇلاعان ادام» دەرسىزدەر. دۇرىس. بىراق، ەلشىلىك تە «جەر اۋدارۋدىڭ» سىپايى ءتۇرى ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار... يمەكەڭ بويىن جاسىراتىن تۇلپار ءتارىزدى، قولىنا بيلىك تيگەندە قولتىعى سوگىلە شابارى ءسوزسىز. ءدال كازىر ەل اقىل سۇرار الپىستان ەندى اسىپ، كەمەلىنە كەلىپ، كەمەرىنە تولىپ تۇرعان دەر شاعى.
كەمشىلىگى. يمەكەڭە تاعىلار ەكى عانا كىنا بار، ءبىرى – «شاڭىراق»، ەكىنشىسى – كومسومولدىعى، «پرودۋكت» ەكەندىگى، ەلباسىن بۇرىنعى وتكەن 125 حاننان جوعارى باعالاعاندىعى. بۇلاي دەپ تەك كورە المايتىندار مەن ساياسي ساۋاتسىزدار (ارتىق كەتسەك كەشىرىم سۇرايمىز) عانا ايتا الادى. ويتكەنى، «قاي جەردىڭ وتىن وتتاساڭ، سول جەردىڭ سۋىن ىشەسىڭ» نەمەەسە «پو-ۆولچي جيت – پو-ۆولچي ۆىت». تاسماعانبەتوۆ بيلىكتىڭ ەرەجەسىمەن ويناۋعا ءماجبۇر ساياساتكەر. ءدال سونىمەن بىرگە ۇلتقا قولىنان كەلگەنىن ايامايتىنىن ىسىمەن كورسەتىپ جۇرگەن قايراتكەر دە. مۇحاممەد (س.ءا.س.) پايعامبار «ۇستازىڭ – اتا-اناڭنان ارتىق» دەگەن. يمەكەڭ «ماڭدايىما پرەزيدەنتتىك جازىلعان بولسا كەزىندە كورەرمىن، جازىلماسا جولىمنان جاڭىلمايىن» دەگەن ۇستانىمىنان، ۇستازىنا دەگەن ادالدىقتان اينىعان ەمەس. (ال، ۇستازىن ساتقان ادام ءبارىن دە ساتادى!) بۇگىن سول «كەز» كەلدى، يمەكە! كەشە – ەرتە ەدى، ەرتەڭ – كەش بولادى!..
جاۋعاشتى نابيەۆ. ينجەنەر-ەلەكتريك. كەڭەس زامانىندا الىس اۋىلدان كەلگەن بالا 17 جىلدا الماتىدا جۇمىسشىدان وندىرىستىك بىرلەستىك باس ديرەكتورىنىڭ كوممەرتسيا جونىندەگى ورىنباسارى، جەرگىلىكتى ونەركاسىپ مينيسترلىگىنىڭ كوللەگيا مۇشەسى، مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىلىگىنە دەيىن كوتەرىلگەن، 1984-89 جىلدارى ن.نازارباەۆتىڭ قول استىندا «كورمە جانە سىرتقى ەلدەرمەن بايلانىس» ءبولىمىن باسقارعان. تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭىندا سىرتقى ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ ءرولىن اتقارعان «قازاقستان كوممەرتسيا» بىرلەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى، «كازكوممەرتسبانكتىڭ» جالعىز قۇرىلتايشىسى بولعان ادام، كسرو-نىڭ «كازاتومپرومعا» وسى اتتى قويعان، ونى ەلىمىزدىڭ مىقتى كومپانياسىنا اينالدىرعان، كسرو سىرتقى ەكونوميكالىق بايلانىس مينيسترلىگىنىڭ 1991 جىلى ەكسپورتتاۋ قۇقىعى بار قازاقستاندىق الپاۋىت كومپانيالاردىڭ ميلليونداعان دوللار قارجىسىن «قاتىرىپ» تاستاۋىنىڭ الدىن-الىپ، لوندونداعى بانككە اۋدارعان، كەيىن سول ميلليونداردى – جىمقىرىپ قالىپ، «قازاقتىڭ تۇڭعىش وليگارحى» اتانىپ ءجۇرۋدىڭ ورنىنا – كاسىپورىندارعا قايتارىپ بەرگەن مەملەكەتشىل بيزنەسمەن. ۇلكەن ينتەللەكتۋال. كىتاپحاناسىنداعى 8 مىڭ كىتاپتىڭ كونسپەكتىلەپ وقىماعانى از. ونەر سالاسىنىڭ بىلگىرى. مەتسەنات. ول باسقاراتىن «قازاقستان كوممەرتسيا» سوناۋ 1990-1996 جىلدارى عانا 450 مىڭ دوللاردان استام اقشانى دەمەۋشىلىككە اۋدارعان. سوڭعى جىلداردىڭ وزىندە «تۇران. قوعام تاريحىنا دەگەن كوزقاراس» (قازاق جانە ورىس تىلىندە), «اسسيممەتريچنايا ەكونوميكا»، شەيح احماد قۇدايداد تارازيدىڭ «كوركەم ءسوز ونەرى»، «منوگومەرنىي چەلوۆەك»، ءا.بوكەيحانوۆتىڭ 10-تومدىعىن، ت.ب. كوپتەگەن كىتاپتى جارىققا شىعاردى. جەزتاڭداي ءانشى. سپورتشى. (ج.نابيەۆ جايلى تولىعىراق بىلگىسى كەلگەن ادام مەنىڭ «جاۋعاشتى نابيەۆ – ءىستىڭ ادامى» دەگەن كىتابىمنان وقي الادى).
كەمشىلىگى. اتتەڭ، ءبىر عانا كەمشىلىگى بار، ول - جاسىنىڭ 77-گە كەلگەندىگى. بۇنىڭ ءوزى دە قاعازداعى كەمشىلىك، سەبەبى جاقاڭ ناعىز بۇرىنعىلاردىڭ «ءالى ءبىر قىزدى قارتايتادى» دەيتىن، جايداق اتقا سەكىرىپ مىنەر قۋاتى بويىندا تۇرعان، ەرتەدەن كەشكە دەيىن كۇرەكپەن جەر اۋدارعاندا ماڭدايى عانا ءجىپسيتىن جامپوز. «جەتپىستتەگى جىگىتتەر» سۇرپىنان... ودان بولەك كەمشىلىگى - ءبىلىمى مەن بىلىگىنىڭ، شەتەلدىك الپاۋىت كورپوراتسيالار الدىندا ات-ابىروي اپەرگەن مول ءىس-تاجىريبەسىنىڭ 2005 جىلداردان كەيىن بىرتە-بىرتە بيلىك پەن «ملادوتيۋرتەرگە» كەرەگى بولماي، ءوزىنىڭ كىناسى بولماسا دا 90-جىلدارى اتى جەر جارعان جاننىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا بەيمالىم تۇلعاعا اينالعاندىعى...
يبادۋللا قالىبەكوۆ. وزبەكستاندا، قازاقتىڭ حرۋششەۆتىڭ ەكپىنىمەن وزبەكتەرگە بەرىلىپ كەتكەن جەرىندە، سىرداريا وبلىسىندا تۋىپ-وسكەن. ون بالانىڭ ۇلكەنى. 29 جاسىندا وزبەكستان اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، مينيستر، 22 مينيسترلىكتىڭ باسىن قۇراعان ۋزگوساگروپروم بيلىگىنەن «اتاحان» اتانعان جۋرابەكوۆ كەتكەندە سول ادامنىڭ ورنىن باسقان، ۆيتسە-پرەمەر-مينيستر بولىپ ىستەگەن، ي.كاريموۆتىڭ قاتال مەكتەبىنەن وتكەن ادام. اكەسىنىڭ «ەندى مانساپتى قوي، اۋدانداعى 22 مىڭ قازاقتىڭ جەتىمى مەن جەسىرىنە دەيىن قازاقستانعا تۇگەل الىپ ءوت!» دەگەن اماناتىن 4 ىنىسىمەن (بىرەۋى – اۋدان اكىمى بولىپ تۇرعان) بىرىگىپ ورىنداپ، بانكتەن 10 جىلعا العان كرەديتپەن شىمكەنتتە تمد-دا تەڭدەسى جوق، ءار ۇيىندە جىلىجايى بار (سونىڭ ارقاسىندا حالىق كرەديتتەن قۇتىلىپ، ءۇي وزدەرىنىكى بولىپ قالدى), تسەمەنتتەن باسقا قۇرىلىس زاتىنىڭ ءبارىن، جىلىجاي، ءمودۋلدى ءۇي جاساپ شىعاراتىن، ت.ب. زاۋىتتارى، ءتۇرلى تال-اعاش، كوكونىس پيتومنيكتەرى، ەرەكشە گۇلزارى، جەراستى جولدارى بار، 2275 ەكىقاباتتى كوتتەدجدەن، 30 پاتەرلى 30 بەسقاباتتى ۇيدەن تۇراتىن، باس جوسپارى جاسالعان «اسار» قالاشىعىن سالعان ادام. فرانتسيا 1968-69–جىلدارى 6 ملن.فرانتسۋزدى الجيردەن 2 جىل ىشىندە كوشىرىپ اكەلسە، يبەكەڭنىڭ سىرتتتاعى 5 ملن. باۋىرىمىزدى 5 جىلدان اسىرماي الىپ كەلەرىن، تاعى 200 «اسار» سالىپ بەرەرىن باسىڭىزداعى شاشىڭىزداي كورە بەرىڭىزدەر.
كەمشىلىگى. اتتەڭ! اتتەڭ! ءبىر ەمەس، ەكى، ءۇش اتتەڭ... كەمشىلىگى – قازاقستاندا تانىمال ەمەستىگى. ەسەسىنە، وزبەكستاندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە. «ەمەن شوقپار ەلۋ بەسكە» ەندى كەلگەن يبەكەڭنىڭ – باسقا ەڭبەگىن ايتپاعاندا - قانداستارىمىزدى ەلگە اكەلۋدەن باستاپ، تالاي ماسەلەدە بىزبەن باقتالاس باۋىرلارمەن ۇلتتىق مۇددەنى العا ۇستاي وتىرىپ ءتىل تابىسۋدا، ءتۇپتىڭ تۇبىندە تولىققاندى ورتالىق ازيالىق وداق قۇرۋدا ەرەكشە ءرول اتقارا الارى حاق.
ەندى وسى ازاماتتىڭ ۇشەۋى دە نەمەسە بىرەۋى عانا بايگەگە ءتۇستى دەيىك. ولاي دەيتىنىمىز، سوڭعى ەكى ازامات شىن مانىندە دە ۇلت جاناشىرى رەتىندە ناقتى ومىرمەن ەسەپتەسۋگە ءماجبۇر بولعاندىقتان («پوليتيكا – يسكۋسستۆو ۆوزموجنوگو» دەپ بەكەر ايتىلماعان عوي), ولار «حالىقتىڭ داۋىسىن بولە-جارعانىمىز دۇرىس بولماس» دەۋى مۇمكىن ەكەنىن دە ەسكەرۋگە ءتيىسپىز. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، جالپى، بيلىككە وپپونەنت رەتىندە سايلاۋعا تۇسەتىن باسقا دا ۇمىتكەرلەرگە ورتاق سايلاۋالدى باعدارلاماسى مىناداي بولعانى ءجون. راس، بۇل باعدارلاما راديكالدى (ىمىراسىز) بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، بىراق، ءبىزدىڭ جۇيەنى تۇبەگەيلى وزگەرتپەسە ەشقانداي ناتيجە شىقپايتىندىقتان جانە كۇن ساناپ الەمدىك ەكونوميكادان، عىلىمنان، ت.ب. ارتقا كەتىپ بارا جاتقاندىعىمىزدان وسى باعىتتى دۇرىس دەپ سانادىق. ارينە، زارىمىز بار، زورىمىز جوق...
1. اۋىر، كانىگى (رەتسيديۆيست) قىلمىسكەرلەردەن باسقا جازاعا تارتىلعانداردىڭ بارىنە، ونىڭ ىشىندە سىرتتاي ۇكىم شىعارىلعان ساياسي قىلمىسكەرلەرگە دە راحىمشىلىق، كەشىرىم جاساۋ. 2020 جىل – قازاقتىڭ تاتۋلىق، ىنتىماق، بىرىگۋ جىلى بولۋى ءتيىس. ولار ەلگە ورالىپ، وتانىنا ءىس جۇزىندە ادال قىزمەت ەتۋگە مۇمكىن العانى ءجون.
2. پارلامەنتتى تاراتىپ، ونى 100 ادامنان تۇراتىن، تىكەلەي بىرمانداتتىق ايماقتان (وكرۋگتەن) سايلاناتىن، ءبىر پالاتالى ەتىپ قايتا قۇرۋ. ولكەلىك (وبلىستىق) جانە اۋداندىق، قالالىق ماسليحاتتارمەن قاتار كەڭەستىك جاقسى ۇلگىمەن ءاربىر 1000 نەمەسە 2000 ادامنان ءبىر دەپۋتات سايلاناتىن جەرگىلىكتى – اۋىلدىق، كەنتتىك جانە قالا ىشىندەگى اۋداندىق ءماسليحاتتاردى دا قۇرۋ جانە سول اۋماقتا ورنالاسقان بارلىق كاسىپورىن، مەكەمە باسشىلارى جىلىنا 4 رەت ولاردىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ تۇراتىن ەتۋ كەرەك. بۇل – باسشىلاردىڭ حالىقتان الىستاپ كەتپەۋىن، سىبايلاس جەمقورلىققا سالىنباۋىن قامتاماسىز ەتەدى، قاي مەنشىك يەسى بولسىن، ەڭ الدىمەن ەلگە قىزمەت ەتەتىنىن ەسكە ءتۇسىرىپ وتىرادى، جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتەدى.
3. كونستيتۋتسياعا پرەزيدەنت پەن ۆيتسە-پرەزيدەنت 5 جىلعا تىكەلەي جاسىرىن داۋىسپەن سايلاناتىن، مينيسترلەر كابينەتى، «سامۇرىق-قازىنا» سەكىلدى ەكىنشى ۇكىمەت بولمايتىن، 20 مينيستر تىكەلەي پرەزيدەنتكە باعىناتىن، 17 ولكە (وبلىس) مەن 3 مەگاپوليس اكىمدەرى ءوز باعدارلامالارىن الدىمەن اۋداندىق، سوسىن ولكەلىك جانە مەگاپوليستىك ءماسليحاتتاردا قورعاعان سوڭ، ۇزدىك شىققانى ەكەۋى پرەزيدەنت قاراۋىنا ۇسىنىلىپ بارىپ تاعايىندالاتىن وزگەرىس ەنگىزۋ;
4. بيلىك پەن بيزنەستەگىلەردىڭ شەت ەلدەردە جاسىرعان قارجىلارىن تەز ارادا ءوز ەرىكتەرىمەن قايتارۋى; ول ءۇشىن ولاردىڭ ارقايسىسى دۇنيە-بايلىعىنىڭ تازا ەكەنىن دالەلدەۋگە مىندەتتى. جاسىرعىسى كەلەتىندەر بولسا، ولارعا ءبىر عانا: «سەن وسى جازعانىڭنىڭ شىندىق، تابىسىڭنىڭ ءبارى تازا جولمەن كەلگەنىن راستاپ، اللا-تاعالاعا جانىڭدى بەرەسىڭ بە؟» سۇراق قويىلۋعا ءتيىس. «جانىمدى بەرەمىن» دەگەن ادامدى تىنىش قالدىرۋ ارقىلى ۋاقىتتى ۇنەمدەۋ (اللا جازاسىن بەرۋدى ۇمىتپايدى...); ءوز ەرىكتەرىمەن قايتارعانداردىڭ جارتى قاراجاتى قازىناعا قايتارىمسىز قۇيىلۋى، شيرەك بولىگىن مەملەكەت ولاردان 25 جىلعا پايىزسىز قارىزعا الۋى، شيرەك بولىگىن ولاردىڭ وزدەرىندە قالدىرۋ كەرەك. جاسىرعانداردىكى تابىلعان كەزدە ولاردىڭ بارلىق ءۇي-جايى، دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنۋى ءتيىس.
5. امەريكانى «ۇلى دەپرەسسيادان» جوسپارلى ەكونوميكانىڭ ارقاسىندا امان الىپ شىققان ف.رۋزۆەلتتىڭ ۇلگىسىمەن گوسپلاندى 10 جىلعا قايتا اكەلۋ، الداعى ءبىر جىلدا: مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىكتىڭ بيزنەس-قۇرىلىمدار تىزە قوسىپ، الەمدىك ەكونوميكانىڭ دامۋ باعىتىن ەسكەرىپ، وتاندىق ەكونوميكانى ەڭ وزىق تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق تۇرعىدان سوعان سايكەستىندىرە تولىق قايتا قۇرۋدى ماقسات تۇتقان «قر مەملەكەتتىك بىرجىلدىق جانە بەسجىلدىق ەكونوميكالىق دامۋ جوسپارىن» قۇرۋ; جۇمىسسىزدار مەن «ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعانداردىڭ» ناقتى ءتىزىمىن جاساپ، ولاردىڭ ءبارىن وندىرىستىك سۇرانىس پەن وزدەرىنىڭ تىلەگىنە قاراي قايتا دايارلاۋ، و.ءى. ءبىرىنشى كەزەكتە تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ۇيرەتەتىن كۋرستاردا وقىتىپ شىعارۋ;
6. جەر جانە جەر قويناۋىنىڭ بايلىعى قازاق حالقىنىڭ قۇداي بەرگەن نەسىبەسى بولعاندىقتان مەملەكەتتتىڭ مەنشىگى ەكەندىگى، قازبا بايلىق ونى يەلەنىپ العان بارلىق وتاندىق جانە شەتەلدىك كومپانيالاردان مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلاتىندىعى، جەر ەشكىمگە ساتىلمايتىنى، جەكە مەنشىككە تەك قانا 49 نەمەسە 99 جىلعا جالعا بەرىلەتىنى، قازاقستانداعى مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى ەكەندىگى، ءدىنىمىز يسلام ءدىنى اياسىندا حانافيا مازحابى ەكەندىگى، ءوزىن دەموكراتيا وتانى سانايتىن ۇلىبريتانيانىڭ ۇلگىسىمەن مەملەكەت پرەزيدەنتى سونىمەن بىرگە ەلدەگى يسلام ءدىنىنىڭ جەتەكشىسى ەكەندىگى, پرەزيدەنت بولىپ ءبىر عانا تالاپقا ساي كەلەتىن (سول جەتەدى) جاسى وتىزدان اسقان ۇلتى قازاق ازاماتىنىڭ (قاي ەلدە تۇراتىنى ماڭىزدى ەمەس، ال، قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن دەپ جازۋ ەستىگەن جۇرتتان ۇيات) سايلانا الاتىندىعى ناقتى كورسەتىلگەن، ت.ب. دا بۇگىنگى ءومىر تالابى مەن بولاشاقتىڭ قامىن ويلاعاننان تۋىنداعان وتە ومىرشەڭ وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن جاڭا كونستيتۋتسيا مەن جەر تۋرالى جاڭا كودەكستى جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا قابىلداۋ;
7. قازاقستانعا كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن بارلىق قانداسىمىزعا – شامامەن 5 ملن. - شەكارادا تولقۇجات تاپسىرىلاتىنى، نەگىزىنەن شىعىستان باتىسقا دەيىن شەكارالىق ولكەلەرگە قونىستاندىرۋ، ءار وتباسىعا باسپانا بەرىلۋى، 10 قوي، 2 سيىر نەمەسە سونىڭ قۇنىنداي قارجى، قولىنا جانى قالاعان جۇمىس بەرىلەتىنى، بيزنەس باستايمىن دەگەندەرگە ارنايى ەسەپشوت اشىلاتىنى، وسى ءىستىڭ 2020-2025 جىلدارداعى بەسجىلدىقتا اياقتالۋى; سونىمەن قاتار جاپون ۇكىمەتىمەن بىرلەسە وتىرىپ جاپون ەلىنەن 5 ملن.ماماندى ۇزاق مەرزىمگە اكەلىپ (ولار بۇعان قارسى ەمەس), ورالمان قازاقتارمەن تەڭجارا ارالاستىرىپ ورنالاستىرۋ، جاڭا تەحنيكالى، وزىق تەحنولوگيالى ونەركاسىپ جانە اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن تەرەڭ وڭدەيتىن ءوندىرىس وشاقتارىن، و.ءى. ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقيالىق «سيليكون جازىعىن» قۇرايتىن بىرنەشە ۇندىستاندىق بانگولور تەكتەس قالالار سالۋ، «ءبىر اۋىل – ءبىر ءونىم» ساياساتىن ۇستانۋ، سونىڭ ارقاسىندا 10-15 جىلدىڭ ىشىندە ەلىمىزدىڭ پوستيندۋستريالدىق دامىعان ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ;
8. الداعى بەس جىلدا: مەديتسينالىق جاردەم مەن ورتا، ارنايى ورتا جانە جوعارى ءبىلىم الۋ تولىق تەگىن بولۋىن، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ تەڭ جارتىسى ەر ادامدار بولۋىن; ۇستازدىق جانە دارىگەرلىك ماماندىق ەڭ مارتەبەلى دە جوعارى جالاقىلى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ; ءبىلىم بارلىق دەڭگەيدە – مەكتەپتەن ۋنيۆەرسيتەتكە دەيىن – تەك قانا قازاق تىلىندە بەرىلۋىن، مەكتەپتە شەت ءتىلىن تەك 5 سىنىپتان باستاپ وقىتۋدى، الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە جوق «ۇشتىلدىلىك» باعدارلاماسى مەن لاتىن قارپىنە كوشۋدەن باس تارتۋ، ونىڭ ورنىنا 2025 جىلدان باستاپ ءوزىمىزدىڭ ءتول رۋنيكالىق (ويما) جازۋعا كوشۋدى (ناعىز رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەن - وسى!), مەملەكەت اۋماعىندا تەك قانا قازاق ءتىلى قولدانىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ;
9. قازاق حالقىنىڭ جاپپاي تەحنيكالىق ساۋاتتى بولۋىنا بەتبۇرىس جاساۋ; ونەرتاپقىشتار، ينجەنەرلەر مەن عالىمدار ۇستازدار مەن دارىگەرلەردەن كەيىنگى ءۇشىنشى مارتەبەنى يەمدەنۋىنە، اسىرەسە، تەحنيكالىق جاڭالىققا كوپتەپ قول جەتكىزۋدىڭ ارقاسىندا «پاسسيۆتىك تابىستىڭ» ەسەلەپ ارتۋىنا، كەڭ تاراۋىنا قول جەتكىزۋ; جاپون حالقىنىڭ ۇلگىسىمەن ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ «يننوۆاتسيا ۇلتتىق ۇرانعا اينالۋى ءتيىس» دەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ىسكە اينالۋىن قامتاماسىز ەتۋ;
10. انا دەنساۋلىعى مەن بالا قامى الدىڭعى ورىن قويىلۋىن، ءار بالا ءۇشىن ەشقانداي قوسىمشا شارتسىز 18-گە كەلگەنشە اي سايىن 100 (3 بالا بولسا 300, 6 بالا بولسا 600) دوللار كولەمىندە جاردەماقى تولەپ وتىرۋ; مەكتەپ جانە ارنايى ورتا، جوعارى ءبىلىم باعدارلاماسىن، وقۋلىقتار مازمۇنىن ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان تۇگەل قايتا جاساپ شىعۋ; بۇكىل ونەر مەن مادەنيەت، ادەبيەت قازاق حالقىنىڭ جاس ۇرپاعى اسقاق رۋحتى، نامىسقوي، ارلى، ءبىرسوزدى، دەنساۋلىعى مىقتى، سپورتشى، جانى تازا، بىلىمگە بەرىلگەن، ەڭبەكقور، تالاپتى، قايتپاس قايسار، تاباندى، ىزدەنىمپاز، جاسامپاز، جاڭالىققا قۇشتار، بەساسپاپ-ونەرپاز، ىنتىماقشىل، كوپشىل، باۋىرمال، تاربيەلى، كورگەندى، «بويىندا – قۋات، كوزىندە – وي» (اباي) بار، ۇلتىنىڭ مۇددەسىن بارىنەن جوعارى قوياتىن پاتريوت ۇل مەن قىز بولىپ شىعۋىن مەملەكەت، قوعام جانە وتباسى بولىپ بىرلەسە قامتاماسىز ەتۋ.
ارينە، بۇدان باسقا دا كوپتەگەن باپتار بار، ونىڭ بارىنە جازا بەرمەيىك دەدىك. نەگىزگىلەرى قامتىلدى سياقتى. ارتىق-كەم جەرىن تولىقتىرۋعا، كۇشەيتۋگە قارسىلىق جوق.
ومىرزاق اقجىگىت
Abai.kz
