وتكەن اپتادا «اتامەكەن» وداعى» ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ «اق جول» پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا كەلدى. ال «اق جولدىڭ» بۇرىنعى توراعاسى ءاليحان بايمەنوۆ مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستادى. وسى اۋىس-تۇيىسكە تاۋەلسىز ساراپشىلار ءارتۇرلى باعا بەرىپ جاتىر. دەگەنمەن «اق جولدىڭ» اينالاسىنداعى ماسەلەنىڭ ءمانى نەدە؟

- ايدوس مىرزا، «اق جول» پارتياسىنداعى سوڭعى جاڭالىقتاردىڭ توركىنىندە قانداي ساياسي استار جاتىر دەپ ويلايسىز؟

- ءبىر سوزبەن ايتساق، وتكەن اپتادا ورىن العان ساياسي ساندىراقتىڭ (باسقاشا ايتۋعا كەلمەيدى) ارتىنان جاقىنداپ قالعان پارلامەنت سايلاۋىنىڭ لەبى ەسەتىندەي. بيلىكتەگىلەر: «بىزگە ەكىپارتيالى جۇيە قۇرۋ قاجەت، ەكى پارتيادان باسقاسىنىڭ كەرەگى جوق»، - دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن سياقتى. مىسالى، امەريكانىڭ، ازيانىڭ، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ەكىپارتيالى جۇيە بار. دەموكراتيالى ەل اتانۋ ءۇشىن ەكى پارتيانى ماجىلىسكە وتكىزسەك، جەتكىلىكتى دەپ ۇيعارعان بولۋى كەرەك. وسىعان وراي، جانتالاسىپ، جوق جەردەن ەكىنشى پارتيانى قۇرۋعا كىرىسىپ كەتتى. بۇل ارينە، جاقسىلىق ەمەس، جانە بۇل تىرلىكتەن وڭدى ەشتەڭە شىعا قويمايدى دەپ ويلايمىن.

- سوندا ەلدەگى ەكىنشى پارتيانى اقوردا قولدان جاسايتىن بولسا، قوعامداعى قوزعاۋشى ساياسي كۇش رەتىندەگى پارتيالىق ينستيتۋتتىڭ ءرولى نە بولماق؟

وتكەن اپتادا «اتامەكەن» وداعى» ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسىنىڭ توراعاسى ازات پەرۋاشەۆ «اق جول» پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا كەلدى. ال «اق جولدىڭ» بۇرىنعى توراعاسى ءاليحان بايمەنوۆ مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستادى. وسى اۋىس-تۇيىسكە تاۋەلسىز ساراپشىلار ءارتۇرلى باعا بەرىپ جاتىر. دەگەنمەن «اق جولدىڭ» اينالاسىنداعى ماسەلەنىڭ ءمانى نەدە؟

- ايدوس مىرزا، «اق جول» پارتياسىنداعى سوڭعى جاڭالىقتاردىڭ توركىنىندە قانداي ساياسي استار جاتىر دەپ ويلايسىز؟

- ءبىر سوزبەن ايتساق، وتكەن اپتادا ورىن العان ساياسي ساندىراقتىڭ (باسقاشا ايتۋعا كەلمەيدى) ارتىنان جاقىنداپ قالعان پارلامەنت سايلاۋىنىڭ لەبى ەسەتىندەي. بيلىكتەگىلەر: «بىزگە ەكىپارتيالى جۇيە قۇرۋ قاجەت، ەكى پارتيادان باسقاسىنىڭ كەرەگى جوق»، - دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن سياقتى. مىسالى، امەريكانىڭ، ازيانىڭ، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ەكىپارتيالى جۇيە بار. دەموكراتيالى ەل اتانۋ ءۇشىن ەكى پارتيانى ماجىلىسكە وتكىزسەك، جەتكىلىكتى دەپ ۇيعارعان بولۋى كەرەك. وسىعان وراي، جانتالاسىپ، جوق جەردەن ەكىنشى پارتيانى قۇرۋعا كىرىسىپ كەتتى. بۇل ارينە، جاقسىلىق ەمەس، جانە بۇل تىرلىكتەن وڭدى ەشتەڭە شىعا قويمايدى دەپ ويلايمىن.

- سوندا ەلدەگى ەكىنشى پارتيانى اقوردا قولدان جاسايتىن بولسا، قوعامداعى قوزعاۋشى ساياسي كۇش رەتىندەگى پارتيالىق ينستيتۋتتىڭ ءرولى نە بولماق؟

-شىنىن ايتۋ كەرەك، جاڭاعىداي تاسىلدەردى پايدالانۋ - ۇلكەن جەتىستىك نە ۇلكەن جاڭالىق ەمەس. بۇل - ساياساتتى، ساياسي ينستيتۋتتاردى قورلاۋ، مازاقتاۋ! اقىلدىڭ ەمەس، جالقاۋلىقتىڭ ءىسى. شاراسىزدىقتىڭ ءىسى. بۇل رەسەيگە ەلىكتەۋدەن تۋدى. كورشى ەلدە پروحوروۆ دەگەن ميللياردەر «پراۆوە دەلو» دەگەن پارتيانى ساتىپ الىپ، سونىڭ نەگىزىندە «ەكىنشى پارتيا» اتانامىن دەپ تىرىسىپ جاتىر.

وزىندىك يدەيالار مەن جوبالار بولماعاندىقتان، ءبىزدىڭ بيلىكتەگىلەر سول رەسەيلىك تاجىريبەنى قولدانباقشى.

الايدا پەرۋاشەۆ پروحوروۆ ەمەس قوي! ەكەۋىنىڭ دە تەگى «پ» ارپىنەن باستالادى دەمەسەك، ولاردى بىرىكتىرىپ، ءبىر دەڭگەيگە قوياتىن نەگىز جوق. پروحوروۆ ميللياردتاعان دوللار قاراجات جاساپ، ءوزىن ساياسات الاڭىندا سىنايىن دەپ، ءوز جوباسىنا ميلليونداعان قاراجات قۇيماقشى. وعان قوسا، جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، پروحوروۆ - بەلگىلى ءبىر كوزقاراستار مەن ساياسي قۇندىلىقتاردىڭ ادامى. كەشە عانا «نۇر وتاننىڭ» قۇرىلتايىندا «اعىنان جارىلىپ»، اشىلا سايراپ، ارتىنان پارتيا قاتارىنان شىعىپ، «وپپوزيتسياعا كەتكەن» پەرۋاشەۆ ەمەس.

ونىڭ ۇستىنە، جاڭارتۋعا، جاڭالاۋعا كەلەتىن جانە كەلمەيتىن دۇنيەلەر بولادى. «اق جول» -  برەند جاڭالاۋعا كەلە قويمايتىن دۇنيە. مىسالى، سەرىكجان مامبەتالين پەرۋاشەۆقا ۇقساس جولمەن «رۋحانيات» پارتياسىنا كەلىپ، ودان «جاسىلدار» مەن «ورالمانداردىڭ» پارتياسىن جاسايمىن، پارتيانى جاڭارتامىن دەپ تالپىندى. ودان نە شىقتى؟ نە «جاسىل» ەمەس، نە قازاققا «جاقىن» ەمەس، بىردەڭە پايدا بولدى.

«اق جول» - الدىمەن مەملەكەتشىل كۇشتەردىڭ، جاس ساياساتكەرلەردىڭ پارتياسى، سوسىن 2004-2005 جىلدارداعى بولىنىستەن كەيىن «ۇلتتىق» پارتيا رەتىندە دامىپ باقتى. قازىر ونىڭ ىشىنەن «ۇلتتىق» كومپونەنتتى الىپ تاستاپ، تازا كاسىپكەرلەردىڭ پارتياسىن جاسايمىز دەپ جاتىر. ازات پەرۋاشەۆ قازاقشا سويلەي الادى، الايدا قازاقتى اينالدىرىپ، اۋزىنا قاراتاتىن شەشەن ەمەس. ءتىپتى، قاجەت دەسەڭىزدەر، قازاق ەلەكتوراتى وعان كۇدىكپەن قارايدى. ماشكەۆيچتەردىڭ وڭ قولى بولعان، سونىڭ پارتياسىن باسقارعان سوڭ. كاسىپكەرلىك پەن شاعىن بيزنەسكە دە قاتىسى شامالى. نەگىزىنەن، ءىرى بيزنەس پەن سالالىق لوببيشىلەردىڭ ءسوزىن ايتۋمەن كەلەدى.

ەگەر، شىن مانىندە، ۇلتتىق بيزنەستى قولدايتىن پارتيا قاجەت بولعان بولسا، ونى جاڭادان قۇرۋ كەرەك ەدى. ول ءۇشىن ەلدەگى قۇرىلىمدار مەن ۇيىمدار جەتكىلىكتى. «اق جول» بيلىكتى شارشاتقان بولسا، ونى «نۇر وتانعا»، نە بولماسا جاڭا پارتياعا قوسىپ جىبەرۋگە بولار ەدى. جانىمىزدى قيناماي، اقشانى شىعىنداماي، جۇرتتى دۇرلىكتىرمەي، تىپ-تىنىش قانا پارتيا جاساي سالايىق دەگەن قيسىن ساياساتقا قايشى كەلەدى. جاندى قيناماي ولۋگە بولاتىن شىعار، بىراق ءومىر سۇرۋگە بولمايدى.

- پارتيانىڭ قاراپايىم مۇشەلەرى ارالاسپاعان، جەرگىلىكتى جەردە تالقىعا سالىنباعان بۇل وزگەرىس «اق جولدىڭ» ءوز ىشىندە ىرىتكى تۋدىرۋى مۇمكىن بە؟

- «اق جولدىڭ» قۇرامىندا قالعانداردىڭ كوبىسى ەشقانداي ءىس-قيمىلعا بارا قويماس. مىنەزى، ويى، ۇستانىمى بارلارىنىڭ كوبىسى باياعىدا-اق ونىڭ قۇرامىنان شىعىپ كەتكەن. الايدا بىرەن-ساران ازاماتتاردىڭ بۇلقىنىپ، نارازىلىق تانىتۋى عاجاپ ەمەس. كەزىندە ءدال وسى پەرۋاشەۆ باسقارعان ازاماتتىق پارتيامەن ارپالىسقاندار قانشاما! ولاردىڭ پارتيا قاتارىنان شىعىپ، باسقا پارتيالارعا، نە ۇلتتىق ۇيىمدارعا مۇشە بولۋى تاڭسىق جاعداي ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، پەرۋاشەۆتىڭ ءوزى دە بۇرىنعى كادرلاردى جاقىنداتا قويماس. مۇمكىندىگىنشە، وزىنە جاقىن ادامداردى تارتاتىنى بەلگىلى.

سونداي-اق بايمەنوۆشىل «اق جولدى» ءوز مۇشەلەرىن سىيلايتىن دەموكراتيالىق پارتيا دەپ ايتا المايمىز. قاراپايىم مۇشەلەردىڭ پىكىرىن زەرتتەپ، ولاردىڭ كوڭىلىن اۋلاعان ادام شامالى. سوندىقتان دا، ءوز باسىم، پارتيا باسشىلىعىنىڭ بۇل تىرلىگىن ساتقىندىق دەپ سانايمىن. قاراپايىم پارتيا مۇشەلەرىنە، بايمەنوۆكە قۇدايداي سەنگەن ازاماتتارعا جاسالعان قاستاندىق دەپ باعالايمىن. ساياسي ساتقىندىق پەن سالداقىلىقتىڭ زاڭدى ناتيجەسى - وسى بولار. بيلىككە ءبىر نارسە ءۇشىن عانا راقمەت ايتۋعا بولادى: ادامنىڭ تىم سوزىلىپ كەتكەن ازعىنداۋ تراگەدياسىن توقتاتقانى ءۇشىن. قالعانىن الداعى ۋاقىت كورسەتە جاتار.

- «اق جولداعى» بۇل روتاتسيانى كەيبىر ساياساتكەرلەر كۇزدە بولاتىن پارلامەنت سايلاۋىنا دايىندىق دەگەن پىكىر بىلدىرەدى. ال ءسىز قالاي ويلايسىز؟

- شىنىن ايتسام، ەكىۇداي پىكىردەمىن. پارلامەنت سايلاۋىن رەسەيدەن بۇرىن وتكىزگەنىمىز دۇرىس بولار ەدى. الايدا ءدال وسى جىلدىڭ ىشىندە سايلاۋ وتە قويماس. سايلاۋدى دۇرىس وتكىزۋ ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر دايىندىق قاجەت. مىسالى، «ەكىنشى پارتيانى» جونگە كەلتىرۋ ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر تىرشىلىك پەن ۋاقىت قاجەت. پەرۋاشەۆ پايعامبار ەمەس، پارتياعا كەلدى - بولدى، ول پارتيا جوعارى رەيتينگ جيناي المايدى. ياعني جارناما قاجەت، ناسيحات كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، ەلدەگى الەۋمەتتىك احۋال ءماز ەمەس. ەكى جەردىڭ بىرىندە ەرەۋىل، ەكى قالانىڭ بىرىندە نارازىلىق اكتسيالارى. بۇنداي جاعدايدا سايلاۋ وتكىزۋ - نارازىلاردىڭ بارلىعىن دا وپپوزيتسيانىڭ الاقانىنا ۇستاتۋ دەگەن ءسوز. بيلىك ونداي سايلاۋعا بارا المايدى. ولاي بولسا، ناقتى ماسەلەلەردى شەشىپ، ولاردىڭ الدىن الىپ، سايلاۋدى جاريالاۋعا تىرىسادى. بيلىك ءۇشىن سايلاۋدى كەلەسى جىلدىڭ كوكتەمىندە، نە جازىندا مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزگەن ءتيىمدى سياقتى كورىنەدى. بيىل - تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جيىرما جىلدىق مەرەكەسى. وزىنە-وزدەرى جۇمىس تاۋىپ، مەرەكەنىڭ شىرقىن بۇزۋعا بيلىك بارا قويماس. كەرىسىنشە، مەيرامنىڭ كوڭىل  كۇيىن، ەيفورياسىن ءوز مۇددەسىنە پايدالانۋعا تىرىسادى.

- ينتەرنەتتەگى الەۋمەت تە، ءسىز سياقتى، بايمەنوۆ «اق جولدىڭ» مۇددەسىن ساتىپ كەتتى دەگەن پىكىر ايتىپ جاتىر، ساياساتتانۋشى رەتىندە ءاليحاننىڭ وسى ايىرباسقا بارعان ارەكەتىن قالاي باعالايسىز؟ بۇنى دا بيزنەستىڭ ءبىر ءتۇرى دەيمىز بە؟

- ارينە، ەشبىر ادام باسقا بىرەۋدىڭ ميىنا، جانىنا، جۇرەگىنە كىرە المايدى. بايمەنوۆتىڭ دا ءوز ەسەبى بار شىعار. شارشاۋ دا، جالىعۋ دا بار بولار. ونىڭ ۇستىنە، پارتيانىڭ قارجىلىق جاعدايى كۇرت قيىنداپ كەتتى. ال پارتيا دەگەنىمىز تەك قانا «سۇحبات بەرىپ، حالىق الدىنا شىعۋ» ەمەس. ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك!

ەڭ الدىمەن ايماقتاعى ازاماتتاردىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك. بەلگىلى ءبىر ازاماتتاردى قاتارىڭا تارتتىڭ با، ولاردىڭ باسىن باسەكەگە سالدىڭ با، جاۋاپ بەرەسىڭ! ولاردىڭ جاعدايىن جاساۋعا، جالاقىسىن تولەۋگە مىندەتتىسىڭ!

ال بىزدىكى سياقتى ەلدە پارتيا ءۇشىن، اسىرەسە وپپوزيتسيالىق پارتيا ءۇشىن قاراجات تابۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس، - وتە-موتە قيىن شارۋا. بۇنداي جۇكتى ەكىنىڭ ءبىرى كوتەرە المايدى. ونىڭ ۇستىنە، بايمەنوۆتىڭ بيلىككە تاۋەلدى ەكەنى بەلگىلى. سوڭعى جىلدارى بىزدە 2004-2005 جىلدارداعى «اق جولدىڭ» قالاي بولىنگەنى، وعان بيلىك تاراپىنان ناقتى كىمدەردىڭ قاتىسقانى تۋرالى ءبىراز دەرەكتەر بار. ساياساتتا بىردەڭەنى جاسىرۋ قيىن، ال ساتقىندىقتى جاسىرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس. ءبىر-ەكى رەت بيلىك وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، سويلەسكەن سوڭ، ارى قاراي قارسىلاسا المايتىنىن ءاليحاننىڭ ءوزى دە تۇسىنگەن شىعار. باتىرلىقتى، ءور مىنەزدى ءاليحاننان بۇرىن دا بايقاماپ ەدىم. جىلدار وتە بۇنداي قاسيەتتەر بويىنا داري قويماعان بولار دەپ سانايمىن. ادامي تۇرعىدان ايانىشتى جاعداي. ساياسي تۇرعىدان - ءار نارسەنىڭ ءوزىنىڭ باسى مەن اياعى بولادى. «پارتيا قايراتكەرى ءاليحان بايمەنوۆ» اتتى تراگيكومەديانىڭ اياعى وسى بولار. ال «شەنەۋنىك بايمەنوۆ» اتتى قويىلىمنىڭ قالاي اياقتالاتىنىن بولاشاقتا كورە جاتىرمىز. بيلىكتىڭ، پرەزيدەنتتىڭ وعان اسا ۇلكەن سەنىمى جوق ەكەنى بەلگىلى. ەگەر ەرتەڭدەرى ونى بيلىكتەن قۋىپ جىبەرسە دە تاڭعالمايمىن. ناعىز تراگەديا سوندا بولادى.

- ال «اق جولعا» ازات پەرۋاشەۆتەن گورى، ەلگە ەتەنە جاقىن ادام تابىلماعانى قالاي؟ بۇل بيلىكتەگى كادر كريزيسىنىڭ ءبىر بەلگىسى ەمەس پە؟

- پارتيا - ويىنشىق ەمەس. ۇلكەن ماڭىزى بار ساياسي قۇرال. وعان بىرەۋدى باسشى ەتىپ قويۋ ءۇشىن كەم دەگەندە ول ادام بيلىكتىڭ، ەڭ باستىسى، پرەزيدەنتتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا مىندەتتى. ەرتەڭ پارلامەنتكە وتكەن سوڭ، بيلىككە قارسى قوقان-لوقى شىعارىپ جۇرە مە دەگەن ۇرەي جوق ەمەس. مىسالى، كەزىندە بولات ابىلەۆ «وتان» پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولا وتىرىپ، بيلىككە قارسى سىن ايتتى. سول ءۇشىن ونى ماجىلىستەن ءبىر كۇندە شىعارىپ تاستادى. سول سەبەپتى دە بيلىك پارلامەنتكە ابدەن سەنىمدى، ايتقانىمىزدان شىعا المايدى-اۋ دەگەن ادامداردى وتكىزۋگە قۇمار. وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنا دا بىردە-ءبىر تاۋەلسىز كانديداتتى تىركەمەگەنى سودان! ءتىپتى بىلىعى بولسىن، ارتى تازا بولماسا دا، ءبارىبىر. ساياسي باسەكەلەستىك جوق جەردە بۇنداي جاعداي ءجيى كەزدەسەدى. ەرتەڭگى پارلامەنتكە وپپوزيتسيانى وتكىزۋگە بولار ەدى. الايدا سەنىم جوق. 15-20 دەپۋتاتتىڭ قولىنان كەلەتىنى شامالى! بىراق پارلامەنت دەگەن ەڭ ۇلكەن مىنبەر عوي. ەكى كۇننىڭ بىرىندە بيلىكتى سىناپ، اكەسىن تانىتىپ جاتسا، نە ىستەيدى؟ ياعني: «ەكىنشى پارتيا دا وزىمىزدىكى بولۋى كەرەك»، - دەگەن وي پايدا بولادى. وعان دا «شىڭدالعان»، «بەرىك»، «سەنىمدى» كادرلار قاجەت بولادى. سول سەبەپتى «نۇر وتاننان» پەرۋاشەۆتى شىعارتىپ، از-ماز ۇكىمەتتى سىناتقىزىپ، ودان «وپپوزيتسيالىق» كوسەم جاساماق. بىراق، مەنىڭ ويىمشا، بۇنداي ويىنداردىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتتى. ەكىپارتيالىق جۇيەنى بيلىك جاساي المايدى. كەلەسى پارلامەنت قۇرامىندا شىنايى وپپوزيتسيا بولماسا، ونداي سايلاۋدىڭ ماعىناسى دا، ءمانى دە جوق دەگەن ءسوز. قوعام دا، باتىس تا ونداي سايلاۋدى مويىندامايدى. ساياسي ويىنداردىڭ ورنىنا ناعىز ساياسات كەلمەسە، جاعداي ودان ارى  ۋشىعىپ كەتەدى. بۇل تەك بيلىك ءۇشىن ەمەس، - مەملەكەت ءۇشىن تونگەن قاۋىپ. وسىنى ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون.

- ال ەندى ءبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، ەلدەگى ەكىنشى پارتيا ۇلت پاتريوتتارى نەگىزىندە تابيعي تۇردە پايدا بولۋى كەرەك ەكەن...

- ءتۇبى سوعان كەلە جاتىر. الداعى ۋاقىتتا ەكى دۇلەي كۇش - ۇلتشىلدار مەن دىنشىلدەر قوعام دامۋىنا ەڭ ۇلكەن ىقپال ەتەتىن بولادى. ولاردىڭ قاسىندا «نۇر وتاننىڭ» ءوزى تۇك بولماي قالۋى عاجاپ ەمەس. ەرتە مە، كەش پە، بيلىك «قازاق پارتياسىن» تىركەۋگە ءماجبۇر بولادى. ول، بالكىم، كەلەسى سايلاۋدىڭ سىباعاسىنا تيەر. ازىرگە بيلىك ءۇشىن قازاق ماسەلەسى - تۇسىنىكسىز، قورقىنىشتى، ءتىپتى قۇبىجىق ماسەلە. ال ات توبەلىندەي عانا «نۇر-وتاندىق» ۇلتجاندىلاردىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنا ۇرەيمەن قارايتىن بيلىكتەگىلەر پارلامەنتتەگى ۇلتتىق پارتيانى قازىر قايتسىن؟ سوندىقتان ەڭ ۇلكەن، الاپات جۇمىستاردىڭ بارلىعى الدا. قاراپ وتىرماي، سوعان دايىندىقتى جۇرگىزە بەرۋ كەرەك. ۇلتىمىزدى الداعى ۋاقىتتاعى قيىن كەزەڭدەرگە، سىندارعا دايىنداي بەرۋگە مىندەتتىمىز. ىشكى دايىندىعىمىز مىقتى بولسا، ءبىزدى سىرتتان جاۋ الا المايدى.

دايىنداعان -

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 25 (108) 6 شىلدە 2011 جىل