ماعاۋين بايتۇرسىنوۆتىڭ جىرىن اسان قايعىعا نەگە تەلىدى؟
«ەگەمەن قازاقستاندا» كوزىقاراقتى قازاقتى ەلەڭ ەتكىزەرلىك قىزىق ماقالا جاريالاندى. «جادوۆسكايادان»... اتتى ماقالا (http://www.egemen.kz/305378.html) اۆتورى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ اسان قايعىنىڭ جىرى «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» احمەت بايتۇرسىنوۆقا تيەسىلى ەكەنىن ايتادى. ول بۇل ولەڭدى احمەت بايتۇرسىنوۆ يۋليا جادوۆسكايادان اۋدارعان، ونى عالىم مۇحتار ماعاۋين بىلسە دە اسان قايعىعا تەلىپ جىبەرگەن دەيدى.
ماقالا وتە وزەكتى بولعاندىقتان سىزدەرگە دە ۇسىنىپ وتىرمىز.
«جادوۆسكايادان»...
ءبولىسۋ...
«قويشى!»
ماقالادا بايان ەتكەلى وتىرعان جايدى اۋىزەكى اڭگىمەدە ايتقانىمىزدا اعامىزدىڭ داۋىسى وسىلايشا وقىس شىعىپ كەتىپ ەدى. سونان كەيىن-اق: «وتە قىزىقتى فاكتى ەكەن. ەگەر مىنا ايتقانىڭ دالەلدى بولسا، گازەتكە جازبايسىڭ با؟»، دەگەن. مۇنى 2007 جىلى شىققان «ءتولتۋما مەن تەلتۋما» اتتى مونوگرافيالىق زەرتتەۋىمىزدە كەلتىرگەنىمىزدى ونشا قاناعات تۇتا قويعان جوق. «قازىرگى كىتاپ دەگەن نە؟ كىتابىڭ كوپ بولسا 2-3 مىڭ دانامەن شىققان بولار. 170 مىڭمەن تارايتىن گازەتتىڭ ءجونى ءبىر باسقا»، دەپ تاعى تاقىمداي ءتۇستى. سول اڭگىمەدەن بەرى دە ەكى-ءۇش ايداي ۋاقىت ءوتتى. اقىرى قولعا الۋعا بەل بايلادىق.
«ەگەمەن قازاقستاندا» كوزىقاراقتى قازاقتى ەلەڭ ەتكىزەرلىك قىزىق ماقالا جاريالاندى. «جادوۆسكايادان»... اتتى ماقالا (http://www.egemen.kz/305378.html) اۆتورى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ اسان قايعىنىڭ جىرى «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» احمەت بايتۇرسىنوۆقا تيەسىلى ەكەنىن ايتادى. ول بۇل ولەڭدى احمەت بايتۇرسىنوۆ يۋليا جادوۆسكايادان اۋدارعان، ونى عالىم مۇحتار ماعاۋين بىلسە دە اسان قايعىعا تەلىپ جىبەرگەن دەيدى.
ماقالا وتە وزەكتى بولعاندىقتان سىزدەرگە دە ۇسىنىپ وتىرمىز.
«جادوۆسكايادان»...
ءبولىسۋ...
«قويشى!»
ماقالادا بايان ەتكەلى وتىرعان جايدى اۋىزەكى اڭگىمەدە ايتقانىمىزدا اعامىزدىڭ داۋىسى وسىلايشا وقىس شىعىپ كەتىپ ەدى. سونان كەيىن-اق: «وتە قىزىقتى فاكتى ەكەن. ەگەر مىنا ايتقانىڭ دالەلدى بولسا، گازەتكە جازبايسىڭ با؟»، دەگەن. مۇنى 2007 جىلى شىققان «ءتولتۋما مەن تەلتۋما» اتتى مونوگرافيالىق زەرتتەۋىمىزدە كەلتىرگەنىمىزدى ونشا قاناعات تۇتا قويعان جوق. «قازىرگى كىتاپ دەگەن نە؟ كىتابىڭ كوپ بولسا 2-3 مىڭ دانامەن شىققان بولار. 170 مىڭمەن تارايتىن گازەتتىڭ ءجونى ءبىر باسقا»، دەپ تاعى تاقىمداي ءتۇستى. سول اڭگىمەدەن بەرى دە ەكى-ءۇش ايداي ۋاقىت ءوتتى. اقىرى قولعا الۋعا بەل بايلادىق.
«بەتبۇرىس وقيعا» دەگەن تىركەس جۋرناليستەردىڭ قالامىنا ءجيى-ءجيى ورالىپ تۇرادى. كەيدە ورىندى، كەيدە ورىنسىز ايتىلا بەرەدى. ال 1968 جىلى «قوبىز سارىنى» مەن 1971 جىلى «الداسپان» اتتى كىتاپتاردىڭ جارىق كورۋىنە بايلانىستى وسى بەتبۇرىس وقيعا ءسوزىن قولدانۋدىڭ ەش ارتىقتىعى جوق. مۇحتار ماعاۋين قۇراستىرىپ، باسپاعا ازىرلەپ، العىسوزىن، تۇسىنىكتەرىن جازىپ جاريالاعان بۇل كىتاپ - حV-ءحVىىى عاسىرلارداعى قازاق اقىن، جىراۋلارىنىڭ شىعارمالار جيناعى - شىن مانىندە قازاق ادەبيەتىندەگى بەلەستى بەتبۇرىستى تياناقتاپ بەردى. بەتبۇرىستى سونىڭ الدىندا جارىق كورگەن «قوبىز سارىنى» باستاعان. «الداسپاندا»: «قاي حالىقتىڭ بولماسىن ادەبيەتىنىڭ پايدا بولۋى جانە قالىپتاسۋى وتە كۇردەلى قۇبىلىس. قازاق ادەبيەتى دە ءوزىنىڭ بۇگىنگى بيىگىنە، قازىرگى ورەسىنە ءبىر كۇندە جەتە سالعان جوق. تالاي اسۋ-قيالاردان، تالاي بەل-بەلەستەردەن ءوتتى. الدەنەشە ءجۇز جىلدار بويى سان قيلى تاريحي وقيعالاردىڭ ساۋلەسىن بويىنا ءسىڭىرىپ، وتكەن كۇن، وزعان داۋرەن، كونە زاماننىڭ شەجىرەشىسى بولدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتۇپ نەگىزى قادىم عاسىرلار - تۇرىك قاعاناتتارى داۋىرىنە تىرەلەدى»، دەپ جازعان، سونىمەن بىرگە، تۇرىكتەر، تاتارلار، قازاقتار، قىرعىزدار، تۇركىمەندەر، ءازىربايجاندار، وزبەكتەر، قاراقالپاقتار ءوز الدارىنا وتاۋ كوتەرىپ، جەكە حالىقتارعا اينالماي، ارالاس-قۇرالاس جۇرگەن كەزدە جاسالعان ەسكەرتكىشتەر تەگىس وسى تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ بارىنە ورتاق مۇرالار بولىپ سانالاتىنىن باسىن اشىپ ايتقان عالىم-قالامگەر «قوبىز سارىنىنىڭ» ءبىرىنشى تاراۋىنداعى ءبىرىنشى سويلەمدى «دەربەس، قازاق اتىمەن اتالاتىن ادەبيەتتىڭ ءومىر ءسۇرۋى حV عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن باستالادى»، دەپ شەگەلەي جازىپ، وسى تۇجىرىمىن تالاس تۋدىرمايتىنداي ەتىپ دالەلدەپ شىققان ەدى. «قوبىز سارىنى» مەن «الداسپان» قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن تۇتاستاي ءۇش عاسىرعا ءارى شەگەرگەنى بۇگىندە بارشاعا بەلگىلى. سول قوس كىتاپ قازتۋعان جىراۋ، اسان قايعى، دوسپامبەت جىراۋ، شالكيىز جىراۋ، جيەمبەت جىراۋ، مارعاسقا جىراۋ، اقتامبەردى جىراۋ، تاتىقارا اقىن، ۇمبەتەي جىراۋ، بۇقار جىراۋ، كوتەش اقىن، شال اقىن شىعارمالارىن ادەبي اينالىمعا قوسۋ ارقىلى اقىن-جىراۋلار پوەزياسىنىڭ عاجايىپ سۇلۋلىعىن دا اشىپ بەردى. ۇلتتىق ماقتانىش سەزىمىمىزدى ارتتىرا ءتۇستى. ارعى بابالارىمىزدىڭ بوستان كۇندەگى سونشالىقتى بيىك رۋحىن كەلىستى كورسەتەتىن ءسوز مارجانىنا تاڭداي قاعا وتىرىپ، بودان كۇندەگى ءحالىمىزدى دە بۇرىنعىدان بايىپتىراق پايىمداي باستادىق.
«الداسپانمەن» العاش جەتكەن جاۋھار جىرلار، شىنىندا دا، اۋىز اشقىزىپ، كوز جۇمعىزارلىقتاي ەدى. زەردەلى زەرتتەۋشى جىلدار بويى جيناپ ءجۇرىپ-ءجۇرىپ، ءساتتى ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ توبەمىزگە ساۋ ەتكىزىپ توگىپ كەپ جىبەرگەن سول جاقۇتتاردىڭ اراسىنان اسان قايعىنىڭ «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» دەپ باستالاتىن ەكى شۋماعى جارقىراي كورىنەتىن. «الداسپاننىڭ» قوسىمشا مۇقاباسىنىڭ فورزاتسقا بۇكتەلەتىن جەرىنە باسىلعان ەكى ولەڭنىڭ ءبىرى وسى. ەكىنشىسى - بۇقار جىراۋدىڭ «اسقار تاۋدىڭ ولگەنى» دەپ باستالاتىن قىسقا تولعاۋى. ونداي ورىنعا كىتاپتىڭ ەڭ ءبىر شۇرايلى شۋماقتارى شىعارىلاتىنى بەلگىلى. بۇل ولەڭگە م.ماعاۋين: «ۇزاق تولعاۋدىڭ العاشقى جولدارى. وسى كىتاپتى قۇراستىرۋشى 1968 جىلى جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننەن العان. تۇڭعىش جاريالانۋى» («الداسپان»، ا.،1971, 243-بەت) دەگەن تۇسىنىكتەمە بەرگەن.
ءى.ەسەنبەرليننىڭ سونىڭ ارتىنشا جارىق كورگەن «الماس قىلىش» رومانىندا مىنانداي جولدار بار:
«ەل قامىن ويلاعان، ۇلى سىنشى اسان قايعىنىڭ بۇل جىراۋلاردىڭ قايسىسىنان بولسا دا ەڭسەسى بيىك جاتىر. ونىڭ جىرى قايعى ءتارىزدى ءتۇپسىز تەرەڭ، ەل مۇراتى ءتارىزدى ماڭگى وشپەس ارماندى، انا جۇرەگىندەي مەيىرىمدى كەلەتىن...
حان ورداسىنىڭ الدىنا كىلەڭ بي، باتىرلار القا-قوتان وتىرعاننان كەيىن اسان قايعى ايتىستى باستادى. ول الدىمەن ءوزى ىشتەگى كۇيىگىن سىرتقا شىعارا ەل-جۇرتىنىڭ قامىن ءسوز ەتىپ ءبىراز تولعاۋ ايتتى. حالىققا تاراپ كەتكەن:
«تازا ءمىنسىز اسىل تاس
سۋ تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان تاس
جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا شىعادى»، - دەپ باستالاتىن ۇلى تولعاۋىن دا وسى جولى ايتقان-دى. ءبىر بۋناپ، ءبىر بوساتقان ناۋقاستاي، بويىن قىسقان جىرىن ءبىتىرىپ بارىپ «ۋف» دەپ دەمىن الدى. ەندى ول بيدا ورامالىمەن كۇن ءسۇيىپ، جەل ءۇرىپ قاتپارلانعان كۇستى ماڭدايىنان سورعالاعان تەرىن سىپىرا ءسۇرتتى» ء(ى.ەسەنبەرلين. ون تومدىق شىعارمالار جيناعى. 6-توم. 49-50-بەتتەر).
«قوبىز سارىنىنان»، «الداسپاننان»، «الماس قىلىشتان» كەيىن-اق وسىناۋ عاجايىپ جولدار جادىمىزدا جاتتالىپ، اۋىزدان اۋىزعا اۋىسىپ، كىتاپتان كىتاپقا كوشىپ جۇرە بەردى. دالا داناگويلەرىنىڭ فيلوسوفيالىق تەرەڭدىگىن ايتساق تا، جىراۋلار پوەزياسىنىڭ كەمەل كوركەمدىگىن ايتساق تا الدىمەن ويىمىزعا وسى جولدار ورالاتىن. وعان مىسالدى ون-ونداپ كەلتىرە بەرۋگە بولادى. ءبىر-ەكەۋىن عانا كولدەنەڭ تارتا كەتەيىك. حانعالي سۇيىنشاليەۆ: «اقىن سوزدەرىنە ءتان نارسە تەرەڭدىك پەن ويلىلىق. ول تەرەڭنەن تولعاپ، قيانداعىنى كوزدەيدى. وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىپ، وزىنشە وي تۇيىندەيدى. اسان ءسوز قادىرىن بىلگەن، وعان ەرەكشە ءمان بەرگەن. اسان سوزدەرىنىڭ ءبارى دەرلىك ويلى ناقىلدار. مىسال ءۇشىن «الداسپان» جيناعىندا 1972 جىلى تۇڭعىش جاريالانعان مىنا ءبىر جولداردى كەلتىرسە دە بولادى» (ح.سۇيىنشاليەۆ. «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى. ا.، 1997, 257-بەت»), دەيدى دە، «تازا ءمىنسىز اسىل تاستى» تاراتا تالدايدى. نىسانبەك تورەقۇل قازاقتىڭ بي-شەشەندەرى جونىندە جازعان ەڭبەگىندە: «ءبىر جازدا ابىلقايىر حان ءوزىنىڭ ماڭعىت دەگەن ايەلىنەن تۋعان تۇڭعىش ۇلى قايتىس بولىپ، اس بەرەدى. بۇل ۇلان-اسىر اس ۇلىتاۋ مەن اقكول ارالىعىنداعى كوكوراي شالعىندى كەڭ دالادا وتەدى. اسقا اياق جەتەر اتىراپتان كوپ حالىق جينالادى. حاندى قۇرمەت تۇتقان جەر-جەردەگى باي، بەكتەر، سۇلتان، بيلەر بىرىنەن ءبىرى اسىرا تارتۋ-تارالعىسىمەن ارتىنىپ-تارتىنىپ جەتەدى. اس بىرنەشە كۇنگە سوزىلادى. ات جارىس، بايگە، كوكپار، كۇرەس دەيسىڭ بە، ايتەۋىر قازاق داستۇرىندە بار بارلىق سالت-سانا، ويىن-ساۋىقتىڭ ءبارى وتەدى. اقىندار ايتىسادى، كۇيشىلەر كۇي شەرتەدى، انشىلەر ءان سالادى. حان سول ءبىر استى ءوزىنىڭ اقىلگوي ابىزى ساراي جىراۋى اسان قايعىعا باسقارتادى» (ن.تورەقۇل. دالانىڭ دارا ءدىلمارلارى. ا.، 2001, 62-63-بەتتەر), دەيدى دە، بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان جيىندى اسان جىراۋ «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» دەپ كەلەتىن تولعاۋىمەن باستاعانىن ايتادى. قىسقاسى، اسان قايعىنىڭ وسىناۋ قوس شۋماعى جىراۋلار پوەزياسىنىڭ ەتالوندىق ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ءبىزدىڭ رۋحاني قازىنامىزدان ويىپ تۇرىپ ورىن الدى. ءسويتىپ ءبارى دە ورىن-ورنىنا كەلگەن سياقتى ەدى.
ايتسە دە، ءبىز بۇل ماقالادا اسان قايعى جايىندا ەشتەڭە ايتپاق ەمەسپىز. ويتكەنى...
ارادا جىلدار ءوتتى. قايتا قۇرۋ دەگەن ءبىر كەزەڭ باستالىپ كەتتى. جىلجىپ جاريالىلىق جەتتى. الاشتىڭ ارىستارى اقتالا باستادى. الدىڭعىلاردىڭ قاتارىندا اقاڭ - احمەت بايتۇرسىنوۆ اقتالدى. 1989 جىلى اقاڭنىڭ كىتابى دا شىقتى. قاراساق - وسى ولەڭ سول كىتاپتا ءجۇر! ءدال سول كۇيىندە دەۋگە جاقىن.
ءمىنسىز تازا مەرۋەرت
سۋ تۇبىندە جاتادى.
ءمىنسىز تازا اسىل ءسوز
وي تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان زات
جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز
شەر تولقىتسا شىعادى.
بار ايىرماسى: ءبىرىنشى جول - «ءمىنسىز تازا مەرۋەرت»، ءۇشىنشى جول - «ءمىنسىز تازا اسىل ءسوز»، بەسىنشى جول - «سۋ تۇبىندە جاتقان زات». ءۇش جولدا وزگەرىس بار دەگەن اتى عانا، ولاردا دا تەك «تازا ءمىنسىز» تىركەسى «ءمىنسىز تازا» دەلىنگەن، «مەرۋەرت» «اسىل تاسپەن»، «تاس» «زاتپەن» الماسقان. بار بولعانى وسى.
ولەڭنىڭ باسىندا «يۋ.جادوۆسكايادان» دەگەن جازۋ تۇر. ال كەرەك بولسا! سوندا جيىرما شاقتى جىلدان بەرى اينالىپ-ءۇيىرىلىپ وبەكتەپ جۇرگەن، اسان قايعىعا تيەسىلى ەكەندىگىنە تيتتەي دە كۇمان كەلتىرمەي كەلگەن جىرىمىز قازاقشاعا اۋدارىلعان ورىس ولەڭى بولىپ شىقتى ما؟..
سولاي. ءيا، بۇل ولەڭ اقاڭنىڭ ورىس اقىنى يۋليا جادوۆسكايادان جاساعان اۋدارماسى. كۇمانىڭىز بولماۋى ءۇشىن تۇپنۇسقانى دا كەلتىرەيىك. بۇرىن ول ولەڭدى ءسوز قۋىپ جۇرگەن مامان ادەبيەتتانۋشىلار بولماسا، بىلايعى جۇرت وقي دا المايتىن. ويتكەنى، يۋ.جادوۆسكايانىڭ ولەڭدەرى كەڭەستىك كەزەڭدە ءبىر-اق رەت، 1958 جىلى، ونىڭ وزىندە ياروسلاۆل قالاسىنداعى وبلىستىق باسپادان عانا شىققان. ول كىتاپ قازاقستانعا جەتپەگەن سياقتى. ءبىز ءوزىمىز ول جيناقتى 2005 جىلى ماسكەۋگە بارعاندا رەسەي مەملەكەتتىك كىتاپحاناسىنان (بۇرىنعى «لەنينكا») عانا كورە الدىق. ەندى عوي جاعداي باسقاشا. ينتەرنەتتى قاراپ جىبەرسەڭىز، يۋ.جادوۆسكايا دەگەن ءسوزدى تەرىپ جىبەرسەڭىز بولدى، ونىڭ ولەڭدەرى ءورىپ شىعا كەلەدى.
سونىمەن، تۇپنۇسقا مىنانداي:
لۋچشي پەرل تايتسيا
ۆ گلۋبينە مورسكوي;
زرەەت مىسل سۆياتايا
ۆ گلۋبينە دۋشي.
نادو سيلنو بۋرە
مورە ۆزۆولنوۆات،
چتوب ونو، ۆ بورەني،
ۆىبروسيلو پەرل!
نادو سيلنو چۋۆستۆۋ
دۋشۋ پوترياستي
چتوب ونا، ۆ ۆوستورگە،
ۆىرازيلا مىسل.
ءتىپتى كۇمانىڭىز قالماۋى ءۇشىن سوزبە-ءسوز سىرەستىرىپ اۋدارىپ تا كورەيىك. اسىل مارجان تەڭىز تەرەڭىندە جاتادى. قاسيەتتى وي جان تەرەڭىندە ءپىسىپ-جەتىلەدى. مارجاندى سۋ بەتىنە سەرپىپ شىعارۋ ءۇشىن داۋىلدىڭ تەڭىزدى قاتتى تولقىتۋى كەرەك. ءوز ويىن شابىتتانىپ جەتكىزۋى ءۇشىن سەزىمنىڭ جاندى قاتتى سىلكۋى كەرەك.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ الۋان قىرلى اق الماستاي اسىل دارىنىنىڭ ارداقتى ءبىر قىرى - اۋدارماشىلىعى. كرىلوۆتىڭ شىعارمالارىن «قىرىق مىسال» دەپ جاريالاعاندا: «جۇك الدى شايان، شورتان، اققۋ ءبىر كۇن، جەگىلىپ تارتتى ۇشەۋى دۇركىن-دۇركىن. تارتادى اققۋ - كوككە، شايان - كەيىن، جۇلقيدى سۋعا قاراي شورتان شىركىن» دەپ توگىلدىرەتىن اقاڭ مىنا ولەڭدى دە سونشالىقتى جاتىق ەتىپ ورگەن، ناعىز قازاقتىڭ ءسوز ساپتاۋىمەن كادىمگى ءوز جىرىمىزعا اينالدىرىپ جىبەرگەن. اكادەميك سەرىك قيراباەۆتىڭ اقاڭنىڭ كرىلوۆتان جاساعان اۋدارمالارىنا ايشىقتى مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ، «مۇنىڭ نەسى كرىلوۆ؟ بۇل جولداردى وقىعاندا، كرىلوۆ ۇمىت قالىپ، كوز الدىڭدا احمەت قانا تۇرادى. تازا قازاقى ولەڭ - احمەت ولەڭى» (س.قيراباەۆ. كوپ تومدىق شىعارمالار جيناعى. 5-توم. ا.، 2007, 244-بەت) دەيتىنى ەسكە تۇسەدى.
اقاڭ جادوۆسكايا جىرىن تازا قازاقى ولەڭگە قالاي اينالدىرعان؟ وسى ورايدا اباي اتامىزدىڭ اسىل ۇلگىسى ەسكە تۇسەدى. لەرمونتوۆ ارقىلى گەتەدەن اۋدارىلعان «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپ» سونداي عوي. ابايدىڭ لەرمونتوۆتاعى «تاۋ شىڭدارىن» «تاۋعا» ءتۇسىرىپ، اسقاقتاعان شىڭى جوق شىڭعىس تاۋىنا كەلتىرىپ، «اڭعاردى» جازىق «دالاعا» اۋىستىرىپ، قاراۋىلدىڭ اينالاسىنا اينالدىرىپ جىبەرگەن دانىشپاندىعىنىڭ ارقاسىندا گەتە كارتيناسى قازاق جەرىنە كوشكەن دە قويعان. ءۇش تىلدەگى نۇسقانى قاتار سالىستىرىپ قاراعان، «فاۋست» اۋدارماشىسى مەدەۋباي قۇرمانوۆتىڭ: «دالانى جىم-جىرت ەتىپ قانا قويماي، دەل-سال عىپ كەتەتىن ءتۇن قازاق ساحاراسىنىڭ ءتۇنى، قازاق ءتۇنى بولسا كەرەك» دەپ تاڭداناتىن، تامساناتىن ءجونى بار. احمەت بايتۇرسىنوۆ اۋدارماسى دا وسى ۇستانىممەن جاسالعان. ەڭ الدىمەن اۋدارماشىنىڭ شىعارمانى ايدىندى تەڭىز توسىنەن وزەن-كولدى دالاعا الىپ كەلگەنى نازار اۋدارتادى. اتىراۋدان باسقا جەردە تۋلاعان تەڭىز كورە قويمايتىن قازاققا «تەڭىزدىڭ تەرەڭىندە» دەگەننەن گورى «سۋ تۇبىندە» دەگەن ۇعىم جاقىنىراق ەكەنى بەلگىلى. جالپى، بايقاپ وتىرساڭىز، قازاق ءوزى «سۋ پەرىسى بار» دەپ وزەن-كولگە ونشا جولاي بەرمەگەن عوي. حالىق پوەزياسىندا دا «ەرتىستىڭ ار جاعىنان كوردىم سەنى» دەگەندەي جەكەلەگەن جىرلار، ارەدىك اندەر بولماسا، سۋعا قاتىستى ءسوز كوپ كەزدەسە قويمايدى. دالا ادامىنا شالقار تەڭىزدەگى دولى داۋىلدىڭ كۇشىن دە ءدال سەزىنۋ قيىنداۋ.
اقتوبەلىك ادەبيەتشى ن.بايعانينا «ك پروبلەمە لينگۆوكۋلتۋرنوگو ۆزايمودەيستۆيا ۆ پوەزي زاپادا ي ۆوستوكا» دەگەن تاماشا ماقالاسىندا («ۋنيۆەرسيتەتسكوە پەرەۆودوۆەدەنيە». ۆىپۋسك 3. سپب.، 2002, 51-ستر.) ا.بايتۇرسىنوۆ اۋدارماسىنىڭ جولما-جول كەرى تارجىمەسىن دە ۇسىنىپ، وتە دۇرىس جاساعان. وسىلاي ەتۋ ارقىلى زەرتتەۋشى ءورىستىلدى عالىمدارعا اقاڭ اۋدارماسىنىڭ دالدىگىن دالەلدەي العان. ول نۇسقا بىلاي:
بەزۋپرەچنو چيستىي جەمچۋگ
نا دنە ۆودى لەجيت
(پوكويتسيا).
بەزۋپرەچنو چيستوە دراگوتسەننوە سلوۆو
نا دنە مىسلي لەجيت
(پوكويتسيا).
تو (پرەدمەت), چتو نا دنە
ۆودى لەجيت،
ەسلي ۆەتەر ۆزۆولنۋەت،
پوياۆيتسيا.
سلوۆو، چتو نا دنە مىسلي
لەجيت،
ەسلي پەچال ۆزۆولنۋەت،
پوياۆيتسيا.
بۇل جولدارعا، بىزدىڭشە، تۇسىنىكتەمەنىڭ قاجەتى جوق. «لۋچشي پەرل» - «بەزۋپرەچنو چيستىي جەمچۋگ»، «مىسل سۆياتايا» - «بەزۋپرەچنو چيستوە دراگوتسەننوە سلوۆو» بولىپ ءمانى تەرەڭدەپ كەتكەنىن اركىم-اق كورە الادى. ونىڭ سىرتىندا ولەڭدە «جەل» ءسوزىن «ۆەتەر» دەۋدىڭ، «شەر» ءسوزىن «پەچال» دەۋدىڭ جەتىمسىزدىگىن سەزەتىنىمىز تاعى بار. يۋ.جادوۆسكايانىڭ وزىندەگى «چۋۆستۆو» ءبىز قومسىنىپ وتىرعان وسى «پەچال» سوزىنە دە جەتپەي جاتىر. تاعى ءبىر ايتاتىن جاي: تۇپنۇسقادا پرەدلوگتارمەن قوسقاندا 34 ءسوز، ا.بايتۇرسىنوۆتا - 27 ءسوز. «نادو سيلنو بۋرە مورە ۆزولنوۆات، چتوب ونو، ۆ بورەني» دەگەن توعىز ءسوزدى «جەل تولقىتسا» دەگەن ەكى سوزگە، «نادو سيلنو چۋۆستۆۋ دۋشۋ پوترياستي، چتوب ونا، ۆ ۆوستورگە» دەگەن توعىز ءسوزدى «شەر تولقىتسا» دەگەن ەكى سوزگە سىيعىزۋعا ءتىپتى ايتار ءسوز جوق! سودان دا قازاق نۇسقاسى ابدەن سىلىنىپ، قىرلانىپ، سىرلانىپ تۇر. اۋدارماشى ولەڭدى بارىنشا شيراتقان، جۇمىرلاعان، اقىرى افوريستىك ايشىققا جەتكىزگەن. بىرەر وقىعاندا جاتتالادى دا قالادى.
ن.بايعانينا بىلاي دەپ جازادى: «ستيحوتۆورەنيە، افوريستيچنوە پو فورمە، وبناجەننو-فيلوسوفسكوە پو سۋتي، سرازۋ جە بىلو پرينياتو كازاحسكيم چيتاتەلەم، نە ۋسومنيۆشيمسيا ۆ ەگو يسكوننوم پرويسحوجدەني. ەتو ي پوسلۋجيلو، كاك نام كاجەتسيا، ودنوي يز پريچين وتنەسەنيا مينياتيۋرى ك فيلوسوفسكوي پوەزي اسانا-كايگى» («ۋنيۆەرسيتەتسكوە پەرەۆودوۆەدەنيە». ۆىپۋسك 3. سپب.، 2002, 58-ستر.). ال بىزدىڭشە، بۇل «ءداۋ دە بولسا وسى ولەڭ اسان قايعىنىكى شىعار» دەگەننەن جاسالا قالعان شارۋا ەمەس. ءبىز بىلەتىن مۇحتار ماعاۋين سول كەزدىڭ وزىندە اقاڭنىڭ مۇراسىمەن تانىسىپ ۇلگەرگەن ادام. كونە قازاق پوەزياسى انتولوگياسىنىڭ قۇراستىرۋشى-اۆتورىنا وسى قوس شۋماقتى حالىققا قالايدا جەتكىزۋ باستى ماقسات بولعان شىعار. 1971 جىلى اتىن اتاۋعا دا تىيىم سالىناتىن احمەت بايتۇرسىنوۆ اۋدارماسىن ءبارىبىر باستىرا المايتىنىن بىلگەن سوڭ م.ماعاۋين ولەڭدى اسان قايعى بابامىزعا ادەيى باسىبايلى ەتىپ بەرگەن سياقتى.
بۇگىندە بۇل ماسەلەنىڭ باسى اشىق. ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ۇستازى اقاڭنىڭ ورنى «قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا جەر جارالىپ، سۋ اققالى بەرگى قالعان قازاقتىڭ قوسقان ۇلەسى ءبىر پارا دا، بايتۇرسىنوۆتىڭ ءبىر ءوزىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ءبىر پارا»، «احمەت بايتۇرسىنوۆ - ۇلتتىق دامۋدىڭ تالاي جىل ابدەن توت باسىپ قاراۋسىز قالعان، ءتىپتى قاراڭ قالا جازداعان تەگەرشىگىن ءبىر ءوزى اينالدىرىپ كورىپ، مىگىرسىز قوزعالىسقا قوسىپ بەرگەن، ەرتەگىنىڭ ەرلەرىندەي ەرەن تۇلعا. تۋعان حالقىنىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ سىرىن تاپ ونداي ءبىلىپ، سول جولدا قالتقىسىز ەڭبەك ەتىپ، ماڭگى ەسكىرمەيتىن اعىل-تەگىل مول ۇلەس قوسا العان قايراتكەر قازاق توپىراعىندا وعان دەيىن دە، ودان كەيىن دە بولعان ەمەس» ء(ا.كەكىلباەۆ) دەپ باعالانادى. اقاڭنىڭ اۋدارماشىلىعى جايىندا دا از جازىلىپ جاتقان جوق.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ قاسيەتتى قالامىنان شىققان بۇل تۋىندى كادۋىلگى اۋدارما اياسىنا سىيا المايدى. بۇل ءسوز اۋدارمانى قومسىنۋدى بىلدىرمەيدى. ءويتىپ قارايتىن بولساڭىز، «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» ءتىپتى جالپى ادەبيەتتىڭ دە اياسىنا سىيا المايدى. مۇندا بۇكىل ءومىردىڭ ءمان-ماعىناسى جاتىر. اسىل الىس قونادى، جاۋھار جاسىرىن جاتادى، شىن تەرەڭدى زاماننىڭ جەلى، ۋاقىتتىڭ دەمى عانا قوزعاي الادى، شىم تەرەڭ ءسوزدى ادامنىڭ تولعاۋى ەمەس، قوعامنىڭ تولعاعى عانا ايتقىزا الادى. دەمەك، ءبارىنىڭ ءوز ءجونى بار، ءوز جولى بار، ءوز ۋاقىتى بار، ءوز زاڭدىلىعى بار. سونىمەن بىرگە، اشىلمايتىن اسىل دا بولمايدى، ايتىلمايتىن ءسوز دە بولمايدى. ءبارىنىڭ كەزى كەلەدى، بارىنە زاماننىڭ تەزى كەلەدى. ولەڭ وسىلاي دەيدى. سونى كوز الدىڭىزدان كەتپەيتىندەي سۋرەتكە سالادى، وردالى ويدى وبرازعا ورايدى. كوركەمدىك ءۇشىن كولدەنەڭ تۇرعان، ايتارىنان الاڭداتىپ اكەتەر ءبىر ءسوز جوق. ءمىنسىز جىر. مىگىرسىز سىر.
«اۋدارىلعان ولەڭ - اۋدارعان اقىننىڭ دا ولەڭى»، دەگەنىمىز بار ەدى «ءتولتۋما مەن تەلتۋما» اتتى كىتابىمىزدا (استانا، «ەلوردا»، 2007, 443-بەت). ىڭعايسىزداۋ بولسا دا ءوز ءسوزىمىزدى ءوزىمىز قايتالاۋعا ءماجبۇرمىز. راسىندا دا، اباي اۋدارمالارىن «اۆتورى - م.يۋ.لەرمونتوۆ، اۋدارعان - ا.قۇنانباەۆ» دەگەندەي ەتىپ قالاي عانا ايتارسىز؟! ايتپايمىز. قايتا، «ءتىل ونەرى دەرتپەن تەڭ» دەپ «اباي اتامىز جازعانداي» دەپ تۇرىپ سويلەيمىز، سولاي سىلتەمە جاسايمىز. ال، بىلاي قاراساڭىز، بۇل اباي ءسوزى ەمەس قوي. بۇل لەرمونتوۆتىڭ «نە ۆەر سەبە، مەچتاتەل مولودوي، كاك يازۆى بويسيا ۆدوحنوۆەنيا» دەگەن جولدارىنىڭ اۋدارماسى («وزىڭە سەنبە، جاس ويشىل، ءتىل ونەرى دەرتپەن تەڭ») عوي. جوق، بۇل اباي ءسوزى. نەمەسە - ابايدىڭ دا ءسوزى. «شابىت - جاننىڭ جاراسى»، «شابىتتان شوشىن، جارالايتىن جانىڭدى» دەگەن سياقتى الىنسا، بالكىم، اۋدارما بولار. ال «ءتىل ونەرى دەرتپەن تەڭ» اۋدارما ەمەس. اۋدارما بولسا دا تەك لەرمونتوۆتىڭ عانا ءسوزى ەمەس. سول سياقتى، «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» تا جادوۆسكايانىڭ عانا ءسوزى ەمەس، اقاڭنىڭ دا ءسوزى.
سونىمەن، بۇل اتاقتى ولەڭ يەسىنىڭ وزىنە قايتارىلىپ وتىر. «وزىنە»؟ كىمگە؟ جادوۆسكاياعا ما؟ بايتۇرسىنوۆقا ما؟ الدىمەن - بايتۇرسىنوۆقا. نەگە؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن س.قيراباەۆ ءبىز جوعارىدا كەلتىرگەن ماقالادا كرىلوۆتان جاسالعان اۋدارمالارعا بايلانىستى ايتا وتىرىپ، بىلاي قايتارعان: «احمەت پايداسىنا شىعاتىن تاعى ءبىر فاكت - ونىڭ كرىلوۆ ولەڭ جولدارىن جولما-جول اۋدارىپ وتىرماي، مازمۇنىن الىپ، وزىنشە قارا ولەڭ ۇلگىسىمەن، ءوز سوزىمەن جاڭا ولەڭ جاساۋىندا». نازار اۋدارىڭىز: ءوز سوزىمەن جاڭا ولەڭ جاساۋىندا. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءدال سولاي ەتكەنىن حال-قادەرىمىزشە دالەلدەۋگە تىرىستىق.
ارينە، بۇل ولەڭ جادوۆسكاياعا دا قايتارىلىپ وتىر. قالاي دەگەندە دە، اقاڭ جادوۆسكايا جىرىن ارقاۋ ەتىپ الدى عوي، سونداعى بەينەلى ويدان قاناتتاندى عوي. وسى جاعىنان قاراعاندا، ءبىز تۇپنۇسقا اۆتورىنا دا قارىزدارمىز.
بۇعان دەيىن جادوۆسكايا ەسىمى شىن مانىندە قازاق ادەبيەتتانۋىنىڭ، ناقتى ايتقاندا اۋدارماتانۋىنىڭ عىلىمي اينالىمىنا تۇسە قويعان جوق. ول كىم؟ مۇنى بىلە ءجۇرۋ بىزگە ارتىق ەتپەيدى دەپ ويلايمىز.
يۋليا ۆالەريانوۆنا جادوۆسكايا - ون توعىزىنشى عاسىرداعى ورىس اقىنى. 1824 جىلى ياروسلاۆل گۋبەرنياسىنىڭ ليۋبيموۆ ۋەزىندەگى سۋببوتينو سەلوسىندا دۆوريان وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جادوۆسكايا جايىندا جانىڭ تەبىرەنبەي جازا المايسىڭ.
1 شىلدە كۇنى گۋبەرنياداعى ءىرى شەنەۋنىكتەردىڭ ءبىرى ۆالەريان جادوۆسكيدىڭ ايەلى بوسانىپ، قىز تابادى. قىزىلشاقا نارەستەنى العاش كورگەن ساتتە اناسى تالىپ تۇسەدى. ءسابيدىڭ سول قولى اتىمەن جوق، وڭ قولىنىڭ تەك ءۇش ساۋساعى عانا قىلتيادى... جاس بوسانعان ايەل بالاسىنىڭ ءدال مۇندايلىق جارىمجان بولىپ تۋىن قۇدايدىڭ كارىنە ۇشىراعانىمنان دەپ بىلەدى. ول تۇرمىسقا بولاشاق كۇيەۋىنىڭ قالىڭدىعىنىڭ جولىن كەسىپ بارىپ شىققان ەكەن. اقىرى كۇنى-ءتۇنى قايعىعا باتقان شەشەسى كوپ ۇزاماي ايىقپاس دەرتكە شالدىعىپ، از ۋاقىتتىڭ اياسىندا ومىردەن ءوتىپ كەتە بارادى. نەبارى ءۇش جاسىندا جەتىم قالعان يۋليانى اكەسى (ايتقانداي، ونىڭ ءوزى ناعىز اۋمەسەر، قاتىگەز كىسى بولعان كورىنەدى، اۋمەسەرلىگى سول - ۋسادباداعى ءۇيدىڭ باسپالداقتارى وزگەلەردىكىنە ۇقساماسىن دەپ ادەيى بارىنشا تىك جاساتىپتى، ايەلى اياعى اۋىر كەزىندە سول تىك باسپالداقتان قۇلاپ، قاتتى جاراقات العان ەكەن، ال قاتىگەزدىگىن قوسىمشا جازارمىز) ناعاشى اجەسىنىڭ قاراۋىنا بەرەدى. اجەسى - ن.ل.گوتوۆتسەۆا. بولاشاق اقىننىڭ ناعاشى جۇرتىنىڭ حيكاياسى وزىنشە قىزىق. گوتوۆتسەۆتەر اۋلەتى سوناۋ حV عاسىردان باستاۋ الادى ەكەن. ۇلى كنياز ۆاسيلي ءىى-ءنىڭ بيلىگى تۇسىندا ونىڭ تاتارلارعا تۇتقىنعا ءتۇسىپ قالاتىنى بار. سونى تۇتقىننان بوساعاندا ماسكەۋگە احمەت دەگەن تاتار مىرزاسى جەتكىزىپتى. الگى احمەت ماسكەۋگە كەلگەن سوڭ قايتپاي قالىپتى، قايتپاي قالعانىمەن قويماي، پراۆوسلاۆيە دىنىنە ءوتىپ، شوقىنعاندا پەتر دەگەن ات الىپتى. پەتر اتانعان احمەتتىڭ اندرەي دەگەن بالاسى تاپ-تۇيناقتاي تىندىرىمدىلىعىمەن كوزگە ءتۇسىپ، گوتوۆەتس دەگەن لاقاپ اتقا يە بولىپتى. سول ساقاداي ساي گوتوۆەتستىڭ اتى كەيىن بۇكىل ءبىر اۋلەتتىڭ فاميلياسىنا اينالىپتى. ءسويتىپ، يۋليا جادوۆسكايانىڭ بويىندا تۇركى قانى دا بار. ءتان كەمىستىگىن يۋليا ۆالەريانوۆنا جان بايلىعىمەن تولتىرا بىلگەن. 5 جاسىندا ءارىپ تانىعان قىز بالا 12 جاسىنا جەتكەندە اتاسىنىڭ قولىنداعى جەكە كىتاپحانانى تۇگەل وقىپ بىتىرگەن ەكەن. ال ەندى جاڭاعى ايتقان اكە قاتىگەزدىگىنە كەلەيىك. يۋليا جاستايىنان كوركەمسوزگە قۇمار بولىپ وسەدى. جەكە پانسيوندا وعان ءسوز ونەرىنەن ساباق بەرگەن ۇستازى پەتر پەرەۆلەۆسكي مەن جاس قىزدىڭ اراسىندا سۇيىسپەنشىلىك وتى تۇتانادى. سونى بايقاسىمەن-اق قىز اكەسى بۇلقان-تالقان اشۋلانىپ، اقىرى مۇعالىمدى قۋىپ شىعادى. ونىمەن تۇرمىس قۇرۋ جونىندە ويىڭا دا الۋشى بولما دەپ قاتاڭ ەسكەرتەدى قىزىنا. جاس جىگىتتىڭ سونداعى بار كىناسى ءدىني سەميناريانى بىتىرگەنى، دياكوننىڭ بالاسى ەكەندىگى، ياعني دۆوريان اۋلەتىنە كۇيەۋلىككە جارامايتىندىعى. قىسقاسى، سۇيىسكەن جاستار امالسىز ايىرىلىسادى. پەتر ۇزاق جىلدار بويى يۋليانى قيماي، قايتا-قايتا گۋبەرنياعا كەلە بەرسە دە قىز اكەسى ءبىر جىبىمەي قويادى. يۋليا جادوۆسكايا ولەڭدەرىنىڭ ءومىر بويعى باستى سارىنى باقىتسىز ماحاببات، جاپا شەكتىرەر جالعىزدىق، ساعىنىش سازدارى بولىپ كەلەتىنى سودان.
يۋ.جادوۆسكايانىڭ باسپا بەتىن كورگەن العاشقى ەكى ولەڭىنىڭ ءبىرى - ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «لۋچشي پەرل تايتسيا». ول 1843 جىلى «موسكۆيتيانين» جۋرنالىنىڭ 12-ءشى سانىندا جاريالانعان ەكەن. بۇل ارا اقىن شىعارماشىلىعىن تالداپ جاتاتىن جەر ەمەس. ءبىزدىڭ دە جادوۆسكاياتانۋشى بولا قالۋعا جاعدايىمىز جوق. تەك يۋ.جادوۆسكايا پوەزياسىنا ءوز زامانىنىڭ تالاي مىقتىلارى جوعارى باعا بەرگەنىن ايتا كەتكىمىز كەلەدى. ارينە، ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ەلەۋلىسى - ن.ا.دوبروليۋبوۆتىڭ «ستيحوتۆورەنيا يۋلي جادوۆسكوي» دەگەن كولەمدى ماقالاسى. ۇلى سىنشى كەيىن ءبىزدىڭ اقاڭ اۋداراتىن ولەڭگە دە توقتالعان. «ەتوت ۆوستورگ، ۆ كوتورىي پريحوديت دۋشا، پوترياسەننايا چۋۆستۆوم، چتوبى ۆىرازيت سۆياتۋيۋ مىسل، زرەيۋششۋيۋ ۆ دۋشەۆنوي گلۋبينە، سوستاۆلياەت نەوتەملەموە دوستوينستۆو ۆسەح يلي پو كراينەي مەرە پوچتي ۆسەح ستيحوتۆورەني گ-جي جادوۆسكوي»، دەپ جازعان ن.ا.دوبروليۋبوۆ. بىزدىڭشە، ا.بايتۇرسىنوۆ جادوۆسكايا جىرىنا وسى ماقالا ارقىلى نازار سالعان. ءتىپتى ولەڭدى ءۇش شۋماق جىر تولىق كەلتىرىلگەن سول ماقالادان الىپ اۋدارۋى دا مۇمكىن. ولاي دەيتىنىمىز، اقاڭ الگى ولەڭدى تارجىمەلەگەن 1911 جىلى جادوۆسكايانىڭ ومىردەن وتكەنىنە شيرەك عاسىردان اسىپ كەتكەن ەدى. جادوۆسكايا شىعارمالارىنىڭ ءتورت تومدىق تولىق جيناعى جاريالانعانىنا دا 17 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالعان. سونشا جىل بۇرىنعى، اتى بەيمالىمدەۋ اۆتوردىڭ كىتاپتارى قازاق دالاسىنا جەتسە دە ساقتالا قويۋى قيىن شىعار.
عۇمىر بويى ءتان جاراسى دا، جان جاراسى دا جازىلماي كەتكەن، جاس كۇنىندەگى عاشىعىن كۇتۋمەن وتكەن وسى ءبىر اياۋلى ادامنىڭ اقىلمەن ەمەس، تەك جۇرەكپەن ءومىر سۇرگەنىن، قاتىگەز شەشىمىمەن ءومىرىن وكسىتكەن اكەسىمەن دە ءتىل تابىسىپ، ونىڭ قول-اياعى سەمىپ قالعاندا قانشاما جىلدار بويى باسىندا وتىرىپ كۇتكەنىن، اقىر اياعىندا جۇرەك قىسپاسىنان قايتىس بولعانىن ۆ.بلاگوۆونىڭ «پوەزيا ي ليچنوست يۋ.ۆ.جادوۆسكوي» (ساراتوۆ، 1981) كىتابىنان، بۇگىندە ينتەرنەتتەن كەز كەلگەن ادام وقيتىن ديسسەرتاتسيالاردان (ي.ۆويتەنكو. پروزا يۋلي جادوۆسكوي: جانروۆوە ي ستيلەۆوە سۆوەوبرازيە. ە.ترۋشينا. ليريكا يۋ.ۆ.جادوۆسكوي: ميروۆوزرەنيە ي پوەتيكا), كەيىنگى جىلداردا ونىڭ تۋعان جەرىندە جۇيەلى تۇردە ءوتىپ جۇرگەن پوەزيا فەستيۆالدەرىندەگى جىلى پىكىرلەردەن دە بىلەمىز. قايتكەندە دە يۋ.جادوۆسكايانىڭ ورىس ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا وزىندىك ورنى بارى انىق. 7 ماۋسىمنىڭ - اقىن يۋليا جادوۆسكايانى ەسكە الۋعا ارنالعان ءداستۇرلى پوەزيا مەرەكەسىنىڭ الدىندا وسى ماقالانى ءبىر پارىزىمىزدىڭ وتەۋى رەتىندە جازدىق. ءبىز ءۇشىن ەڭ باستىسى - جادوۆسكايا جىرىنىڭ قازاقتىڭ ۇلى تۇلعاسىنىڭ قولىنان شىپ-شىمىر، جۇپ-جۇمىر قوس شۋماقتىڭ توگىلىپ تۇسە قالۋىنا سەبەپشى بولعاندىعى، ونىڭ ءبىزدىڭ رۋحاني ومىرىمىزگە قىمبات قازىنا بولىپ قوسىلعاندىعى.
ءسوز تۇيىنىنە كەلەيىك. مۇنان بىلاي «تازا ءمىنسىز اسىل تاس» دەپ باستالاتىن جاۋھار جىردىڭ يەسى احمەت بايتۇرسىنوۆ دەپ تۇپكىلىكتى تانۋىمىز ماقۇل دەر ەدىك. ارينە، وسىنداي ءبىر ماقالا جازىلدى ەكەن دەپ قازاقتىڭ ساناسىنا اسان قايعى ءسوزى بولىپ، دۇرىسى - حالىقتىڭ ءسوزى بولىپ ءسىڭىپ كەتكەن ولەڭگە قايتادان اۆتورلىق الىپ بەرۋ وڭاي دا ەمەس ەكەنىن بىلەمىز. ايتسە دە، ادىلەتتىلىك وسىنى تالاپ ەتەدى.
ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ.
