28 ناۋرىز كۇنى سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات ساۋلە ايتپاەۆا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ا.ۇ. ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. وندا بىلاي دەلىنگەن:

قۇرمەتتى اسقار ۇزاقبايۇلى!

2009 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 63-سەسسياسىندا بەكىتىلگەن حالىقارالىق كۇندەر كۇنتىزبەسىندە ەكى جەر كۇنى بار ەكەنى بەلگىلى. ءبىرىنشىسى - 20 ناۋرىزداعى كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى، ەكىنشىسى - 22 ءساۋىر. ءبىرىنشى جەر كۇنىنىڭ بىتىمگەرشىلىك جانە گۋمانيستىك ءمانى بار ءارى قازاقستان وسى كۇنى وزىمىزگە ءتان دانالىقتى، ءوزارا قۇرمەت پەن وتانعا سۇيىسپەنشىلىكتى بۇكىل الەمگە پاش ەتە وتىرىپ، دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە كوشتى.

جەر-انا كۇنى رەتىندە جاريا ەتىلگەن 22 ءساۋىر قازىرگى جانە كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە ەكولوگيالىق سۇرانىستارىنىڭ ءادىل تەڭدىگىنە قول جەتكىزۋدى، ءار ادامنىڭ قورشاعان ورتاعا ۇقىپتى قاراۋىن، ونى قورعاۋى مەن كوركەيتۋدى ماقسات ەتەدى.

ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىن ورىنداۋ جونىندەگى مىندەتتەردى وزىمىزگە الا وتىرىپ، ءبىز جەردەگى ءومىردى ەكولوگيالىق يگى ىستەردى ساقتاپ قالۋعا ءارى ادامزاتتى ەكولوگيالىق اپاتتاردان قۇتقارۋعا قابىلەتتى ادامدى قالىپتاستىرۋ يدەياسىن جاريا ەتىپ وتىرمىن.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتاردا 270 مىڭ توننا قوقىس، 5,25 ترلن توننا پلاستيك بۇيىمدار قالقىپ ءجۇر، 1,8 ملرد ادام لاستانعان اۋىز سۋدى پايدالانۋدا، تەڭىزدەر مەن وزەندەردە ءومىر سۇرەتىن تىرشىلىك يەلەرى جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراۋدا. ءبىز قىس مەزگىلىنەن كوكتەمگە اۋىسقان كەزەڭدە قازاقستاندا وسى جاعدايدىڭ قالاي بولعانىن انىق كورىپ وتىرمىز. جەر-انا قوقىستان وتە باياۋ ارىلادى، قالپىنا كەلۋ مەن جاڭا كۇش جيناۋ جانە تىرشىلىك يەلەرىن ازىقتاندىرۋ ءۇردىسى قيىن جۇرەدى.

جەردىڭ توزا باستاۋى، بيولوگيالىق الۋاندىقتى جوعالتۋ ءۇردىسىن توقتاتۋ، اۋانىڭ لاستانۋى، وسىنىڭ ءبارى، اسىرەسە بالالاردا، كوبىنەسە تىنىس الۋ ورگاندارىنىڭ، اسقازان-ىشەك جولدارىنىڭ اۋرۋلارىنا جانە جۇرەك-تامىر اۋرۋلارىنا اكەلىپ سوعادى.

2003 جىلعى 8 قازانداعى ورحۋس كونۆەنتسياسىنا لاستاۋشى زاتتار مەن شىعارىندىلاردى تىركەۋ تۋرالى حاتتاما كۇشىنە ەندى، ول جۇرتشىلىقتىڭ ەكولوگيالىق اقپاراتقا قول جەتكىزۋ قۇقىعىنا كەپىلدىك بەرەتىن ءبىرىنشى حالىقارالىق كەلىسىم بولدى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ەكولوگيالىق كودەكس پەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2018-2020 جىلدارعا ارنالعان حالىقارالىق شارتتار جاساۋدىڭ پەرسپەكتيۆالىق جوسپارىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى جوسپارلاعان بولاتىن. الايدا، بۇگىنگى تاڭدا بۇل ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن اشىق قالىپ وتىر.

قۇپيالاردان باسقا لاستانۋ تۋرالى اقپاراتتىڭ اشىق تۇردە بەرىلۋى حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ مەن دەنساۋلىقتى دامىتۋدىڭ ىقتيمال جولدارى، وسىمتالدىقتىڭ ساقتالۋى تۋرالى حاباردار بولۋ دەڭگەيىن ارتتىرا تۇسەدى.

وسىعان بايلانىستى مەندە بىرقاتار سۇراقتار مەن ۇسىنىستار بار:

- اۋانى لاستايتىن زاتتاردىڭ تىزىمىنە فەنول، فورمالدەگيدتەر، كۇكىرتسۋتەگى، حروم جانە ونىڭ قوسىلىستارى، قورعاسىن مەن ونىڭ قوسىلىستارى قوسىلا ما؟

- ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بارلىق كەڭىستىگىن: دالانى، سۋ ايدىندارىن، ساياجاي القاپتارىن، اۆتوموبيل جولدارى مەن تەمىرجول اۋماقتارىن پلاستيكتەن جاسالعان زاتتاردان، قۇرىلىستار مەن وزگە دە شارالاردىڭ قالدىقتارىنان تازارتۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ;

- قاجەتتى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى قابىلداۋ ارقىلى قالىڭدىعى 15 ميكروننان از پوليەتيلەن پاكەتتەرىن وندىرۋگە، يمپورتتاۋعا جانە ساتۋعا تىيىم سالۋ (60-تان استام ەلدە پوليەتيلەن پاكەتتەرىن شىعارۋدان باس تارتتى);

- قورشاعان ورتاعا اسەرلەرىن، جەرگىلىكتى شيكىزاتتى تاڭداۋ جانە ونىڭ شىققان جەرلەرىن باقىلاۋدى جانە ورگانيكالىق ونىمدەردىڭ ۇلەسىن ۇلعايتۋدى ەسكەرە وتىرىپ، جاۋاپتى مەملەكەتتىك جانە بيزنەستەگى قىزمەت كورسەتۋلەردىڭ پرينتسيپتەرىن دامىتۋ;

- بيزنەستەگى بارلىق قىزمەت تۇرلەرىن قورشاعان ورتاعا زياندى اسەردى قىسقارتۋعا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باعىتتاۋ;

- عيماراتتاردى، قۇرىلىستاردى، ۇيلەردi پايدالانباعانى جانە سانيتارلىق جاعدايدا كۇتiپ ۇستاماعانى ءۇشiن يەلەرگە قاتىستى ەكولوگيالىق باقىلاۋدى بەلگiلەۋ;

- بارلىق تابيعي سۋ كوزدەرىن: سۋ قويمالارىن، بۇلاقتاردى، اشىق قۇدىقتاردى تازالاۋ;

- قازاقستاننىڭ تالانتتى بالالارى اتا-انالارىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە 22 ساۋىردە جانە جىل بويىنا كوشەت وتىرعىزۋ ءۇشىن اعاش الەيالارىنا ارنالعان القاپتار ءبولۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرۋ. بۇگىندە قازاقستاندىق بالالار دارىندار رەيتينگىندە 100 ەل اراسىندا 12-ءشى ورىنعا يە بولىپ وتىر.

- ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىندا مالتا تاستاردان سەنسورلى جولدار جاساۋ ءۇشىن ورىندار ءبولۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ. ءارتۇرلى تاستاردى جانە باسقا ماتەريالداردى ىرىكتەۋ جانە تسەمەنتتەۋ ارقىلى جاسالاتىن وسىنداي جولدا قاراپايىم ءجۇرۋ كەزىندە ادام تابانىنا وڭ اسەر ەتەتىنى بەلگىلى. اۋماعى شاعىن كورەيا ەلىندە پايدا بولعان سۋ-دجوك ەمى ادام تابانى مەن ساۋساقتارداعى بيولوگيالىق بەلسەندى نۇكتەلەرگە اسەر ەتۋگە نەگىزدەلگەن. ول نۇكتەلەرگە ىقپال ەتۋ ءۇشىن تابانعا اسەر ەتۋ كەرەك. قاراپايىم ءارى اركىم قول جەتكىزە الاتىن وسىنداي ەم ءۇشىن پاركتەر مەن سكۆەرلەردە، بالالار الاڭقايلارى مەن سپورت الاڭدارىندا ارنايى سەنسورلى جولدار جاسالۋى كەرەك. ونى بارلىق تۇرعىندار، اسىرەسە قوزعالىس-تىرەك اپپاراتى بۇزىلعان، اۋتيزممەن اۋىراتىن بالالار تەگىن پايدالانا الار ەدى. سوندىقتان وسى ماقساتتا اۋقىمدى ىستەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا مىنا ماسەلەلەر بويىنشا تاپسىرما بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن:

- بۇل ماسەلەگە بايلانىستى بالالارعا ەرتە جاستان وڭ پىكىر قالىپتاستىرۋ.

- بالالار مەن اتا-انالاردىڭ ىزگى ىستەردى بىرگە جاساۋىنا ماڭىز بەرە وتىرىپ، ءتۇرلى جاعدايلار مەن وقيعالارعا ورايلاستىرىپ جىل بويىنا اۋقىمدى وتباسىلىق-ەكولوگيالىق فەستيۆالدار، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان تاربيەلىك شارالار وتكىزۋ. دۇرىس ەكولوگيالىق تاربيە بۇكىل ادامنىڭ تولىق تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بالانى قوعامنان سىرت اينالۋعا ىقپال ەتەتىن كوشە اسەرىنەن الشاقتاتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى دالەلدەندى;

- مەكتەپتەر مەن وقۋشىلار ۇيلەرىندە ەكولوگيالىق ۇيىرمەلەر قۇرۋ، ولاردىڭ وسى سالا قۇرىلعىلارىمەن ەڭ از دەڭگەيدە جابدىقتالۋىنىڭ ءوزى ەكولوگيالىق تاربيەنىڭ تيىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرادى. بالالاردىڭ جاعالاۋ مەن ساياباقتاردى، كوشەلەردى كوركەيتۋگە، اعاشتاردى وتىرعىزۋعا قاتىسۋى وي-ءورىسىنىڭ كەڭەيۋىنە دە، ءوز جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن تىرىسۋعا ىقپال ەتەدى;

- بالالاردىڭ ۇلكەندەرمەن بىرگە تابيعات اياسىنداعى داعدىلار ەرەجەسىن ەسكە تۇسىرەتىن، تۇرعىن ءۇي ەكولوگياسى تۋرالى، ۇيدەگى جانە قورشاعان ورتاداعى ادام ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ پايداسى تۋرالى ايتاتىن ەكولوگيالىق-بيولوگيالىق ورتالىقتار اشۋ.

كوللەدجدەر مەن مەكتەپتەردەگى وقۋ بارىسىندا جاھاندىق، ايماقتىق جانە جەرگىلىكتى ماسەلەلەردەگى ەكولوگيانىڭ ءوزارا بايلانىسىن اشىپ،  وقۋشىلاردىڭ سانا-سەزىمدەرىنە، ساناسىنا اسەر ەتۋ، ويلانۋعا جانە ارەكەت ەتۋگە ماجبۇرلەۋ.

حالىقارالىق جەر كۇنىن وسى شارانىڭ باستاماسى رەتىندە بەلگىلەنىپ، تۇراقتى تۇردە اتاپ ءوتىلۋى ءتيىس.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتi جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسi تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس، دەپۋتاتتىق ساۋال ناتيجەلەرi تۋرالى زاڭدا بەلگىلەنگەن مەرزiم iشiندە جازباشا جاۋاپ بەرۋدى وتىنەمىن.

ساۋلە ايتپاەۆا، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى

Abai.kz