رەسەي باسىلىمدارى پۋتين بيلىگىنىڭ ىشكى ويىن اشىق جاريالاي باستادى. ماسكەۋ مەن نۇر-سۇلتان اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىك ورىن العاندىقتان رەسەي باسشىلىعى قازاقستان بيلىگىنىڭ رەسەيگە، قىتايعا، ەۋرووداققا جانە اقش قاتىستى ۇستانىمىن انىقتاعىسى كەلەدى ەكەن-ءمىس.

يا REGNUM ءتىلشىسى ەۆگەني كيمگە بەرگەن سۇحباتىندا جازۋشى دميتري ۆەرحوتۋروۆ: «ماسكەۋ بارلىق نۇسقالاردى قاراستىرۋ ۇستىندە ونىڭ ىشىندەگى ەڭ جاعىمسىز ستسەناريلەردىڭ ءبىرى ۋكراين مايدانىنداعىداي نەمەسە سوعان ۇقساس دۇنيەنىڭ قازاقستاندا ورىن الۋى دەپ ساناۋعا بولادى»،- دەپ مالىمدەگەن.

مۇنداي مالىمدەمە جاساعان سۇحبات بەرۋشىنىڭ ءومىربايانىن قاراپ شىقتىق.

دميتري نيكولاەۆيچ ۆەرحوتۋروۆ – زامانالىق حالىقارالىق ساياساتقا اسكەري-ساياسي تالداۋ جاساۋمەن اينالىساتىن حح عاسىرداعى جوسپارلى جانە اسكەري ەكونوميكانى زەرتتەۋگە مامانداعان تاريحشى، 20 اسا كىتاپ پەن كوپتەگەن ماقالالاردىڭ اۆتورى. باستى ەڭبەكتەرى: «اشارشىلىك. يستوريا ۆەليكوگو گولودا»، «ستالينسكايا يندۋسترياليزاتسيا»، «ستالينسكايا كوللەكتيۆيزاتسيا. بوربا زا حلەب»، «پودزەمنىە زاۆودى ترەتەگو رەيحا»، «گرۋپپا سوۆەتسكيح ۆويسك ۆ گەرماني. 50 لەت نا گراني يادەرنوي ۆوينى». زامانالىق حالىقارالىق ساياساتقا اسكەري-ساياسي تالداۋ جاساۋ بارىسىندا جازعان «روسسيا پروتيۆ ناتو: اناليز ۆەروياتنوي ۆوينى» اتتى ەڭبەگى بار. كوشەدەگى كوك اتىنىڭ ءبىرى ەمەس. ساياساتتىڭ مايىن ىشكەن جان. سۇحباتتى سول كۇيىندە جۇرت سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ ارانى قالاي اشىلعانىن بىلە ءجۇرسىن دەپ ءۇزىپ-جۇلماي بەرىپ وتىرمىز.

ەۆگەنيا كيم: قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جانە ونىڭ ورنىن باسقان قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سىرتقى ساياساتى ءبىر-بىرىنەن قانشالىقتى وزگەشەلەنەدى؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ:قازاقستاننىڭ جاڭا باسشىسى كوپۆەكتورلى ساياساتى ەكى ءتۇرلى سەبەپپەن جۇرگىزەتىن بولادى.

ءبىرىنشىسى – ول ءوزى تالاي مارتە ايتقانداي ءبىرىنشى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۇمىسىن جالعاستىراتىن بولادى.

ەكىنشىسى – ول تاجىريبەلى ديپلومات بولعاندىقتان قازاقستاننىڭ، ءتىپتى ول رەسەي، قىتاي نەمەسە ەۋروپا بولسىن الدەبىر سىرتقى كۇشكە باعدار ۇستانبايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. بۇل ەل بىردە از، ەندى بىردە كوپ مولشەردە سىرتقى ارىپتەستەرىنە باسىبايلى بولعاندىقتان،  پرەزيدەنت تۇتاسقان قارىم-قاتىناس جۇيەسىن تۇزەتىن بولادى.

ەۆگەنيا كيم: ماسكەۋ مەن نۇر-سۇلتان اراسىندا بىرقاتار ءوز شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر بارشىلىق. ماسەلەن، قازاقستاننىڭ قىرىم جايىنداعى ۇستانىمى ءالى كۇنگە دەيىن ۇعىنىقتى ەمەس. وسى جاعدايلار ءوزارا سۇحباتتاستىقتى جالعاستىرۋعا سەپ بولا ما؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: جاڭا پرەزيدەنتتىڭ ماسكەۋدەن نەنى «قالاۋىنا» قاتىستى ءسوز قوزعار بولسام، وندا بۇل ساۋالدى بىرنەشە بولىككە ءبولىپ قاراستىرۋدى ۇسىنامىن.

ءبىرىنشى بولىك قازاقستاننىڭ قىرىم جايىنداعى ۇستانىمى. البەتتە ماسكەۋدىڭ پىكىرى بويىنشا ەڭ جاقىن وداقتاسى رەتىندە نۇر-سۇلتان جارتى ارالدىڭ رەسەيدىكى ەكەنىن مويىنداۋعا ءتيىس.  دال وسى نارسەنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءوز شەشىمىن تاپپاۋى كرەملدەگى بەلگىلى ءبىر توپتى الاڭداتپاي قويمايدى.

وسىعان بايلانىستى ەگەر دۇنيە الماعايىپ بولىپ كەتسە، قازاقستان كىمنىڭ جاعىنان تابىلادى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى؟ كەرەك دەسەڭىز ەاەس، ودكب جانە شوس بويىنشا وداقتاسىمىز قىرىمداعى ورىن العان جاعدايعا بايلانىستى جۇمعان اۋزىن اشۋدى ءجون دەپ تاپپادى. ول ءوز مىندەتىن ورىنداي ما، الدە باسقادا جاعدايلاردى العا تارتا وتىرىپ، تاسادا قالۋدى ءجون دەپ ۇيعارا ما؟

ماسكەۋ مەن نۇر-سۇلتان اراسىندا اعىمداعى ماسەلەلەردە تۇسىنىسپەۋشىلىك ورىن الۋدا. رەسەي باسشىلىعى البەتتە قازاقستان بيلىگىنىڭ ۇستانىمىن انىقتاۋعا تىرىسادى.

ال قالعان ماسەلەلەرگە كەلەر بولساق، 30-شى جىلدارداعى اشتىق تاقىرىبىن قوڭىرسىتۋ جانە قازاق ەلىنىڭ لاتىنعا كوشۋىنىڭ بارلىعى ۋكراينادا ورىن العان وقيعالارمەن توركىندەس. كيەۆتەگى مايداندا  2000 جىلداردىڭ سوڭىندا «گولودومور» تاقىرىبىنان باستاۋ الىپ، اراعا ون جىل سالىپ ءوزىنىڭ شىرقاۋ شەگىنە جەتتى ەمەس پە؟ بۇل تاقىرىپ مايدانعا ۇلاسۋشىلىقتىڭ يدەولوگيالىق ءبازيسى بولدى.

ماسكەۋ بارلىق نۇسقالاردى قاراستىرۋ ۇستىندە ونىڭ ىشىندەگى ەڭ جاعىمسىز ستسەناريلەردىڭ ءبىرى ۋكراين مايدانداعىداي نەمەسە سوعان ۇقساس دۇنيەنىڭ قازاقستاندا دا ورىن الۋى دەپ سانايدى.

ال، ەندى لاتىنعا كوشۋگە كەلەر بولساق، بۇل ەندى كوپ جاعدايدا وسى ەلدىڭ ءوز ىشكى ءىسى. سولاي دەسەك تە، قازاق بيلىگى رەسەيمەن وداقتاستى تارك ەتۋگە تاس ءتۇيىن دايىن با دەگەن ويعا دا قالاسىڭ.

ەۆگەنيا كيم: ماسكەۋ مەن نۇر-سۇلتان اراسىندا قارىم-قاتىناستا كوزگە ۇرىپ تۇرتاتىن وزگەرىستەردىڭ نىشان-بەلگىلەرى قانداي؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: اقپاراتتىق كەڭىستىكتە قازاق-رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناسىنا قاتىستى كوڭىل-كۇي مەن ەمەۋىرىندى تانىتاتىن بىرقاتار تاقىرىپتار بار.

بۇل – قىرىم مەن سۇرياداعى سوعىس، «گولودومور»، لاتىنعا كوشۋ. سول سەبەپتى ماسكەۋ اقپاراتتىق حابارلامالار نەگىزىندە قازاقستان وداقتاس رەتىندە شەشۋشى ساتتە جالت بەرەدى دەگەن ءتۇيىن جاساپ وتىر. ەندى بۇل نۇر-سۇلتان تابانىنىڭ بۇدىرى جوق سەنىمسىز ارىپتەس دەگەندى بىلدىرەدى.

ەۆگەنيا كيم: قازاقستاننىڭ ۇستانىپ وتىرعان وسى قادامى رەسەي مۇددەسىنە قانشالىقتى ءوز زاردابىن تيگىزەدى؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: تۇپتەپ كەلگەندە دانەمە دە ەمەس. سولاي بولعانىمەن دە اعىمداعى قارىم-قاتىناستارىعا ءوز سىزاتىن تۇسىرەدى.

ەۆگەنيا كيم: قازاقستاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتى وسى ماسەلەلەرگە قاتىستى اعىنان جارىلا الا ما؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: قالاسا ءبارىن جايىپ سالا الادى. ول بىلگىر ديپلومات جانە ءتىل تابىسا بىلەدى. بىراق مەن ونىڭ ناقتى نە ايتىپ، نە تىندىراتىنىن الدىن الا بولجاي المايمىن.

قىرىم ماسەلەسى قىلىشتاي قىلپىلداعان دۇنيە ەكەنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءبىر جاعىنان قىرىمعا قاتىستى قازاقستان وداقتاس بولا تۇرا رەسەي ۇستانىمىنا قاسقايا قارسى تۇرۋشىلىق تا بولسا، ەكىنشى جاعىنان نۇر-سۇلتان رەسەيدى قولدايتىن بولسا، اقش پەن ەۋرووداقتىڭ  «سانكتسياسىنىڭ» قىرىنا ىلىگەدى. بۇل ءوزى وتە اۋىر تيەتىن سوققى.

بۇنداي ماسەلەلەردە سەن تيمەسەڭ مەن تيمە دەپ شەتتەپ قالۋ وتە قيىن. ەگەردە قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى ماسەلەلەردى كوتەرەتىن بولسا، وندا ودان ديپلوماتتىق بىلگىرلىگىن العا سالىپ، مۇددەلى بارشا تاراپتىڭ كوڭىلىن تاباتىن قازاق ەلىنىڭ ۇستانىمىن ۇقتىرىپ، بارلىعىن ءبىرجايلى ەتۋدىڭ مۇمكىندىگىن تابا ءبىلۋى كەرەك.

ەۆگەنيا كيم: قازاقستان پرەزيدەنتى قىزمەتتىك مىندەتىن اتقارۋ بارىسىندا ۇزاق ۋاقىت قىتايدا جۇمىس ىستەدى. ءوز ەلىنىڭ قحر ارىپتەستىگىنە بۇل قالاي اسەر ەتەدى؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: ءيا، تاۋىپ ايتتىڭ قازاقستان توقاەۆتىڭ كەزىندە قىتايعا قاراي باتىل قادام جاسايدى. بۇل تەك پرەزيدەنتتىڭ جەكە ۇيعارىمىنان كەلىپ شىعىپ وتىرعان جوق. قايتا بىرقاتار وبەكتيۆتى سەبەپتەر دە بارشىلىق. اتاپ ايتار بولساق، ساۋدا-ەكونوميكا سەكتورىنىڭ ءوسۋ كورسەتكىشى.

ەۆگەنيا كيم: ءدال وسىنداي جاقىنداسۋ ماسكەۋدىڭ شابىنا شي جۇگىرتپەي مە؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: ءسوز جۇزىندە قازاقستان مەن قىتايدىڭ جاقىنداسۋى كوڭىل تولماۋشىلىق تۋعىزۋى بەك ىقتيمال. بىراق شىن مانىسىندە رەسەي بۇنداي ماسەلەلەرگە سالقىن قاندىلىق تانىتادى. بىرىنشىدەن، بۇل ماجبۇرلىك جاقىنداسۋ، ال، ەكىنشىدەن، ءدال قازىرگى تاڭدا رەسەي مەن قىتاي دا ءوزارا وداقتاس سانالادى. ءارى شيەلەنىستىڭ ءوزى جاقىنداسۋعا سەپ بولاتىنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك.

دەگەنمەن بۇل وداق رەسمي مالىمدەلمەسە، دە-فاكتو ول ورىن الۋدا. سوندىقتان قازاقستاننىڭ قىتايعا قاتىستى ساياسي ۇستانىمى تۇسىنىستىكپەن قابىلدانۋدا.

ەۆگەنيا كيم: قانداي جاعدايدا ماسكەۋ قازاقستانعا قاتىستى قاتاڭ پوزيتسيا ۇستانادى؟

دميتري ۆەرحوتۋروۆ: ەگەر قازاقستان رەسەيدەن تەرىس اينالىپ، قارسى جاقتىڭ قولتىعىنا كىرىپ، اقش جانە باتىس ەلدەرىمەن امپەي-جامپەي بولاتىن بولسا، رەسەي  مەن قىتايعا قىر كورسەتسە.

ءدال وسى نۇسقا ورىن الار بولسا، ءتۇبى جاقسىلىققا اپارمايدى. اسكەري باسا كوكتەۋگە دەيىن ۇلاسادى. ال، بۇل قاۋىپتى.

تەك قانا باتىسپەن عانا جاقىنداسۋعا ۇندەيتىن ناتسيونال-پاتريوتتار بولسا، جوعارى جيىلىكتەگى توقپەن ويناپ جۇرگەندەرىن تۇسىنبەيدى. ءىستىڭ ءمانىسى شىنىندا دا رەسەي جانە قىتاي اسكەرلەرىنىڭ قازاقستاندى وككۋپاتسيالاۋمەن اياقتالادى.

ءسىز نەگە وسىلاي اشىنا ءتىل بەزەدىڭ دەپ سۇراۋىڭىز مۇمكىن؟  قىتايعا جەتكىزىلەتىن تۇركىمەنستاندىق گاز قۇبىرى قازاق جەرىن كوكتەپ وتەدى. سوندىقتان، ەگەر قازاقستاندا امەريكالىقتار مەن امەريكا اسكەريلەرى توبە كورسەتسەك-اق بولدى ول رەسەي  مەن قىتاي قاۋىپسىزدىگىنە دوق كورسەتۋ بولىپ سانالادى. كوپ كەشىكتىرمەي-اق ماسكەۋ مەن بەجىن ءوز ءتيىستى جاۋابىن قايتارادى.

بۇل اشىپ ايتۋعا بولمايتىن اسكەري-ساياسي اناليز، دەگەنمەن نە بولىپ نە قوياتىندىعىن  بىلىپ قويعان دا ءجون.

سول سەبەپتى لاتىن جازۋىنا بالاشا ءماز بولىپ، ءوزىڭدى «باتىسشىلمىن» دەپ ساناۋ كۇلكى شاقىرادى. سورلاتقاندا بۇل رەسەي-قىتاي وككۋپاتسياسىنا اكەلىپ سوعادى.

قاداپ ايتامىن، جاعىمسىز جاعداي تەك قازاقستان ءوزىنىڭ سىرتقى ساياساتىن كۇرت وزگەرتكەن كەزدە ورىن الادى. سول كەزدە رەسەي مەن قىتايدىڭ بۇگىنگى وداقتاسى رەسەي مەن قىتاي تانكىلەرىنىڭ شىنجىر تابانىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋعا ءماجبۇر بولادى. قازاقتارعا قايسىسىنىڭ ۇنايتىنىن ءوز باسىم تاپ باسىپ ايتا المايمىن.

ءتۇيىن

باتىسپەن جاقىنداسۋ «قازاقتىڭ ءوز كورىن ءوزى قازۋشىلىق» دەگەن رەسەيلىك ۇكىمگە نە دەي الامىز؟ اشارشىلىق تاقىرىبىن كوتەرۋ – ورىستىڭ جاندى جەرىنە تۇز سەبۋ دەگەن ۇعىمدى قالاي جوققا شىعارا الامىز. الەمدىك ارىپتەس پەن ۇلتتىق جوعىمىزدى تۇگەندەي الماساق، سوندا ءبىزدىڭ دەربەستىگىمىز بەن تاۋەلسىزدىگىمىز قايدا!؟

ءابىل-سەرىك الياكپار

Abai.kz