وسپانحان اۋباكىروۆ. ورىنباسار ورنىندا وتىرىپ قالىپتى
ء(ازىل اڭگىمە)
مەن ءوزىم جۇمىس دەسە جىنىم بارداي، الدىما كەلگەن ءىستى اللاسىنا ءتىلىن كەلتىرتپەي جان القىمنان الىپ، اۋدارىپ تاستاپ وتىرامىن.
«ەمشەك سۇراپ» جاتقان تاعى قانداي جۇمىس بار ەدى دەپ، سۋىرمالارىمدى ۇيرەكتىڭ وڭەشىن سۋىرعانداي سۋىرىپ الىپ قارايمىن. نە اۋى بىتپەي، نە باۋى بىتپەي بوگەلىپ جاتقان شارۋا جوق.
ال ەندى التى قىردىڭ استىنداعى سوناۋ التىعا دەيىن اتامنىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىتىپ كەلمەسەم، باسقا تىرلىك قازان بولعانداي الدەقاشان بايىعان. كەشىگىپ كەلە جاتقان پوەزدى كۇتكەندەي امالسىز التىنى كۇتەسىڭ. وسىنداي بوس ۋاقىتتارىڭدا كىرپىش قۇيىپ، ءۇي سالىڭدار دەسە، مەن جالعىز ءوزىم باياعىدان بەرى قوجا احمەت ياسساۋي بابامنىڭ ماۆزولەيىندەي عالاماتتىڭ تورتەۋىن تۇرعىزار ەدىم.
قايران الاقاندا ەرىگەن مۇزداي، كوز الدىمدا ۇلارداي شۋلاپ كوشىپ بارا جاتقان التىن ۋاقىتتارىم-اي!
ءبىر كۇنى، ساعات التىعا ءۇش مينۋت قالعاندا، قالپاعىمدى قوينىما، باتەڭكەمدى موينىما ءىلىپ، تاۋەكەلدىڭ قىل كوپىرىنەن شىعىپ كەتىپ ەدىم، «كۇندەستەرىم» كورىپ قالىپتى. سول سول-اق ەكەن، ايتتاپ جۇرگەندەي جينالىستان جينالىس. ءسوزدىڭ باسى دا، اياعى دا - مەن. ءا دەگەندە مەنىڭ اتىمدى اتاپ الماي ءسوز سويلەۋ جوق.
ء(ازىل اڭگىمە)
مەن ءوزىم جۇمىس دەسە جىنىم بارداي، الدىما كەلگەن ءىستى اللاسىنا ءتىلىن كەلتىرتپەي جان القىمنان الىپ، اۋدارىپ تاستاپ وتىرامىن.
«ەمشەك سۇراپ» جاتقان تاعى قانداي جۇمىس بار ەدى دەپ، سۋىرمالارىمدى ۇيرەكتىڭ وڭەشىن سۋىرعانداي سۋىرىپ الىپ قارايمىن. نە اۋى بىتپەي، نە باۋى بىتپەي بوگەلىپ جاتقان شارۋا جوق.
ال ەندى التى قىردىڭ استىنداعى سوناۋ التىعا دەيىن اتامنىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىتىپ كەلمەسەم، باسقا تىرلىك قازان بولعانداي الدەقاشان بايىعان. كەشىگىپ كەلە جاتقان پوەزدى كۇتكەندەي امالسىز التىنى كۇتەسىڭ. وسىنداي بوس ۋاقىتتارىڭدا كىرپىش قۇيىپ، ءۇي سالىڭدار دەسە، مەن جالعىز ءوزىم باياعىدان بەرى قوجا احمەت ياسساۋي بابامنىڭ ماۆزولەيىندەي عالاماتتىڭ تورتەۋىن تۇرعىزار ەدىم.
قايران الاقاندا ەرىگەن مۇزداي، كوز الدىمدا ۇلارداي شۋلاپ كوشىپ بارا جاتقان التىن ۋاقىتتارىم-اي!
ءبىر كۇنى، ساعات التىعا ءۇش مينۋت قالعاندا، قالپاعىمدى قوينىما، باتەڭكەمدى موينىما ءىلىپ، تاۋەكەلدىڭ قىل كوپىرىنەن شىعىپ كەتىپ ەدىم، «كۇندەستەرىم» كورىپ قالىپتى. سول سول-اق ەكەن، ايتتاپ جۇرگەندەي جينالىستان جينالىس. ءسوزدىڭ باسى دا، اياعى دا - مەن. ءا دەگەندە مەنىڭ اتىمدى اتاپ الماي ءسوز سويلەۋ جوق.
ءۇش مينۋت ءۇشىن ءۇش جىل اڭگىمە بولار ءجايىم جوق، باسىمدا شاشىم، ماڭدايىمدا كوزىم اعارعانشا تىرپ ەتپەي، الگى سەكۋندىڭنان تاياق جەگىر التىعا دەيىن وتىرۋدى ءجون كوردىم. توعىز جولدىڭ تورابىندا تۇراتىن ەسىگىمدى ادەيى اشىپ تاستاپ، بۇكىل قاعازدارىمدى قوبىراتىپ ستولدىڭ ۇستىنە تۇگەل شىعارىپ، تەرى جايعانداي جايىپ قويدىم. كورسىن!
ۇركەر جەرگە تۇسكەندەي اسپاننان التى تۇسكەندە، ساعاتتىڭ ءتىلىن باعىپ وتىرعان ءبىزدىڭ ءتوزىمتال قىزمەتكەرلەر كينودان شىققانداي تاراي باستايدى. ساۋداسى جاڭا قىزعان ساۋداگەردەي قۇدايىمدى ۇمىتىپ، شۇقشيىپ وتىراتىن مەن.
- وۋ، اعايىن، التى بولدى، تاستا. بازار تارقادى، تاپسىر تارازىڭدى، - دەيدى ءبىرى.
- ەرتەڭگى ىستەيتىن ءىسىمدى بۇگىن بىتىرمەي كەتپەيمىن، - دەپ ءبىر پاپكانىڭ ۇستىنە ءبىر پاپكانى بىرس-بىرس ۇرىپ، ودان بەتەر قادالا تۇسەمىن.
- بۇل قاعاز ءالى سەنىڭ بالاڭنىڭ بالاسىنا كەتەدى. جەتى بولماي جەڭگەمە جەتىپ ال، - دەيدى ەندى ءبىرى.
- التىدان باسقا مەرەكەلەرىڭ جوق. التى دەسە اسپاننان التىن جاۋعانداي اتتان سالاسىڭدار. «نان تاۋىپ جۇرگەن مەكەمەم ەدى، ءبىر كۇن قالىپ، ىركىلىپ جاتقان ىركىتتەرىمدى رەتتەپ تاستايىن» دەمەيسىڭدەر. نيەتتەرىڭ جامان، - دەپ اۋزىمنان تۇسپەيتىن تۇتام تەمەكىمدى ءتۇتىنىن قيساڭداتىپ ءبىر ەزۋگە سىرعىتىپ قويامىن.
ەسكى-قۇسقى بىقي-تىقيدى جاڭا جىلعا قالدىرماي، جالاقى جەپ جۇرگەن ستولىمىزدى تازالاپ كەتەيىن دەپ، كەڭسەمدە جالعىز قالعانمىن. التىنى كۇتەمىز دەپ تۇك بىتىرمەيدى ەكەنبىز. تالابى تەلەگراممامەن جۇرەتىن كوپتەگەن اسىعىس قاعازدار كوگەرىپ جاتىپتى. وسىنداي شاعىم قاعازداردى اقتارىپ وتىرعاندا، تەلەفونىم شىر ەتە قالدى. الگى وقىپ وتىرعان شاعىمىمنىڭ يەسى كەلىپ قالعانداي سەلك ەتە قالدىم.
- ءالو، - دەيمىن.
- ءالونى قايتەسىڭ، بودەنبىسىڭ؟
- بودەنمىن، ارينە.
- ارينە، بودەننىڭ ءوزى بولساڭ، جاقسى بولدى.
ورىنباسارىمىزدىڭ داۋسى. شىنىمەن التىدان اسقانشا وتىرا ما ەكەن دەپ تەكسەرمەك بولعان عوي. قۋانىپ قالدىم.
- ءاي، بودەن، سەنىڭ بۇگىن كەڭسەدە قالعانىڭ ەستە قالار ءىس بولدى. مەن قامالىپ قالىپپىن، ەسىگىمدى اشىپ جىبەرشى، - دەيدى ءومىرى تۇستەن كەيىن ورنىنان تاپتىرمايتىن ورىنباسارىمىز.
- ەسىگى نەسى، جەڭگەمىز قايدا؟ - دەيمىن. تۇككە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.
- جەڭگەسى نەسى مىنا جەتەسىزدىڭ؟ مەن ساعان كەڭسەدەگى ەسىگىمدى اشىپ بەر دەپ تۇرمىن عوي.
كەڭسەنىڭ ەسىگىن اش دەگەنى ساسقانى ما؟ كەڭسە دەگەنى كابينەتى بولار. باستىقتىڭ باس سۇققىزبايتىن كابينەتىن اشۋعا قانداي حاقىم بار؟ ابايلاپ تىڭداسام، داۋىس باستىقتىكى، بۇيرىق ماستىكى سەكىلدى. توبەمنەن تامشى اققانداي قاۋاشاعىما جامان وي كەلە باستادى. ەل سوڭىندا قالىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدى بىرەۋگە ور قازىپ جۇرگەن وڭباعان-اۋ دەپ ويلاعان بولار. ۋدىڭ بەتىن ۋ قايتارادى دەمەكشى، بالەسىنە قارسى بالە تاۋىپ، دايىن وتىرۋ كەرەك. ەسىگىن اشقىزىپ الىپ، ەرتەڭ سوتقا سۇيرەمەك شىعار. وسىلاي وي كەلگەندە، اش ىشەگىم القىمىما تىعىلىپ، ترۋبكانى تارس ۇردىم.
قاعازدارىمدى قاربالاس جيناپ، كيىنىپ جاتقانىمدا، تەلەفون تاعى زارلاپ قويا بەردى.
- ءالوۋ.
- ءوي، ءالوۋىڭ قۇرىسىن، ەسىگىمدى اشىپ بەر، قامالىپ وتىرمىن دەدىم عوي.
- كەڭسە بۇزار كەڭكەلەس ەمەسپىز، باسەكە، ەرتەڭ كەلىپ ءوزىڭىز اشىپ الارسىز.
- ءوي، مىناۋ جىندى ما، مەن كەڭسەنىڭ ىشىندە وتىرسام، ەرتەڭ كەلىپ قالاي اشامىن؟!
- ەسىك بۇزعان سەيف بۇزعانمەن بىردەي، كەڭسەدە كەلەسى جىلعا دەيىن جاتساڭىز دا شارۋام جوق. «ساقاۋدىڭ ءتىلىن شەشەسى بىلەدى» دەگەندەي، ەسىگىڭىزدىڭ ءتىلىن ءوزىڭىز بىلەرسىز.
جۇرە تۇيمەلەنىپ، ەسىگىمدى ەكى بۇراپ جاپتىم. كىلتىن اۋزىندا قالدىردىم. ويتكەنى، ءۇي سىپىرۋشى اپايعا ەسىكتى كىلتىمەن قالدىرۋ كەرەك.
ورىنباساردىڭ ەسىگىندە دە كىلت سالبىراپ تۇر.
ءاربىر بولمەنىڭ تەلەفوندارى ءارتۇرلى داۋىسپەن كەزەك-كەزەك شىرىلدايدى. كەڭسەدە مەنەن باسقا جان جوق. مىنا زىرىلداپ جاتقان مەنىكى. «اش بالەدەن قاش بالە» دەگەن، گرۋزين ءبيىن بيلەپ بارا جاتقانداي، وكشەم جەرگە تيمەي بەزدىم.
* * *
كەڭسەگە ساعات توعىز بولماي كەلىپ، سوڭعى حابار تىڭدايتىن ءوزىمنىڭ مەنشىكتى ادەتىم ەدى. ەسىگىمدى اشقانىم دا سول ەدى، تەلەفونىم جىلان كورگەن تورعايداي شىرىلدادى.
- ءالو.
- ءوي، ءالوڭدى ۇرايىن، كەڭسەگە تۇنەتتىڭ عوي ادامدى! كەلشى ءوزىڭ بەرى!
مەن، شاماسى، جىندانعان شىعارمىن. كەشەگى باستىق، كەشەگى اڭگىمە، كەشەگى جاۋاپ، كەشەگى تەلەفون، كەشەگى ەسىك، كەشەگى كەڭسە.
كەشەگى جامان وي تامشى اققانداي تاعى تامشىلاي باستادى. ەسى دۇرىس ادام جالعىزدان جالعىز تۇنەمەيدى، دەمەك، قاسىندا شىعا الماي وتىرعان تاعى بىرەۋى بار. ول بىرەۋدىڭ ماعان قاس ەكەنىن، دوس ەكەنىن بال اشىپ بىلەتىن اۋليە ەمەسپىن.
الگى جامان وي ەندى اق جاۋىندا تۇڭلىكتەن دەگبىرسىز تامعان تامشىداي توبەمدى تەسىپ بارادى. تەلەفوندى تاستاپ، دالاعا شىقتىم. ورىنباساردىڭ ەسىگىندە كىلتى سول قالپى سالبىراپ تۇر. بولمەمدە تەلەفونىم جاعى سەمبەي «جەتىم بالا» كۇيىن تارتىپ جاتىر. توعىزدان بەس مينۋت اسىپ بارادى. مەنى كورسە دەرەۋ جينالىس اشاتىن پىسىقتاردىڭ قاراسى كورىنبەيدى. سولار كەلگەندە ءتورت كوزىمىز تۇگەل تۇرىپ، بىرىمىزگە ءبىرىمىز كۋا بولىپ بەتتەسىپ، ءتوس قاعىسىپ، قول الىسىپ بارىپ اشساق دەيدى جامان ويىم.
وسى كەزدە تارس-تۇرس ەتىپ، الگى سالبىراپ تۇرعان كىلت ەدەنگە ەتبەتىنەن ءتۇستى. «وگەي جەڭگەممەن توبەلەسىپ جاتىر. جاعادان الىسىپ، جامانداسار كۇن تۋسا، وسى مىڭ جىلدىق داۋىڭا ازىق بولادى» دەيدى جامان ويىم.
ال تاۋەكەل. جۇگىرىپ كەلىپ كىلتتى جۇلىپ الدىم دا، اقىرىن تىعىپ، ەكى بۇراپ قالدىم. ار جاعىنان اعامىز ارقىراپ شىقتى.
- اقىماق!
وسىدان باسقا ءسوز تابا الماي قالشىلدادى دا قالدى.
- ءسىز شاقىرىپ جاتىر دەگەندە، دەنەم تۇرشىگىپ ازەر كىرەتىن ەسىگىم وسى ەدى. ونىڭ ار جاعىندا قابات-قابات قوس ەسىك. ءبىر ەسىكتى اشتى دەگەن ءسوز باقانداي ءۇش ەسىكتى اشىپ شىقتى دەگەن ءسوز. قويشىنىڭ تاياعىنا سۇيەنەتىن قاعىنىپ جۇرگەن ەشكىڭ مەن ەمەسپىن...
ورىنباسار «ب-ب» دەپ تۇتىعىپ تۇرعاندا، كەزەك بەرمەي الگىندەي بىردەمەلەردى شۇبىرتا بەردىم.
وسى كەزدە «ءبىزدىڭ ەسىكتى كىم اشقان؟» دەپ سەكرەتار كەلىنشەك كەلدى. مەن جايىما قالدىم.
- شىراعىم-اۋ، نە دەگەن كوكمي كوكەك ەدىڭ؟ قاماپ كەتكەنىڭ ساسقانىڭ با؟!
كەلىنشەك نە دەرىن بىلمەي كەكەشتەنىپ قالدى. دەگەنمەن، دەرەۋ ەس جيىپ، قاباعىن قوزعالاقتاتىپ:
- تۇستەن كەيىن كەڭسەدە وتىرمايسىز، قايدان بىلەيىن، - دەدى باستىعىنىڭ ەرتە كەتىپ جۇرگەنىنە ءداپ ءبىر وكپەسى بارداي. وسى سوزىندە «قاڭعىماسىن دەپ ادەيى قامادىم» دەگەن ءازىل سىعالاپ تۇرعان سەكىلدى.
ايەلدىڭ قىلىعى دەگەن قىلعىندىرا سالاتىن قىلبۇراۋدىڭ سىپايى ءتۇرى سەكىلدى سويقان عوي. الگىندەگى ايداھارداي اقىرىپ تۇرعان اعامىز تويعان قوزىداي مونتيدى دا قالدى. ەگەر سەكرەتار كەلىنشەكتىڭ ورنىندا ءوزىمىز سەكىلدى اربيعان ەركەك بىرەۋ ىستەسە، مىنا ماسەلە توبەلەسپەن تىنار ەدى دە، قازىر ءتورت-بەس ميليتسيونەر اكتى جازىپ جاتار ەدى.
كۇن كورىپ جۇرگەن مەكەمەڭدە ءبىرلى-جارىم ايەل تۇقىمىنىڭ بولعانى جاقسى ەكەن.
«اباي-اقپارات»
