ماقاردىڭ ءتۇسى
ءاليحان بوكەيحانۇلىنىڭ ۆلاديمير كورولەنكودان تارجىمالاعان «ماقاردىڭ ءتۇسى» اتتى اۋدارماسى بار. كەرەمەت تۋىندى! شىعارمانىڭ باسى ءوزىنىڭ اتا - سالتىنان، تىلىنەن اجىراپ قالعان ماقار اتتى مۇجىقتىڭ قيلى ءومىرىن سۋرەتتەۋدەن باستالادى. «قۇداي-اۋ، وسىنداي ءومىر بولا ما ەكەن؟» - دەپ ماس بولعان كۇيىندە جىلايتىن ماقاردىڭ وتىرىپ-تۇرسا ويلايتىنى دوڭگەلەك نان مەن كىرپىش شاي عانا. كۇيبەڭ تىرلىكتەن شارشاعاندا، ەلدەن بەزىپ، تاۋعا كەتىپ قالامىن دەپ تە ويلايدى. قۋ تىرلىگىنە جۇبانىش بولعان جالعىز-اق نارسەسى – اراق. «ءىشىپ الىپ، ەشتەڭە ويلاماي، ماس بولعانعا نە جەتسىن» - دەيدى.

سويتكەن ماقار كۇندەردىڭ كۇنى قۇدايدىڭ استارلى بەينەسى نويوننىڭ (قۇدايدىڭ) الدىنا بارىپ كۇنالارىنا جاۋاپ بەرەدى. سول ۋاقىتتا جاقسىلىعى تارازىنىڭ شىرقاۋ بيىگىنە دەيىن كوتەرىلىپ، ايىبى شىڭىراۋعا تۇسكەن ماقار و دۇنيەدەگى كۇناھارلاردىڭ تورەسىنە اينالادى. تەك، اقتالۋعا ءسوز بەرگەندە، جالعىز بالاسىنان ايرىلىپ، كۇيىكتەن اراققا باس ۇرعان بەيشارا ماقاردىڭ ومىردە كورگەن قيىنشىلىعى مەن ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن ادىلەتسىز بيلىكتىڭ زىميان ساياساتى، قاراپايىم حالىققا كورسەتكەن ءزابىرى ايتىلعان كەزدە، باعاناعى ماقاردىڭ كۇناسى دانەكتەي بولماي قالادى. جالعىز ۇلىنىڭ نە ءولى، نە ءتىرى ەكەنىن بىلمەي ىشقۇسا بولعان قاپالى اكەنىڭ، ستارشىن مەن ويازدان قورلىق كورگەن سورلى ماقاردىڭ جان ايقايى نويوننىڭ ءوزىن جىلاتادى.

بۇل جاس جارلى-جاقىبايلاردىڭ جان جاراسىن جەتكىزگەن ەكى جازۋشىنىڭ دا بيلىككە قاراتا ايتقان نازى ەدى. ۆ.كورولەنكو قاراپايىم شارۋالاردىڭ قيلى تاعدىرىن بايانداۋ ارقىلى پاتشا بيلىگىنىڭ ادىلەتسىزدىگىن ايتسا، ءا.بوكەيحانۇلى اتالمىش اۋدارما ارقىلى قازاق دالاسىندا ادىلەتسىز بيلىك كەسىرىنەن زارداپ شەككەن قاراپايىم حالىقتىڭ مۇڭ-زارىن ءسوز قىلادى. ەش جەردەن ادىلەت تاپپاعان بەيشارا ماقارعا نويون قۇدايدىڭ «توقتا، باراكسان!(بەيشارا) سەن جەردە ەمەسسىڭ... مۇندا، ساعان دا ادىلدىك تابىلادى...» - دەگەن سوزدەرى ارقىلى ەكى اۆتور دا «قاراپايىم حالىق ادىلەتىن ولگەندە عانا تابار ما ەكەن؟» دەگەن ساۋالدارىن تاستايدى.

شىعارمانىڭ كوركەمدىك ەرەكشەلىگى – كەيىپكەرلەرى ايرىقشا، اسىرەسە جاعىمدى بەينەسى جوق. سەبەبى، باس كەيىپكەر ماقار اۋىلدا اراقتان باس الماعان بەيشارا شارۋا. ونىڭ سوزىندە دە، ىسىندە دە مادەنيەتتىڭ، ونەگەنىڭ ۇشقىنى جوق. بىراق، سول داراقىلىق پەن ادەپسىزدىككە ماقاردى ايىپتاي الامىز با؟ شىعارماداعى ماقاردىڭ «مەن كىنالىمىن بە؟ تۋعانىمنان ءبىر ادامنان «ماقارجان» دەگەن ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ەستىپ كورگەم جوق. ءتالىم-تاربيە بەرەتىن ۇستازدىڭ دا الدىن كورمەدىم. بار كورگەنىم ازاپتى قارا جۇمىس پەن وياز، ستارشىنداردىڭ دورەكى بۇيرىقتارى عانا» - دەگەن سوزدەرى وقىرماندى ءبىراز ويعا قالدىرارى انىق. راسىمەن دە، قارا جۇمىس پەن دورەكىلىكتەن باسقا تۇك كورمەگەن ادام قايتىپ مادەنيەتتى بولماق، حات تانىمايتىن ساۋاتسىز ادام قايتىپ بىلىمگە ۇمتىلماق، ادام بولىپ تىرلىك قىلايىن دەپ، ادال ەڭبەكپەن تىرلىك قىلعان كۇننىڭ وزىندە باي-ماناپتار كەلىپ، قاناپ، جالعىز ۇلىن بيلىك سوعىسقا الىپ كەتىپ، ءوزىن قارا جۇمىسقا جەكسە، ادام ازباعاندا قايتپەك؟ ماقاردىڭ ءسوزى قياناتتان زار جۇتقان حالىقتىڭ جان جاراسىن وقىرمانعا كەرەمەت جەتكىزەدى. جەكسۇرىن ادام بولىپ تۋمايدى، قوعام ادامدى جەكسۇرىن قىلادى ەكەن. بۇعان ماقاردىڭ تاعدىرى دالەل. «مەن بالا كەزىمدە وسىنداي اراقتان باس المايتىن بەيشارا بولامىن دەپ ويلاپ پا ەدىم؟» - دەپ زار جىلاعان ماقاردىڭ ءسوزى اششى دا بولسا شىندىق. كەيدە، قاراپايىم جۇرتتىڭ قارابايىرلىعىن مىنەيتىن قوعام وكىلدەرى بولادى. الايدا، تۇپتەپ كەلگەندە ادام بالاسىنىڭ بار تاعدىرىن جاساپ شىعاراتىن سول قوعامنىڭ ءوزى ەمەس پە؟ ايتپەگەندە، تۋعانىنان تاماعى توق، كويلەگى كوك، ءبىلىمى جەتىك، تاربيەسى تولىق بولسا، قوعامداعى ماقارلار وسىنداي بولار ما ەدى دەگەن ساۋال تۋىندايدى. جۇرەك تۇكپىرىندە ساقتالعان ءۇمىت وتىن قايتا مازداتاتىن بۇل شىعارماعا جازىلعان تالداۋ ماقالامىزدىڭ تولىق نۇسقاسى «جاس الاش» گازەتىنىڭ 22 مامىرداعى 39-سانىندا تولىق جاريالانعان.

«ماقاردىڭ ءتۇسى» اتتى اۋدارمانىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، شىعارمادا سىبىرگە ايدالعان ساياسي قۋعىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ دە قيىن، اۋىر جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى باياندالادى. ءبىرى توسەكتە جاتسا، ەندى ءبىرى قوزعالماستان وتقا قاراپ وتىرعان كوڭىلسىز ۇيدەگى بوتەن ادامداردى ءومىردىڭ قاي قۇيىنى قاۋىرسىنداي ۇشىرىپ، وسى قيىر شەتكە اكەلگەنى ماقارعا قىزىقسىز. الايدا، وقىرمان ءۇشىن جاي عانا قىزىقتى ەمەس، ماڭىزدى. سەبەبى، ءسىبىر ءوزىنىڭ مۇز قۇشاعىندا تالاي ارىستاردى، جازۋشىلار مەن ساياسي قايراتكەرلەردى باۋىرىنا باسقان ەدى.

قارلىعاش اۋباكىروۆانىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz