شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ مەرەيتويلىق سامميتىنە قاتىسۋ ءۇشىن استاناعا ارنايى ساپارمەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى  ماحمۇد احمادينەجاد كەلگەنى بەلگىلى. ءبىر قىزىعى ول بۇعان دەيىن تاشكەنتتە وتكەن شىۇ سامميتىنە قاتىسۋدان باس تارتقان ەكەن. ال 2009 جىلعى ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسادى دەپ جوسپارلانعان احمادينەجادتىڭ ەكاتەرينبۋرگ قالاسىنداعى ساپارى ەلدەگى جاعدايلارعا بايلانىستى ەكىنشى كۇنى جالعاسادى. وسىنداي توسىن مىنەزىمەن تانىس پارسى پاتشاسى بۇل جولى دا جۇرىسىنەن جاڭىلمادى. ول الەمدەگى ساياسي احۋالدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە قاتىستى جيىرمادان استام تەك قانا ريتوريكالىق سۇراقتاردان تۇراتىن بايانداماسىن وقىدى.

ءبىز احمادينەجادتىڭ اتالمىش جيىرما ساۋالىنا جەكە-جەكە توقتالۋدى ماقسات ەتكەن جوقپىز. كەرىسىنشە، يران پرەزيدەنتى تۋرالى از كەم اڭگىمە وربىتسەك...

2005 جىلى سايلاۋشىلاردىڭ 62 پايىز داۋىسىمەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتىگىنە  ماحمۇد احمەدينەجاد كەلگەندە  ول تۋرالى باق جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرعان بولاتىن. ءا دەگەننەن-اق اقپاراتتىق شابۋىلدىڭ استىندا قالعان پارسى پاتشاسىن باتىس اقپارات قۇرالدارى ءالى كۇنگە دەيىن «كەرىتارتپا باعىتتاعى» باسشى رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ال شىن مانىندە ماحمۇد احمەدينەجاد «كەرىتارتپا باعىتتاعى» باسشى ما، الدە «حالىق ءسوزىن» سويلەۋشى پرەزيدەنت پە؟

شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ مەرەيتويلىق سامميتىنە قاتىسۋ ءۇشىن استاناعا ارنايى ساپارمەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى  ماحمۇد احمادينەجاد كەلگەنى بەلگىلى. ءبىر قىزىعى ول بۇعان دەيىن تاشكەنتتە وتكەن شىۇ سامميتىنە قاتىسۋدان باس تارتقان ەكەن. ال 2009 جىلعى ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىسادى دەپ جوسپارلانعان احمادينەجادتىڭ ەكاتەرينبۋرگ قالاسىنداعى ساپارى ەلدەگى جاعدايلارعا بايلانىستى ەكىنشى كۇنى جالعاسادى. وسىنداي توسىن مىنەزىمەن تانىس پارسى پاتشاسى بۇل جولى دا جۇرىسىنەن جاڭىلمادى. ول الەمدەگى ساياسي احۋالدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە قاتىستى جيىرمادان استام تەك قانا ريتوريكالىق سۇراقتاردان تۇراتىن بايانداماسىن وقىدى.

ءبىز احمادينەجادتىڭ اتالمىش جيىرما ساۋالىنا جەكە-جەكە توقتالۋدى ماقسات ەتكەن جوقپىز. كەرىسىنشە، يران پرەزيدەنتى تۋرالى از كەم اڭگىمە وربىتسەك...

2005 جىلى سايلاۋشىلاردىڭ 62 پايىز داۋىسىمەن يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتىگىنە  ماحمۇد احمەدينەجاد كەلگەندە  ول تۋرالى باق جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرعان بولاتىن. ءا دەگەننەن-اق اقپاراتتىق شابۋىلدىڭ استىندا قالعان پارسى پاتشاسىن باتىس اقپارات قۇرالدارى ءالى كۇنگە دەيىن «كەرىتارتپا باعىتتاعى» باسشى رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ال شىن مانىندە ماحمۇد احمەدينەجاد «كەرىتارتپا باعىتتاعى» باسشى ما، الدە «حالىق ءسوزىن» سويلەۋشى پرەزيدەنت پە؟

1979 جىلعى يسلام رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن يران مەملەكەتى مونارحيالىق باسقارۋ جۇيەسىنەن ءبىرجولاتا باس تارتتى. ايتسە دە ودان كەيىنگى ون جىلعى ۋاقىت حالىقتى ارا-تۇرا كوتەرىلىستەرگە شىعۋىنا ءماجبۇر ەتپەي قويمادى. ەسەسىنە، يسلام رەۆوليۋتسياسى يراندىقتارعا تولىق تاۋەلسىزدىك اكەلدى. ماسەلەن، ىلگەرىدە اقش ازاماتتارى ۆيزاسىز كەز كەلگەن ۋاقىتتا  يران ەلىنە كىرىپ مۇنايىن يەمدەنسە، 1979 جىلدان باستاپ امەريكاندىقتاردىڭ تايراڭداۋى ساپ تيىلدى. بۇعان دەيىن شاحتىق-مونارحيالىق باسقارۋدىڭ ىقپالىندا بولعان پارسىلار ەندىگى ۋاقىتتا 4 جىلدان ەكى رەت قانا سايلانۋ قۇقىعىنا يە پرەزيدەنتتىك بيلىككە اۋىستى. نەگىزى، حالىقتىڭ قولداۋى باسىم بولسا، ءۇشىنشى قايتارا سايلاۋعا تۇسۋگە قۇقى بار. ايتسە دە بۇعان دەيىنگى پرەزيدەنتتەردىڭ ىشىندە ءۇشىنشى رەت ەل باسقارۋ باقىتى ەشقايسىسىنا بۇيىرماعان. ال 2009 جىلعى دودا دا جەڭىسكە جەتكەن ماحمۇد احمەدينەجادتىڭ ءۇشىنشى رەت سايلاۋعا ءتۇسۋ تۇسپەۋى نەعايبىل. ويتكەنى سىرتقى كۇش ءمىر-حۇسەين مۋساۆي باستاعان وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ وتىرعانى بەلگىلى.

ءوزىن الەمنىڭ قامقورشىسى سانايتىن باتىس ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە اقش پەن ءيزرايلدىڭ مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنە قىرىن قارايتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ال اتالمىش مەملەكەتتەردىڭ جىمىسقى ساياساتىنا ون مىڭ جىلدىق تاريحى بار يراندىقتار ايتارلىقتاي قارسىلىق تانىتۋدا. داۋدىڭ باسى ارينە يادرولىق قارۋعا كەلىپ تىرەلەدى. بۇگىن دە يادرولىق قارۋ اقش پەن يزرايلدە، رەسەيمەن سولتۇستىك كورەيا سىندى بىرقاتار ەلدەردە بار. ايتسە دە، يران باسشىسى يادرولىق باعدارلامانى ىسكە اسىرىپ، قولعا الا باستاسا، تيران بولىپ شىعا كەلە مە؟ باتىس نۇسقاعان دەموكرتيانىڭ دەگەنىمەن ءجۇرۋدى قالامايتىن ماحمۇد احمەدينەجادتىڭ راديكالدىق باعىتتا ارەكەت ەتىپ جاتقانىن جاقتىرمايتىندار بار. دەگەنمەن دە، ول جايداقتىققا جول بەرمەي قاتقىلداۋ ساياسات ۇستانۋعا ءبىر جاعى ءماجبۇر. ويتكەنى سىرتقى كۇش بەلگىلى تۇلعانى نەمەسە سپورتشىلار مەن انشىلەردى وزدەرىنە تارتۋ ارقىلى قۇيتىرقى ساياساتىن جۇرگىزۋدە. نەگىزى اقش يراننىڭ ءالسىز جەرلەرىن ءدوپ باسىپ، «ادام قۇقىقتارى بۇزىلدى» دەگەن جەلەۋمەن تيتىقتاتۋدا.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە يران مەملەكەتى بۇگىندە ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاعدايدا وتە قيىن كۇندەردى باستان وتكەرىپ وتىر. يرانعا قارسى جاسالعان ەكونوميكالىق سانكتسيالار ارتقان سايىن، اقش پەن اراداعى تەكە-تىرەس سوعىس وتىنىڭ تۇتانۋىنا سەبەپشى بولۋى بەك مۇمكىن دەيدى ساراپشىلار. يرانعا قازىرگى كەزدە قىتاي مەن جاپونيا، مالايزيا مەن سينگاپۋر سياقتى بىرقاتار مەملەكەتتەر قارايلاسۋدا.  ال شىن مانىندە يراندا يادرولىق قارۋ بار ما؟ ول تۋرالى يرانتانۋشى ءجاميليا قامباربەكوۆا: «يراندا قارۋدىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار. بىراق اقش پەن باتىس ەلدەرى اتتاندايتىنداي دۇنيەنى قىرىپ-جوياتىن قارۋ جوق. ال اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ يندۋستريالدىق يران ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ونى كەز كەلگەن ەلدىڭ سالۋعا قاقىسى بار. ال يادرولىق قارۋ جاساۋعا يران رەسپۋبليكاسىنىڭ مۇمكىندىگى جەتپەيدى. ويتكەنى قازىر ولار قىسىمدا وتىر. سوعان قاراماستان ماحمۇد احمەدينەجاد مويىماي ارەكەت ەتۋدە»، - دەي كەلە، - باتىس ەلدەرى يراندا جەكە باسقا تابىنۋشىلىق بار سياقتى ەتىپ كورسەتەدى. بىراق ونىڭ بارلىعى جالعان. وندا دەموكراتيا جاقسى دامىعان. ماسەلەن يراندىقتار ءوز كوسەمدەرى اياتوللا ءالي حامەنەي مەن ماحمۇد احمەدينەجادتى جاقسى سىناپ، ءتىپتى ازىلدەي دە بەرەدى، - دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. ال العاش تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى يراننان قازاق  ەلىنە كوشىپ كەلگەن شىعىستانۋشى عالىم يسلام جەمەنەي بولسا، مۇنىڭ استارىندا باتىستىڭ قۇيتىرقى ساياساتى جاتقانىن ايتادى. ول «احمەدينەجادتىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى ءوز حالقى ءۇشىن ءتيىمدى بولعانىمەن، اقش پەن باتىس ەلدەرى ءۇشىن ءتيىمسىز بولىپ وتىر»، - دەيدى.

ماحمۇد احمەدينەجاد 2005 جىلى ۇكىمەتتى "تازا يسلام مادەنيەتىن" ۇستاناتىن ازاماتتاردان قۇراتىنىن ايتا كەلە: «مەن ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ۇلتتىق مۇددەمىزدى، يسلامنىڭ مادەنيەتى مەن ەرەجەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن حالىققا قىزمەت ەتەمىن. مەنىڭ مىندەتىم يران ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى،" - دەگەن بولاتىن. قازىرگى يران باسشىسىنىڭ ەرەكشەلىگى الدىڭعى پرەزيدەنتتەردەن جاسىنىڭ كىشىلىگىندە بولسا كەرەك. ونىڭ وڭ اسەرى بۇگىندە بايقالۋدا. قازىرگى كەزدە احمەدينەجاد كەڭەسشىلەرى، سونداي-اق، مينيسترلەر مەن ت.ب. لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر جاستار بولىپ تابىلادى. بۇگىندە حالقىنىڭ سانى - 71 ميلليون 208 مىڭ، مەملەكەتتەگى حالىق سانىن ءوسىرۋ ءۇشىن ەكى ايەل الۋشىلىقتى زاڭداستىرىپ، جاڭادان دۇنيەگە كەلگەن ءار بالاعا 780 ەۋرو سىياقى تاعايىنداپ وتىر. ءتىپتى احمەدينەجاد الداعى ۋاقىتتا پارسىلاردىڭ سانىن 120 ميلليونعا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. ول: «ءبىز حالقىمىزدىڭ سانىن 120 ميلليونعا جەتكىزسەك، ەڭ بەدەلدى ءارى ىقپالدى ەلدەردىڭ ءبىرى بولامىز»، - دەپ يران حالقىنا ۇندەۋ جولدادى.

«اباي-اقپارات»