ەگەمەندىگىمىزدى جاريالاعان سوڭ ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، ەل ءۇشىن عانا ءتيىمدى ەمەس، وزگەلەرگە ۇلگى بولارلىق يگى قادامدارعا بارۋ ارقىلى حالىقارالىق ساياسي  ساحنادا بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ وتانى رەتىندە ويىپ تۇرىپ ورىن الدىق. ەندى مىنە «لاڭكەستىك قاۋىپ توندىرگەن ەل» دەگەن «اتاقتى» ەلىمىزگە تاڭۋ ارقىلى ءوزىن الەمدە تەڭدەسى جوق قۋاتتى مەملەكەت سانايتىن اقش 20 جىل قاسىقتاپ جيناعان ابىرويىمىزدى ءبىر-اق كۇندە شومىشتەپ توكپەك. ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ ەلدەن اقش-قا شىعاتىن جولاۋشىلار تەكسەرۋ پۋنكتىندە ەرەكشە باقىلاۋدان وتەدى دەپ بايبالام سالۋدا. باققان ادامعا مۇنىڭ استىندا جاي باقىلاۋداعى قىراعىلىق تانىتۋ عانا ەمەس، وزگە ساياسي استار بار.

ەگەمەندىگىمىزدى جاريالاعان سوڭ ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، ەل ءۇشىن عانا ءتيىمدى ەمەس، وزگەلەرگە ۇلگى بولارلىق يگى قادامدارعا بارۋ ارقىلى حالىقارالىق ساياسي  ساحنادا بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ وتانى رەتىندە ويىپ تۇرىپ ورىن الدىق. ەندى مىنە «لاڭكەستىك قاۋىپ توندىرگەن ەل» دەگەن «اتاقتى» ەلىمىزگە تاڭۋ ارقىلى ءوزىن الەمدە تەڭدەسى جوق قۋاتتى مەملەكەت سانايتىن اقش 20 جىل قاسىقتاپ جيناعان ابىرويىمىزدى ءبىر-اق كۇندە شومىشتەپ توكپەك. ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ ەلدەن اقش-قا شىعاتىن جولاۋشىلار تەكسەرۋ پۋنكتىندە ەرەكشە باقىلاۋدان وتەدى دەپ بايبالام سالۋدا. باققان ادامعا مۇنىڭ استىندا جاي باقىلاۋداعى قىراعىلىق تانىتۋ عانا ەمەس، وزگە ساياسي استار بار.

ارينە، بۇل مالىمدەمە جايدان-جاي جاسالىنعان جوق. سوڭعى كەزدەرى ەلدىڭ كەيبىر وڭىرلەرىندە اتىس-جارىلىستار وقتىن-وقتىن بوي كورسەتىپ،  سۇتتەي ۇيىعان تىنىشتىعىمىزعا سىزات تۇسكەندەي بولدى. ماسەلەن، اعىمداعى جىلدىڭ 17-مامىرىندا اقتوبە قالاسىنىڭ ۇقك-ءتى عيماراتىنىڭ ماڭىندا 25 جاسار قازاقستاندىق ازامات ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەردى، ال تۋرا ءبىر اپتادان سوڭ استانا قالاسىنىڭ ۇقك عيماراتى ماڭىندا جەڭىل اۆتوكولىك جارىلدى. 11 شىلدەدە بالقاشتاعى اباقتىدان قاشپاق بولعان ازاماتتار ارنايى جاساقتالعان توپقا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، جارىلىس ۇيىمداستىردى.  بۇل تاليبتەردىڭ قازاقستانعا جاساعان ەسكەرتۋىنىڭ كورىنىسى دەگەن جاندار دا بولدى. الايدا، بۇل جاعدايدىڭ ەشقايسىسى دا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان «لاڭكەستىك» دەپ تانىلماعانىمەن، اقش-تىڭ كوزقاراسىن ەلىمىزدى اتىشۋلى تىزىمگە ەنگىزۋىنەن-اق بايقاۋعا بولادى.

وقيعانىڭ باستاۋىنا كوز جۇگىرتەر  بولساق، 18-مامىر كۇنى قازاقستان پارلامەنتىنىڭ تومەنگى پالاتاسى ناتو-نىڭ اۋعانستاندا جۇرگىزىپ جاتقان سوعىسىنا اسكەر جىبەرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ماقۇلداپ، سەناتقا راتيفيكاتسيالاۋعا جىبەرگەن بولاتىن. مۇنى ەستىگەن تاليباندىقتار بۇل ءىس-ارەكەتتىڭ ارتى اۋىر جاعدايلارعا اكەلۋى مۇمكىن دەگەن ەسكەرتپە جاسادى. «(قازاقستان) ەل حالقىنىڭ تىلەگى جانە اۋماقتىق مۇددەلەردى ەسكەرۋدىڭ ورنىنا اقش مۇددەسىن قورعاۋعا نيەتتى...»، - دەپ كەلتىرەدى Reuters تالىپتەردىڭ مالىمدەمەسىن. اقىر اياعىندا بۇل زاڭ جوباسىن سەنات ماقۇلداماسا دا، باستاپقى شەشىمنىڭ ءوزى ءوزارا تۇسىنىسپەۋشىلىك وتىنىڭ تۇتانۋىنا سەبەپ بولعانى ايقىن. ەلىمىزدى وزدەرىنىڭ اسكەري وپەراتسياسىنا ارالاستىرۋ ارقىلى لاڭكەس اتاعىنا جول سالىپ بەرگەن سول ەلدىڭ ءوزى ەمەس پە ەكەن دەگەن ساۋال تۋىندايدى.

مىنە، ابايلاماعان ادىمنىڭ سوڭى اينالدىرعان 2,5 اي ىشىندە قازاقستاندى لاڭكەستىك وركەن جايىپ بارا جاتقان ەل دەپ جاھانعا جار سالۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى. ءبىر تاڭقالارلىعى بۇل قارا تىزىمگە كوبىنە مۇسىلماندىقتى ۇستاناتىن، قارا التىنعا باي ەلدەر ىلىگۋدە. ونداعى 35 ەل ىشىندە الەمدىك مۇناي قورىنىڭ 25 پايىزىنا يە ساۋد ارابياسى، مۇنايگاز قورىنان الەمدە ەكىنشى ورىندا تۇرعان يراك، ءۇشىنشى ورىندى يەلەنەتىن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، مۇناي گاز بايلىعى بويىنشا الەمدە بەسىنشى ورىنداعى تۇركمەنىستان دا بار. ەندى مىنە قارا التىننان كەندە قالماعان قازاقستان دا وسى تىزىمگە ىلىكتى.

سوندا اقش-تىڭ كوزدەگەنى نە دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. وسى جايلى پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋ ءۇشىن، ساياسي ساراپشىلارمەن ارنايى حابارلاسقان بولاتىنبىز:

دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى، «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى:

-  قازىر عالامدانۋ پروتسەسى بولىپ جاتىر عوي.         وسى ءۇردىستىڭ ءوزى شىعىس، ازيا ەلدەرىنە، جالپى مۇسىلمان ەلدەرىنە قارسى جاسالىنىپ جاتقان باعدارلاما سىڭايلى. سوڭعى كەزدە انىق بايقالاتىنى، باتىستىقتارعا كەز كەلگەن جەردە سىلتاۋ كەرەك. مىسالى، ليۆياداعى جاعدايعا، مۋاممار كاددافيگە قاتىستى ماسەلەگە دە باتىس ەلدەرى اسەرەسە اقش ەلى قاراپ قالماي، ءوز باعىتىن بەرىپ، ءوز كوزقاراسمەن ارالاستى. جانە بۇل ەلدەردە كۇش قولدانۋ ماسەلەسى، باسقا ەلدەردەگى جاعدايلارعا بەلگىلى ءبىر باعا بەرىپ، سانكتسيا جاساۋ مۇمكىنشىلىگى مول. ءبىز اقش-تىڭ قازاقستاندى لاڭكەستىك قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسۋىنا بايلانىستى ءبىر نارسەنى جاقسى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ەلدە سەكتالاردىڭ ويىنا كەلگەنىن جاساۋعا قولايلى جاعداي جاسالعان. ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى ايماقتارىندا بولىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەرگە كوز جۇما قاراماي، وعان كوڭىل اۋدارعانىمىز ابزال. اقش تاراپىنان بەرىلگەن باعا ءبىزدى تەرروريزمگە قارسى كۇرەستى بۇدان دا بەلسەندىرەك جۇرگىزۋگە يتەرمەلەۋى ءتيىس.

ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:

- اقش-تىڭ بۇل مالىمدەمەسىنە وكپەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. شىندىعىندا 16 ميلليون حالىقتىڭ بارىنە ءبىز كەپىلدىك بەرە المايمىز. بۇل بىزگە قوسىمشا پروبلەما تۋدىراتىنى ايقىن. ءبىزدىڭ حالىقتى دابىرلاتپاۋ ءۇشىن ەلىمىز كوپ كەلەڭسىزدىكتەردى قۇپيا ساقتاپ قالۋعا تىرىسادى. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەمەكشى، بۇل قازاقستاننىڭ، ءارى اقش-تىڭ قاۋىپسىزدىگى ماقساتىندا جاسالعان مالىمدەمە دەپ باعالايمىن. - دەدى.

«ايتىلعان ءسوز - اتىلعان وق» دەمەكشى اقش-تىڭ بۇل مالىمدەمەسىنەن سوڭ قازاقستاندىق بيلىك قول قۋسىرىپ وتىرماي، اقش-تان بىردەن تۇسىنىكتەمە بەرۋىن  وتىندى. قازاقستانداعى اقش ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى دجەفري سەكستون:

"اقش ۇكىمەتى قازاقستاندى قانداي دا ءبىر جولمەن تەرروردى قولداپ وتىرعان ەل دەپ قاراستىرمايدى. كەرىسىنشە، ءبىز قازاقستاندى تەررورعا قارسى ورتاق كۇرەستەگى ستراتەگيالىق ارىپتەس دەپ تانيمىز" دەپ جىلى جاۋىپ قويدى. الايدا ەلىمىز بۇل تالابى ارقىلى ۇتقانى شامالى. سەبەبى، قازاقستاندى قارا تىزىمنەن شىعارا قويعان اقش جوق. بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعاندار مۇنىمەن شەكتەلىپ قالعان جوق. وتكەن اپتادا ەلباسى ن.نازارباەۆ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن وزگە مەملەكەتتىك ورگاندارعا ءدىني-ەكسترەميستىك كورىنىستەردى اشۋ جانە جەدەل ارەكەت ەتۋ جونىندە تاپسىرما بەردى. استانا، الماتى قالالارىنىڭ جانە وبلىستاردىڭ اكىمدەرى تاربيە جۇمىستارىن كۇشەيتىپ، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قولدانىستاعى زاڭناما نورمالارىن قاتاڭ ساقتاۋىن قاداعالاۋلارى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتىپ، ءىس جۇزىندە اۋقىمدى مىندەتتەر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنە جۇكتەلەتىنىن جەتكىزدى.
سول كۇنى ەلوردامىز استانادا لاڭكەستىككە قارسى كۇرەس تاقىرىبى حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا تالقىلانىپ، ىرگەلى ويلار قوزعالدى. وندا ءسوز سويلەگەن  قۇراننىڭ ورىس تىلىندەگى تۇسىنىگىنىڭ اۆتورى،  اكادەميك ۆالەريا پوروحوۆانىڭ «يسلام ءسوزىنىڭ ءوزى - بەيبىتشىلىك، تىنىشتىق، قاۋىپسىزدىك دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان ءباسپاسوز «يسلامدىق تەرروريزم» دەگەن تەرميندى قولدانعاندا، بەيبىت، قاۋىپسىز تەرروريزم بولىپ شىعادى... وسىنداي فيلولوگيالىق بىلىق-شىلىقتىڭ ءبارى باسپاسوزدەن شەتتەتىلۋى كەرەك.... ەڭ الدىمەن تەرروريزمگە نە يتەرمەلەيتىنىن جانە بۇل كىم ءۇشىن ءتيىمدى ەكەنىن تۇسىنە بىلگەن ءجون» دەگەن ءسوزى وي سالارلىق.

ەلىمىزدە ءتۇرلى ءدىني اعىمدار ءورىسىن كەڭگە جايىپ بارا جاتقاندىعى اششى دا بولسا شىندىق. قوعام اراسىندا ىرىتكى سالىپ، تىنىشتىعىمىزدى بۇزاتىن بۇل اعىمدار وزدىگىنەن جوقتان بار بولعان جوق، الدەكىمدەردىڭ مىقتى قارجىلاندىرۋى مەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا ءورىس جايۋدا. ال قازەكەڭ بولسا، تەرىس پيعىلدى وزگە ەلدەردىڭ ماقساتىن سول اعىمدارعا اياق باسۋ ارقىلى ءوز ەركىمەن جۇزەگە اسىراتىن قولبالاعا اينالىپ بارا جاتىر. ءوزىمىزدى ءوز قامشىمىزبەن ساباۋ دەگەن وسى. جالپى ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن تەك ساياساتكەرلەر مەن بىرەن-ساران ۇلتجاندى ازاماتتار عانا ەمەس، ءاربىر تۇرعىن الاڭداۋلى بولمايىنشا، جان-جاقتان جالماڭداعان ايداھارلارعا توتەپ بەرۋگە كەلگەندە ءالسىز بولاتىنىمىز ايقىن.

ەلىمىزگە تەرروريزم مەن ەكسترەميزم سىندى ارەكەتتەر عانا ەمەس، كەن، مۇناي سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەرەۋىلى سياقتى ارەكەتتەر دە ابىروي اپەرمەيدى. قاراپ تۇرساڭىز، سىرتتاعى سىنشىلار سوڭعى كەزدەرى   وعاش كەتەر تۇسىمىزدى تىشقان اۋلاعان مىسىقتاي اڭدىپ وتىرعان سىڭايلى.  جۋىردا قاراعاندى وڭىرىنە ارنايى كەلگەن ەۋروپالىق پارلامەنت دەپۋتاتى پول مەرفي  «ۆرەميا» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «ءبىز «ارسەلور ميتتال» كەنشىلەرىمەن كەزدەستىك. ولار ماعان وندىرىستە قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ورەسكەل بۇزىلۋى فاكتىلەرى جايلى حابارلادى... «ارسەلور ميتتالدىڭ» قازاقستاندىق جانە شەتەل جۇمىسكەرلەرىنىڭ كوز جاسى نەگىزىندە گۇلدەنىپ كەلە جاتقانىن ءتۇسىندىم. ال بيلىك جۇمىسكەرلەردى قورعاۋعا دايىن ەمەس، ولار داۋعا تەك جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن عانا ارالاسادى» دەپ جار سالدى. ءوز قۇقىعىن قورعاۋعا شىققان ماڭعىستاۋلىق مۇنايشىلارمەن دە كەزدەسكەن مەرفي جۇزدەگەن جۇمىسكەرلەردىڭ سانىن، كوزىنە ەلەستەدى مە ەكەن، 4 مىڭنان اسادى دەپ، مۇنداعى جاعدايدى دا ەۋروپارلامەنت دەپۋتتارىنا تولىق باياندايتىنىن ايتۋمەن بولدى. ساياساتكەردىڭ ءوز ەلىندە بولىپ جاتقان كاتوليكتەر مەن پروتەستانتتار اراسىنداعى قاقتىعىسقا ەمەس، ءبىزدىڭ ەلدەگى دەموكراتيا مەن ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنا باس اۋىرتۋىنىڭ تۇبىندە دە شيكىلىك بار ەكەنىن ءتۇسىنۋ قيىنعا سوقپايدى. قاراعاندىلىق شاحتەرلەرمەن كەزدەسپەس بۇرىن  استانادا ايالداعان يرلانديانىڭ سوتسياليستىك پارتيا سەكتسياسى حاتشىسىنىڭ ساياسي كەڭەسشىسى تانيا نيمەيەر دە ەلوردامىزدا كورگەن ادىلەتسىزدىكتى باق وكىلدەرىنە اشىق ايتۋدان تايىنبادى. ونىڭ سوزىنشە استانانىڭ سىرت كەلبەتىنەن-اق باي جانە كەدەي اۋداندار بولىپ بولىنەتىنىن بايقاۋعا بولادى. «بۇل ناعىز ادىلەتسىزدىك قوي» دەيدى تانيا حانىم. «ساق يت كورىپ ۇرسە، سابالاق يت ەرىپ ۇرەدى» دەگەننىڭ ءدال ءوزى. ەل ىشىندەگى ساياسي جاعدايلارعا وزگە ەلدىڭ ارالاسۋىنا مەملەكەت راتيفيكاتسيالاعان حالىقارالىق قۇجاتتار نەگىز بولارى حاق. الايدا كوپ جاعدايدا بۇل ارالاسۋدىڭ تۇبىندە قاراپايىم حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ەمەس، سول قولايسىز جاعدايدان وزدەرىنە ءتيىمدى تۇسىن ءوندىرىپ الۋ جاتقانىن ەسكەرگەن ابزال.

ارينە، جاس بولسا دا، كوسەگەلى ەلگە اينالۋ ءۇشىن كوشەلى وي قوزعايتىن ەلدىڭ ساياسي ساحنادا ءسوزى سالماقتىراق كەلەدى. وسى ورايدا ءوز مۇددەسى ءۇشىن ءبىر اۋىلدىڭ، ءبىر ايماقتىڭ، ءتىپتى كۇللى ەلدىڭ  اتىنا كىر كەلتىرەتىن ءىس-ارەكەتكە بارۋ قانشالىقتى ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن ءتيىمدى؟ وسى جاعىن تارازىلاساق، ارتىق بولماس. ارينە، ءوز قۇقىعى اياقاستى بولماۋىن ءار ازامات قالايدى. ونىمەن كۇرەسۋدىڭ ارتى ۇلكەن داۋعا اينالماس ءۇشىن قاراپايىم حالىقتى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرعان جۇمىس بەرۋشىلەر دە ءوز الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى جايلى ويلانسا ەكەن. بۇل ءوز كەزەگىندە ىستەرىنىڭ ەش كەدەرگىسىز ىلگەرى باسۋىنا، سونىمەن قاتار، ەلدىڭ ءارى قاراي دامۋىنا ايتارلىقتاي ىقپالىن تيگىزبەك. ەلباسىمىز ن.نازارباەۆ ايتپاقشى «بۇگىنگى ىستەلىپ جاتقانداردىڭ بارلىعى دا بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن». ەندەشە ەرتەڭىم دەگەن ءاربىر ازامات بۇلىكپەن ەمەس، بىرلىكپەن تاڭ اتىرسا يگى.

«اباي-اقپارات»