قازىرگى تاڭدا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەلدى مەكەندەرىندەگى، قالالارىنداعى، اۋدان ورتالىقتارىنداعى كوشە اتاۋلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ۇلتتىق بولمىسىمىزعا مۇلدە ساي كەلمەيدى. كوشە اتاۋلارىنىڭ قازاقستان تاريحىنا قاتىسى جوقتىعى ءوز الدىنا، كوپشىلىگى، ءتىپتى ماعىنادان جۇرداي اتاۋلار. بۇنى رەسمي ورگاننىڭ ءوزى راستاي الادى. اتاپ ايتقاندا، قاراعاندى وبلىسىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارماسى جاقىندا اۋدان، قالا كوشەلەرىنىڭ اتاۋلارىنا ساراپتاما جۇرگىزگەن بولاتىن. سول ساراپتاما اۋدان، قالالارداعى كوشە اتاۋلارىنىڭ كوبىسىنىڭ ەل تاريحىنا ەشقانداي قاتىسى جوق، جات اتاۋلار ەكەنىن، سوندىقتان قازىرگى تالاپتارعا ساي ەتىپ، مەملەكەتتىك سيپاتىمىزعا سايكەس تۇبەگەيلى رەتتەۋدى قاجەت ەتەتىنىن كورسەتىپ بەردى.

قازىرگى تاڭدا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەلدى مەكەندەرىندەگى، قالالارىنداعى، اۋدان ورتالىقتارىنداعى كوشە اتاۋلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ۇلتتىق بولمىسىمىزعا مۇلدە ساي كەلمەيدى. كوشە اتاۋلارىنىڭ قازاقستان تاريحىنا قاتىسى جوقتىعى ءوز الدىنا، كوپشىلىگى، ءتىپتى ماعىنادان جۇرداي اتاۋلار. بۇنى رەسمي ورگاننىڭ ءوزى راستاي الادى. اتاپ ايتقاندا، قاراعاندى وبلىسىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارماسى جاقىندا اۋدان، قالا كوشەلەرىنىڭ اتاۋلارىنا ساراپتاما جۇرگىزگەن بولاتىن. سول ساراپتاما اۋدان، قالالارداعى كوشە اتاۋلارىنىڭ كوبىسىنىڭ ەل تاريحىنا ەشقانداي قاتىسى جوق، جات اتاۋلار ەكەنىن، سوندىقتان قازىرگى تالاپتارعا ساي ەتىپ، مەملەكەتتىك سيپاتىمىزعا سايكەس تۇبەگەيلى رەتتەۋدى قاجەت ەتەتىنىن كورسەتىپ بەردى.
مىسالى، شاحتينسك قالاسىنداعى 214 كوشەنىڭ 12-ءنىڭ اتاۋى عانا قازاقشا اتالعان. ساران قالاسىنداعى 210 كوشەنىڭ 11-ءى عانا قازاق تىلىندە. قاراعاندى قالاسىنىڭ قازىبەك بي اۋدانىندا 253 كوشە بار، سونىڭ 32-ءسى عانا قازاقشا، ال وكتيابر اۋدانىنا قاراستى پريشاحتينسك ەلدى مەكەنىندە 204 كوشەنىڭ تەك 12-ءسى، مايقۇدىقتا 96 كوشەنىڭ نەبارى 6-ۋى عانا قازاقشا. تەمىرتاۋ قالاسىندا - 10,5%، پريوزەرسك قالاسىندا - 14,7%، بالقاش قالاسىندا - 25% جەزقازعان قالاسىندا - 30,5%، وساكاروۆ اۋدانىندا - 4,1%، بۇقار جىراۋ اۋدانىندا - 13,8%، اباي اۋدانىندا - 19,3% قۇراسا، جالپى وبلىس بويىنشا كوشە اتاۋلارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى پايىزى 35,6% عانا قۇرايدى. وسىدان-اق بولجاي بەرىڭىز، قايدا تۇرىپ جاتقانىڭىزدى.
«توپونيميكالىق جۇكتەمەلەرى جوق، مورالدىق تۇرعىدان ەسكىرگەن، ۇلتتىق بولمىسىمىزعا مۇلدە جات: قاراعاندى قالاسىندا «ستوروجەۆايا»، «ۋدارنايا»، «بەنزيننايا»، «ناسىپنايا»، «سكلادسكايا»، «وتۆالنايا»، «لەسكوۆا»، «موتورنايا»، «زونالنايا»، «كوچەگاركا»، «زۆەزدنايا»، «رەۆوليۋتسيوننايا»، «تيۋلەنينا»، «حرۋستالنايا» ت.ب.، ساران قالاسىندا «بەزىمياننىي»، «ۆەسەلىي»، «زەلەنىي» سياقتى ەشقانداي سىن كوتەرمەيتىن كوشە اتاۋلارى كوپتەپ كەزدەسسە، قازاق ۇلتى باسىم شەت اۋدانىندا «دوروجنايا»، «ميرا»، «ستەپنوي»، «گاراجنايا»، «رۋدنيچنايا»، «سوۆەتسكايا»، «60 لەت وكتيابريا»، ۇلىتاۋ اۋدانىندا «وگورودنايا»، «تسەنترالنايا»، «شكولنايا»، «ميرا»، «سادوۆايا»، قارقارالى اۋدانىندا «وزەرنايا»، «زارەچنايا»، «لەنين»، «كومسومول»، «نوۆايا» سياقتى كوشەلەر دە كەزدەسەدى.
- تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلىنىڭ ءار جىلىندا اۋدان، قالالارىمىزدا ءبىر-ءبىر كوشەدەن وزگەرتكەننىڭ وزىندە ءار قالا، ءار اۋداندا 20 كوشە اتاۋى قازاقشالانار ەدى. بىراق اتقارۋشى بيلىك ورگاندارى تاراپىنان ەشبىر قيمىل جاسالماعانى كورىنىپ تۇر. جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى باسقا ۇلت وكىلدەرى بولعاندىقتان، ولاردى قازاقشاعا وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس دەگەندى جەلەۋ ەتەدى. بۇل بيلىكتىڭ دارمەنسىزدىگىن كورسەتەدى. قاجەت جاعدايدا اتقارۋشى ورگانداردىڭ وكىلدەرى حالىقپەن تىعىز جۇمىس جاساپ، ءتۇسىندىرىپ، كوشە اتاۋلارىنىڭ بۇگىنگى باسقا تىلدەگى اتاۋى نە قالاعا، نە مەملەكەتىمىزگە ەشقانداي قاتىسى جوق ەكەنىن دالەلدەپ، ونىڭ ورنىنا وسى ولكەگە، قالاعا قاتىسى بار اتاۋلاردى ۇسىنىپ نەمەسە وسى وڭىردەن شىققان بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى، زيالى ازاماتتار، ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعالاردى ۇسىنسا، قاي ۇلت وكىلى بولسا دا تۇسىنىستىكپەن قارار ەدى. وكىنىشكە قاراي، ونداي جۇمىس جوق، - دەيدى وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى حاميت وماروۆ.
وسى ماسەلەگە قوزعاۋ سالىپ، سىرەسكەن سەڭدى بۇزباقشى بولعان ءتىل باسقارماسى بيىلعى جىل باسىندا بارلىق اۋدان، قالا اكىمدەرىنىڭ اتىنا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي مورالدىق تۇرعىدان ەسكىرگەن، ءمان-ماعىناسى جوق كوشەلەر اتاۋلارىن وزگەرتۋ شارالارىن قولعا الۋ تۋرالى ارنايى قاتىناس جولداپ، ۇسىنىستار جاساعان ەدى.
الايدا وسى ءبىر تاماشا باستامانىڭ جولى بولمايتىن سياقتى. «باستاعان ىستەرىڭىزدەن نە ناتيجە شىقتى؟» دەپ حابارلاسقانبىز جاقىندا. باسقارما ماماندارىنىڭ جاۋابى كوڭىلىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى.
- ونى ىسكە ءازىر اسىرا المايتىن سياقتىمىز. ويتكەنى ونوماستيكا جونىندەگى تۇجىرىمدامانىڭ كۇشىن جويۋى جانە اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىس تۋرالى زاڭنىڭ قايتا قارالىپ جاتقانىنا بايلانىستى اتاۋ بەرۋگە ماروتوري جاريالاندى عوي، - دەيدى باسقارمانىڭ باس مامانى ساۋلە جەمىسبەكقىزى.
2005 جىلى ءبىر توپ زيالىنىڭ باستاماسىمەن قاراعاندىلىقتار «گولۋبىە پرۋدى» دەگەن ىقشاماۋدانعا ءانشى-كومپوزيتور، كۇرەسكەر ءمادي ءباپيۇلىنىڭ ەسىمىن بەرۋ جونىندە باستاما كوتەردى. بۇنى سول اۋدان تۇرعىندارىنىڭ بىرقاتارى، ءتىپتى وزگە ۇلت وكىلدەرى دە قۇپتاعان. امال نەشىك، «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراقكوز» ساياساتىن مىقتاپ ۇستانعان ونوماستيكالىق كوميسسيا سول باستامانىڭ جەلكەسىن ءماسليحاتتىڭ قاراۋىنا جەتكىزبەي قيدى. «ءمادي ەسىمىن «ەسكى اۋەجاي» اۋدانى ماڭىندا سالىناتىن جاڭا ىقشاماۋدانعا بەرەمىز» دەپ قاشپاعان قاشاردىڭ ۋىزىنا جارىتتى دا قويدى.
2006 جىلى الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 140 جىلدىعى قارساڭىندا قاراعاندىلىقتار ونىڭ ەسىمىن وبلىس ورتالىعىنىڭ ءبىر كوشەسىنە نەمەسە ىقشام اۋدانىنا بەرۋ جونىندە ۇسىنىس جاسادى. باستاماشىلاردىڭ كوزدەگەنى - قاراعاندىنىڭ ورتالىعىنداعى لەنين اتىنداعى كوشە. بۇل تاڭداۋ تەگىن جاسالماعان. حالىقتىڭ رۋحىنا وت بەرىپ، ساناسىندا سىلكىنىس تۋعىزۋ، قۇلدىق پسيحولوگيادان ارىلتۋعا قادام جاساۋ ەدى ماقسات. ونوماستيكالىق كوميسسيا بۇل ۇسىنىستى دا جورگەگىندە تۇنشىقتىردى. سىلتاۋ-«تۇجىرىمداما بويىنشا ءبىر ادام ەسىمى رەسپۋبليكا اۋماعىندا ءۇش رەتتەن ارتىق بەرىلمەۋى كەرەك. ءاليحان اتىندا قازاقستاندا ءتورت نىسان بار». تۇجىرىمدامامەن جۇمىس ىستەگىش قاراعاندى ونوماستيكالىق كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرىن وبلىستا لەنين ەسىمىمەن اتالاتىن 16 كوشە بار ەكەنى نەگە ويلاندىرمايدى ەكەن؟ شىنتۋايتىندا، ماسەلە تۇجىرىمدامادا ەمەس، كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نيەتىندە تۇرعان ەدى. قاراڭىز، 2007 جىلى قارقارالى قالاسىنىڭ ءبىر كوشەسىنە ءاليحان ەسىمى بەرىلدى. سوندا، ول اۋداندا زاڭ باسقا بولعانى ما؟ جوق. سول زاڭ. سول تۇجىرىمداما. ارتىقشىلىق - ول جاقتا ۇلتتىق سانا-سەزىمى جوعارى ازاماتتاردىڭ باسىم بولعانىندا.
وبلىس ورتالىعىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋارى - اليحانعا كوشە بەرۋ ماسەلەسى كوميسسيا الدىنا سوڭعى 4-5 جىلدا بىرنەشە رەت بارىپ، بىرنەشە رەت قايتتى. باسقاسىن قويىپ، الاش كوسەمىن كوزگە ىلمەۋ، تۇرعىنداردىڭ كوشە اتاۋىن وزگەرتۋگە دەگەن ىنتاسىن كۇرت تومەندەتتى، رۋحى باسىلدى. قازىردە بۇل ماسەلەگە جۇرتتىڭ نەمقۇرايلىلىقپەن قارايتىنى بايقالادى.
ەندىگى ءۇمىت - ونوماستيكا جونىندە جاڭا زاڭنىڭ قابىلدانۋىندا. ايتپەسە اكىمدىك جانىنداعى وزىندىك پىكىرى جوق، جالتاق ونوماستيكالىق كوميسسيالار كوشە اتاۋلارىن ۇلتتىق مۇددەگە ساي رەتتەۋدى جۇزدەگەن جىلدارعا سوزۋى بەك مۇمكىن. سوندىقتان زاڭدا ءمان-ماعىناسى جوق جانە تاريحي، ساياسي مازمۇنى ەسكىرگەن كوشە اتاۋلارىن جاپپاي وزگەرتۋ جۇيەسى مىندەتتى تۇردە قاراستىرىلۋى ءتيىس.

قامبار احمەتوۆ،
قاراعاندى

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=8733&Itemid=2