اقتوبەدەگى سودىرلاردى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى اياقتالدى دەلىنگەنمەن، قالىپتاسقان جاعداي قاي-قايسىسىمىزدى دا بەيقام وتىرعىزا قويمايدى. قازاقتى قازاققا ايداپ سالىپ، ءبىرىن-بىرىمەن قىرىقپىشاق ەتۋ بۇگىن عانا بولىپ جاتقان جاعداي ەمەس. ون جەتىنشى جىلى قازاق ءبىر-ءبىرىن «اق»، «قىزىل» بولىپ  قىرىپ ەدى، ودان سوڭ «باي»، «قۇلاق»، «باتراق» بولىپ قىرىپ ەدى... وعان وتىز جەتىنىڭ دۇربەلەڭىن قوسىڭىز... ەندى مىنە، ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا، ەلىمىز قۇلدىق قامىتىن كونتەرىلى موينىنان سىپىرعانىنا  20 جىل تولۋ قارساڭىندا قازاق ءبىر-ءبىرىن «ۋاحابي» جانە «ۋاحابي ەمەس» بولىپ، ءبولىنىپ قىرا باستاپتى...

اقتوبەدەگى سودىرلاردى قۇرىقتاۋ وپەراتسياسى اياقتالدى دەلىنگەنمەن، قالىپتاسقان جاعداي قاي-قايسىسىمىزدى دا بەيقام وتىرعىزا قويمايدى. قازاقتى قازاققا ايداپ سالىپ، ءبىرىن-بىرىمەن قىرىقپىشاق ەتۋ بۇگىن عانا بولىپ جاتقان جاعداي ەمەس. ون جەتىنشى جىلى قازاق ءبىر-ءبىرىن «اق»، «قىزىل» بولىپ  قىرىپ ەدى، ودان سوڭ «باي»، «قۇلاق»، «باتراق» بولىپ قىرىپ ەدى... وعان وتىز جەتىنىڭ دۇربەلەڭىن قوسىڭىز... ەندى مىنە، ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا، ەلىمىز قۇلدىق قامىتىن كونتەرىلى موينىنان سىپىرعانىنا  20 جىل تولۋ قارساڭىندا قازاق ءبىر-ءبىرىن «ۋاحابي» جانە «ۋاحابي ەمەس» بولىپ، ءبولىنىپ قىرا باستاپتى...

«ۋاحابي ەمەستىڭ» قاتارىنا اتا ءدىنىن ۇستانعان قايمانا قازاق پەن ونىڭ ۇكىمەتى دە كىرەدى ەكەن. سول ۇكىمەتتىڭ جايباسارلىعىنان، يدەولوگيا مايدانىنداعى دارمەنسىزدىگىنەن ورىمدەي قازاقتىڭ ۇلدارى ءبىرىن-ءبىرى اتىپ، ءولتىرىپ جاتىر. ەكى جاستىڭ بىرىنە كەلمەي، ساناسى ۋلانىپ، باسقىنشى تەرىس ءدىني يدەولوگيانىڭ قۇربانىنا اينالعان كەشەگى ءوز باۋىرىڭ، ءوز قانداسىڭ عوي... قايتىپ، «ولارعا سول كەرەك» دەپ قاننەن قاپەرسىز وتىرامىز؟! كەشە عانا ول دىنمەن دە، باسقامەن دە شارۋاسى جوق، جاستىقتىڭ بەيقام دا باقىتتى اۋلىندا جۇرمەپ پە ەدى؟.. كەشە عانا ول جۇرەگى ەلىم، جەرىم دەپ سوعاتىن سوقتالداي ازامات ەدى عوي... قاي جەردەن قاتەلەستىك، قاي جەردەن ءمۇلت كەتتىك؟.. نەگە ولار از عانا جىلدىڭ ىشىندە قانىنان قارايىپ، اتا-باباسى ۇستانعان ءدىندى مانسۇقتاپ، قازاقتىڭ جاۋىنا اينالىپ شىعا كەلدى؟ ءدىن ورنىنا ۋ ءىشىپ، ءوز-وزىنەن جىندانىپ، اينالاسىنان جاۋ ىزدەپ، وتقا ۇمتىلعان جىندى كوبەلەكتەي اجالعا نەگە قارسى ۇمتىلادى؟..

بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن كەز كەلگەن دە سياقتى... جازىقسىز قىرىلىپ جاتقان ورىمدەي قازاق جاستارىنىڭ وبالى كىمدە؟ ولاردىڭ وبالى ارابتىڭ كول-كوسىر مۇنايىنان تۇسكەن تەگىن اقشاسىنا قىزىعىپ، شاتاق يمانعا نەگىزدەلگەن شاتاق ءدىندى ۋاعىزداۋشىلاردا. تەگىن اقشا بولۋشى ما ەدى؟ سۋدىڭ دا سۇراۋى بار، الماقتىڭ دا سالماعى بار ەكەنىن نەگە ۇمىتتىق؟  سول اقشا ەندى جەلكەمىزدەن شىعىپ جۇرمەسىن، قازاق جاماعاتى! سول قارجىنىڭ قۇنى قازاق مەملەتكەتىنىڭ تىنىشتىعى، قىرشىنىنان قيىلعان جاستارىمىزدىڭ ءومىرى بولىپ جۇرمەسىن...

ون سەگىزىنشى عاسىردا اراب تۇبەگىندە دۇنيەگە كەلىپ، قىرىپ-جويۋ مەن قورقىتىپ-ۇركىتۋگە  نەگىزدەلگەن ۋاحابيلىك ءىلىمنىڭ زاردابىن ەڭ العاش تارتقان سول ارابتاردىڭ ءوزى ەدى. ءبىر اللاعا سيىنۋدان باسقانىڭ ءبارىن شيرق دەپ ساناعان شاتاق ءدىن وكىلدەرى، ءوز ارەكەتتەرىن اراداقتى پايعامبارىمىزدىڭ قاسىنا ەرگەن، اسىل ءدىنىمىزدىڭ شىراعىنا اينالعان ساحابالار مەن تابيعيندەردىڭ، اۋليە-امبيەلەردىڭ مازارىن قيراتۋدان باستادى. قىزدى-قىزدىمەن ءتىپتى پايعامبارىمىزدىڭ ءوزىنىڭ مازارىنا كوز الارتىپ، ونى دا كۇرەپ تاستاۋعا ارەكەت ەتكەندە ءدۇيىم مۇسىلمان جۇرتى ورە تۇرەگەلىپ ازەر امان الىپ قالعان دەسەدى... ارداقتى پايعامبارىمىزدىڭ ۇمبەتىنە ميراس ەتكەن سۇننەتىن ورىنداۋدى وزىنە ار سانايتىن، ەشقانداي ءمازحابتى مويىندامايتىن، احمەت بين تايميانىڭ ءاھلي سۇننەتكە قايشى كەلەتىن كىتاپتارىنا نەگىزدەلگەن بۇل ءىلىمنىڭ دۇنيەگە كەلۋى، ساۋد اۋلەتىنىڭ بيلىك باسىنا كەلۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ءۇش جاقتى كەلىسىمنىڭ نەگىزىندە: مۇحاممەد بين ابدۋلۋاححاب پەن ساۋد اۋلەتىنىڭ جانە اعىلشىن كولونيالدىق مينيسترلىگىنىڭ  ىمىرالاسۋى ناتيجەسىندە دۇنيەگە كەلگەن بۇل ءىلىم بيلىككە كەلگەن ساۋد اۋلەتىنىڭ رۋحاني ءھام يدەولوگيالىق پلاتفورماسى بولا ءبىلدى. وسىنداي جولمەن وسى مەملەكەتتە جەڭىسكە جەتكەن بۇل ءىلىم كەيىننەن اراب مۇنايىنان تۇسكەن مول قارجىدان كۇش الىپ الەمگە تاراي باستادى.  شاكارىم قاجى شاتاق ءدىن اتاندىرعان ۋاحابيلىك لاڭنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنىڭ قىسقاشا تاريحى وسىنداي...

بۇكىل الەمدى ءدۇر سىلكىندىرىپ، جۇرگەن جەرىندە لاڭ مەن سوعىس ءورتىن سەپكەن بۇل ءىلىم مىنە بۇگىن قازاق دالاسىنا دا كەلىپ جەتتى.  تابيعاتىنان بەيبىت سۇيگىش، مەيىرىم مەن ادىلەتتىلىككە، عىلىم مەن اقيقاتقا نەگىزدەلگەن اسىل ءدىنىمىز - يسلامنىڭ اتىنا كىر كەلتىرىپ، ونى تەرروريزممەن قاتار اتالۋىنا دا كوبىنە-كوپ سەبەپكەر بولعان دا، وسى شاتاق ءدىننىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى - ۋاحابيلىك ءىلىم.

«جۇت جەتى اعايىندى» دەگەندەي، استى-ءۇستى قازىناعا تولى، حالقى اڭعال دا بەيقام، ورىس وتارشىلدىعىنىڭ اۋىر كۇرزىسىنەن ءالى ەسىن جيا قويماعان، تاۋەلسىزدىك العانمەن ەتەك-جەڭىن جىيۋعا مۇرشاسى كەلمەي جاتقان قازاق دالاسىنا اندىزداي ات قويعان شاتاق دىندەردىڭ سانى ءبىر عانا ۋاحابيلىكپەن ولشەنبەسە كەرەك: ولاردىڭ قاتارىنا ءبىز بىلەتىن حيزبۋت تاحرير، تابليعي جاماعات، قۇرانيتتەر جانە تاعى دا ءبىز تانىپ، بىلمەيتىن قازاق جەرىنە ورنىعىپ ۇلگەرگەن شاتاق دىندەر جاتادى. ولاردىڭ شاتاقتىعى دا سوندا، وزىنىكىنەن باسقانىڭ ءبارىن جالعان جانە تەرىس دەپ ەسەپتەپ، ءوزىن مويىنداماعاننىڭ ءبارىن جاۋ دەپ ساناۋ. بىراق وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ راديكالدىسى، قارجىلىق جاعىنان دا، يدەولوگيالىق جاعىنان دا ەڭ الەۋەتتىسى - ۋاحابيلىك ءىلىم.  ويتكەنى ونىڭ ار جاعىندا الەمدەگى وتە باي مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى ساۋد ارابياسى (ۋاحابيلىك - وسى ەلدىڭ رەسمي ءدىنى), الەمدىك قارجى كوزدەرى تۇر. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ۋاححابيلىك ءىلىمنىڭ تارالۋىنا جۇمسالاتىن اقشانىڭ جىلدىق بيۋدجەتى 3,4 ملرد. دوللاردى قۇرايدى ەكەن («وبىكنوۆەننىي ۆاحابيزم» دەرەكتى ءفيلمى). وسىنشاما مول قارجى قۇيىلىپ جاتقان سوڭ، ولار كۇشەيمەگەندە كىم كۇشەيەدى، ولار جىندانباعاندا  كىم جىندانادى؟ «ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتكەن - كەدەيشىلىك» دەگەندەي، اتا-باباسى كەشەگى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن تاقىر كەدەيگە اينالعان،  بايلىق بولىسىنەن شەت قالعان، جارىماعان قازاق بالاسىنا بۇل ءىلىمنىڭ «سۇيكىمدىلىگىنىڭ» ءبىر سەبەبى دە وسىندا.

شاتاق دىندەردىڭ قازاق دالاسىنا تارالۋىنىڭ باستى سەبەبى - حالىقتىڭ جالپى ءدىني ساۋاتسىزدىعى ەكەنىن باسا ايتپاقپىز. وسى ءدىني ساۋاتتىلىق وتباسى، بالاباقشادان باستاپ، ورتا مەكتەپ، جوعارعى وقۋ دەڭگەيىندە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جولعا قويىلماسا، بىزگە شاتاق دىندەردەن قۇتىلۋ جوق! جانە دە كەيىن سان سوقتىرىپ، وكىنىشى وزەكتى ورتەيتىن، كوزدەن قاندى جاس اعىزاتىن جايت - ءوزىڭنىڭ بەلىڭنەن شىققان، باۋىر ەتى بالاڭنىڭ شاتاق دىندەردىڭ شىرماۋىعىنا شىرمالۋى. قانشاما قازاقتىڭ اتا-اناسى وسى شاتاق دىندەردەن زارداپ شەگىپ، ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولىپ جۇرگەنى، ءبىر قۇدايعا ايان! وسىلاي بولماس ءۇشىن دە، قازىرگى قازاق اتا-اناسى بالاسىنىڭ زايىرلى ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋىمەن قاتار، ونىڭ ءدىني ءبىلىم الۋىنا دا جاعداي جاساۋى اۋاداي قاجەت. وعان، قۇدايعا شۇكىر، ءبىزدىڭ مەملەكەتتە بارلىق جاعدايلار جاسالعان. تەك، «ءوزىڭ بىلمە، بىلگەننىڭ ءتىلىن الما!» دەگەن وڭباعان قارعىستىڭ شىلاۋىندا كەتۋدەن ءبىزدى ءبىر اللا ءوزى ساقتاسىن. جانە قۇران كارىمدە: «بىلمەگەندەرىڭ بىلگەندەردەن سۇراپ الىڭدار» دەگەن وسيەت تە بار ەمەس پە؟ ونىڭ سىرتىندا دانا قازاقتىڭ: «اقىلىڭ جەتپەسە، اقىلدى ساتىپ ال!» دەگەن ناقىلى تاعى بار...

«تاريحتىڭ ەڭ نەگىزگى ساباعى - تاريحتان ساباق الماۋ» دەگەن دە ءبىر قيسىق-قىڭىر  ءسوز وسىندايدا ەسكە ورالادى. قۇدايىم-اۋ، ءتىپتى الىسقا بارماي-اق قويايىق، كەشەگى شەشەنستانداعى جاعداي بىزگە ساباق بولۋى كەرەك قوي! ۋاحابيلىك ءىلىمنىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن تالاي بوزداعىنان ايىرىلعان،  ىزگى نيەتى كوككە ۇشىپ، ۇلت ازاتتىعى جولىنداعى اسىل مۇراتى ۋاحابيلىك لاڭعا قالاي اينالىپ شىعا كەلگەنىن وزدەرى دە سەزبەي قالعان شەشەن جۇرتى بىلەدى! الدە «كورمەس - تۇيەنى دە كورمەس» دەپ، ەجەلگى ساپپاستىعىمىزعا سالىپ وتىرا بەرەمىز بە؟  الدە كەشەگى شۇبارشيدە تۇتانعان وت بۇكىل قازاقستاندى قامتۋىن كۇتەمىز بە؟

قازاق ەجەلدەن مۇسىلمان جۇرتىمىز! ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات، وسىعان بۇكىنگى قازاق بالاسى سەنبەيدى. اسىرەسە جاستار. شاتاق دىندەر ولاردىڭ ساناسىن ۋلاپ تاستاعاندارى سونداي، ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىنە جيىركەنەتىن ءبىر توپ قاۋىم پايدا بولدى. «قۇلان قاعىنان جەرىسە، اشتان ولەدى» دەگەندەي، ولار شاتاق ءدىن يدەولوگتارىنىڭ كومەگىمەن قازاقتىڭ داستۇرىنەن، ونىڭ وتكەنىنەن باس تارتىپ، اتا-بابامىز اداسقان، قازاقتا ءدىن بولماعان ەكەن دەپ ويلايدى. ءوز ۇرپاعىنا ءوزىنىڭ اتا-باباسىن جامانداتىپ قويۋدان، تۇتاس ءبىر ۇرپاقتىڭ ساناسىنان ۇلتتىق نيگيليزمدى سىڭىرۋدەن ارتىق قانداي سوراقىلىق بولۋى مۇمكىن؟!  ءوزىنىڭ اتا-باباسىنان، ونىڭ تاريحى مەن داستۇرىنەن باس تارتقان ۇرپاق، ەرتەڭ باسىمىزعا قيىن-قىستاۋ كۇن تۋسا كىمگە وپا بەرەدە، كىمگە تۇلعا بولادى؟! «ءوزى  شىعايىن دەپ تۇرعان كوز ەدى، ءتۇرتىپ قالعان سوڭ، نە سورىم؟» دەمەكشى، جارتىسى ورىسشا شۇلدىرەپ، ورىس وتارشىلدىعىنان ەسىن جيا الماي جۇرگەن قازاققا، جاڭا وتارشىلدىق، ءدىني نەگىزدە وتارلانۋ قاۋپى ءتونىپ تۇر. قازىرگى قازاقتىڭ جاعدايى قىسقاشا وسىنداي...

ومار جالەلۇلى

«حالىق ءسوزى» گازەتى، №54 (94) 8 شىلدە، 2011 جىل.