ەلىمىز قازاقستاننىڭ سوڭعى جيىرما جىلدىڭ ىشىندە جەتكەن جەتىستىكتەرىنە قاراماستان، مەملەكەت يميدجىنە «ستان» جالعاۋى كەرى اسەر ەتىپ جاتقان سياقتى. وسىنى ەسكەرىپ ارنايى ارەكەت ەتكەن قىرعىز ەلىن شەتەلدىكتەر قازىر كيرگيزيا دەپ اتايدى. سول سەكىلدى «ءوزىمىزدى قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ جاريالاساق» دەگەن پىكىردى سوڭعى كەزدەرى سەناتور عاريفوللا ەسىم ءجيى كوتەرىپ ءجۇر. «وي-كوكپاردىڭ» قوناقتارى بۇل تۋرالى قانداي پىكىر بىلدىرەر ەكەن؟

عاريفولا ەسىم، سەناتور، اكادەميك:

ءيا
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن - ءبىزدىڭ رەسمي اتاۋىمىز. دەمەك، قازىرگى كەزدە وسى اتاۋدى قولدانۋ - ازاماتتىق بورىشىمىز. سونىمەن بىرگە قوعامنىڭ جانە جەكەلەگەن ادامداردىڭ ويىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەگەننىڭ ورنىنا قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتاۋ ءجون دەگەن پىكىرلەر ايتىلۋدا. مەن دە وسىنى قولدايمىن. ويلارىڭىزدا بولار، كەڭەستىك زاماندا قازاق سسر-ءى دەگەن اتاۋ بولعان. ول قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى دەگەن تۇسىنىك ەدى. سسسر-ءدىڭ ىدىراۋىمەن سوۆەتتىك سوتسياليستىك دەگەن ساياسي ۇعىمدار كەلمەسكە كەتتى.  ودان قالعانى - قازاق رەسپۋبليكاسى.

ەلىمىز قازاقستاننىڭ سوڭعى جيىرما جىلدىڭ ىشىندە جەتكەن جەتىستىكتەرىنە قاراماستان، مەملەكەت يميدجىنە «ستان» جالعاۋى كەرى اسەر ەتىپ جاتقان سياقتى. وسىنى ەسكەرىپ ارنايى ارەكەت ەتكەن قىرعىز ەلىن شەتەلدىكتەر قازىر كيرگيزيا دەپ اتايدى. سول سەكىلدى «ءوزىمىزدى قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ جاريالاساق» دەگەن پىكىردى سوڭعى كەزدەرى سەناتور عاريفوللا ەسىم ءجيى كوتەرىپ ءجۇر. «وي-كوكپاردىڭ» قوناقتارى بۇل تۋرالى قانداي پىكىر بىلدىرەر ەكەن؟

عاريفولا ەسىم، سەناتور، اكادەميك:

ءيا
- «قازاقستان رەسپۋبليكاسى» دەگەن - ءبىزدىڭ رەسمي اتاۋىمىز. دەمەك، قازىرگى كەزدە وسى اتاۋدى قولدانۋ - ازاماتتىق بورىشىمىز. سونىمەن بىرگە قوعامنىڭ جانە جەكەلەگەن ادامداردىڭ ويىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەگەننىڭ ورنىنا قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتاۋ ءجون دەگەن پىكىرلەر ايتىلۋدا. مەن دە وسىنى قولدايمىن. ويلارىڭىزدا بولار، كەڭەستىك زاماندا قازاق سسر-ءى دەگەن اتاۋ بولعان. ول قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى دەگەن تۇسىنىك ەدى. سسسر-ءدىڭ ىدىراۋىمەن سوۆەتتىك سوتسياليستىك دەگەن ساياسي ۇعىمدار كەلمەسكە كەتتى.  ودان قالعانى - قازاق رەسپۋبليكاسى.

كەزىندە پارلامەنت وسىلاي قالدىرعانى دۇرىس بولۋشى ەدى، بىراق نەلىكتەن ەكەنىن بىلمەيمىن، قازاقستان، ياعني قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ بەكىتىلدى. جالپى، ۇعىمدار، تۇسىنىكتەر ەلدىڭ ساياسي كەمەلدەنۋىنە بايلانىستى تولىعىپ، وزگەرىپ وتىرۋى - تابيعي قۇبىلىس. سوندىقتان بۇدان بىلايعى كەزدە قازاقستان پارلامەنتى، پرەزيدەنتى رەسپۋبليكانىڭ اتاۋىنا وزگەرىس تۋرالى ۇسىنىس ەنگىزىپ، قوعامنىڭ تالقىسىنا سالسا، ول دا - تۇسىنىكتى جاعداي. قازاق ەلى دەگەن - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سۋبستانتسياسى، ءمانى جانە مازمۇنى. ال ەلدىڭ اتاۋى قازاق رەسپۋبليكاسى بولسا، دۇرىس بولار ەدى دەگەن جەكە پىكىرىم بار. ەرتەدەگى كارتالاردا قازاقستان تەرريتورياسىن كازاقيا دەپ اتاعان. ءسىرا، بۇل دا تەگىن بولماسا كەرەك. كوپشىلىك بولىپ ويلانىپ، قۇقىقتىق نەگىزدە ءبىر شەشىمگە كەلۋگە بولاتىن ءىس دەگەن ويدامىن.

نۇرلان ونەرباي، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

جوق
- بۇلاي ەتۋدى ءبىزدىڭ كوپۇلتتى قوعام كوتەرمەيدى. وزبەكتە ءبىر ماقال بار عوي «ءار كاللادا - ءبىر قيال» دەگەن. سول ايتقانداي، مۇنداي جاڭا پىكىرلەر، جاڭا ۇسىنىستار ءار تاراپتان ءبىر قىلاڭ بەرىپ وتىرۋى مۇمكىن. بىراق وعان ءبىزدىڭ قوعام دايىن ەمەس. سەبەبى بۇعان دەيىن ءوزىمىز ۇران ەتىپ كوتەرىلگەن «قازاقستاندىق ۇلت»، «قازاقستان حالقى» دەگەن ۇعىم ءالى تۇگەل ءسىڭىپ بولعان جوق.
ارينە، جەكە باسىم قازاق رەسپۋبليكاسى دەپ اتالۋىن قالار ەدىم. ول ءۇشىن الدىمەن ەلدىك دەڭگەيدە ۇلكەن ارنايى شارالار، تاربيەلەۋ جۇمىستارى ءجۇرۋى كەرەك. كەز كەلگەن قازاقستان تۇرعىنىنىڭ كوكەيىنە «مەن - قازاق ەلىنىڭ ازاماتىمىن» دەگەن سەزىم ورناتۋ وڭاي شارۋا ەمەس.

قىسقاسى، حالىقتىڭ ءوز اۋزىنان شىعۋى كەرەك. ايتكەنمەن حالىقارالىق تاجىريبەدە مۇنداي نارسە بار ما، جوق پا - ونى دا زەرتتەۋ كەرەك. مىسالعا، فرانتسۋز ەلى، اعىلشىن، جاپون ەلى دەپ ەشكىم ايتپايدى عوي. مەملەكەتتىڭ اتاۋى ىڭعايسىز ەستىلىپ قالۋى مۇمكىن. جالپى العاندا، قازاق ەلى دەپ اتاۋ ءۇشىن ۋاقىت جەتكەن جوق، ءالى ەرتە. قازاقستاننىڭ ەگەمەندى ەل ەكەندىگىن ەندى-ەندى عانا الەم حالىقتارىنا مويىنداتىپ، تانىستىرىپ جاتىرمىز. كوپتەگەن شەتەل باسىلىمدارى  «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەگەن اتاۋدى ءجيى قولدانىپ جاتادى. قازاق رەسپۋبليكاسى، قازاق ەلى دەپ اتالۋى كوڭىلگە قۋانىش بەرەدى. بىراق ءبىز كوپۇلتتى حالىقپىز عوي. قازاقستانداعى باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بارلىعى ءوز ىقتيارىمەن، ءوزىنىڭ جۇرەك قالاۋىمەن وسى شەشىمگە كەلۋى كەرەك. بۇل زامان كۇشتەپ مويىنداتا المايتىن زامان عوي.

وي-تالقى
قازاق رەسپۋبليكاسى دەگەن اتاۋعا قالاي قارايتىندىعى جونىندە پىكىرىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىرشاما قوعام قايراتكەرى مەن ساياساتكەر تۇلعالاردى مازالاعان ەدىك. الاش ازاماتتارىنىڭ بۇل تۋرالى پىكىرى قاق ايىرىلدى. ءبىرشاماسى بۇعان وزگە ۇلت وكىلدەرى قالاي قارايدى ەكەن، سونى باقىلاۋ كەرەك دەگەندى ايتتى. ءماجىلىس پارلامەنتىندە وتىرعان ۇلتى قازاق ەمەس دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرازىنا حابارلاستىق. كوبىنىڭ ۋاقىتى بوس ەمەس بولىپ شىقتى، ەندى بىرىنە ويلانۋعا ۋاقىت كەرەك ەكەن، قوش، ايتەۋىر، ەشبىرىنىڭ اۋزىنان نىق ايتىلعان جاۋاپتى ەستي المادىق. دەگەنمەن عاريفوللا ەسىم كوتەرىپ جۇرگەن بۇل باستامانى الاش ازاماتتارىنىڭ دا قولداي قويعاندارى نەكەن-ساياق. ماسەلەن، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ توراعاسى سەرىكبولسىن ءابدىلدين: «بۇل باستاما جۇرتتى الاڭداتىپ، ارانداتىپ بىرىمەن-ءبىرىن جاۋ ەتەدى. «قازاقستان» دەگەن اتاۋدان دا جاماندىق كورىپ وتىرعان جوقپىز»، - دەپ جاۋاپ بەرسە، جازۋشى سماعۇل ەلۋباي دا بۇل ۇسىنىستان بىردەن باس تارتتى. ۇلت جاناشىرى: «قازاقستان» اتاۋىن «قازاق رەسپۋبليكاسى» ەتىپ وزگەرتكەننەن ەشبىر جەتىستىك كورىپ وتىرعان جوقپىن. سەبەبى قازاق ەلى دەپ اتاۋدىڭ ءوزى دە قاتەلىك بولار ەدى. اتاۋدىڭ بۇدان دا باسقا نۇسقالارىن ىزدەپ اۋرە-سارساڭعا ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق. ءوز باسىم بۇل باستامانى بوس اۋرەشىلىك دەپ بىلەمىن، سەبەبى مەن بىلەتىن پارلامەنت زاڭناماعا مۇنداي ماعىناداعى وزگەرىس ەنگىزۋگە قۇلىق تانىتا قويمايدى»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

دايىنداعان ساكەن كوكەنوۆ

«الاش ايناسى» گازەتى 17 ماۋسىم 2009 جىل