كەشە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەمشەك سۇتىمەن ەمىزۋ بۇكىلالەمدىك اپتالىعى باستالدى. بۇل اپتالىققا الەم ەلدەرىمەن بىرگە، قازاقستان دا بەلسەنە اتسالىسادى. 1994 جىلى يۋنيسەف بالالار قورىنىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدە انا سۇتىمەن قورەكتەندىرۋدى قورعاۋ، ىنتالاندىرۋ جانە قولداۋ جونىندە ارنايى باعدارلاما جاسالىپ، سول باعدارلاما اياسىندا كەلەلى جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى. بۇل ىسكە بۇگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرى مەن تاعامتانۋ اكادەمياسى جۇمىلدىرىلعان. انا ءسۇتىنىڭ ماڭىزى مەن وسىعان وراي ۇيىمداستىرىلعان اپتالىقتىڭ بەرەر پايداسى جونىندە يۋنيسەف قورىنىڭ انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ باعدارلاماسىنىڭ ايماقتىق ۇيلەستىرۋشىسى لاريسا تەنمەن اڭگىمەلەستىك. مەديتسينا عىلىمدارى كانديداتىنىڭ ايتۋىنشا، انا ءسۇتى - ءسابي ءۇشىن ەڭ پايدالى، وزگە قانداي دا قورەك ءتۇرى ورنىن الماستىرا المايتىن تاعام بولىپ تابىلادى. ومىراۋ ءسۇتى ا، ە، د دارۋمەندەرىنە، اقۋىز، ماي، تەمىر، كومىرسۋتەك، سۋ، وزگە دە بالانىڭ وسۋىنە قاجەتتى مينەرالدى زاتتارعا وتە باي. ال ونى ەمۋ كەزىندە بالانىڭ بۇكىل اعزاسى قوزعالىسقا كەپ، باستاعى قان اينالىمى جاقسارىپ، جاق سۇيەكتەرى مەن اۋىز، ەرىن بۇلشىق ەتتەرى تەز جەتىلىپ، داميدى ەكەن. جاڭا تۋعان بالانىڭ اسى - ۋىز بولسا، انا ءسۇتىنىڭ ەڭ ءبىر دارۋمەندەرگە باي ءتۇرى بولىپ كەلەدى. ول جاڭا دۇنيەگە كەلگەن نارەستەنىڭ تەز شيراپ، ءال جيناۋىنا كومەكتەسەدى. كەيىن بالانىڭ وسۋىنە قاراي انا ءسۇتىنىڭ قۇرامداس بولىكتەرى دە وزگەرىپ وتىرادى.

كەشە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ەمشەك سۇتىمەن ەمىزۋ بۇكىلالەمدىك اپتالىعى باستالدى. بۇل اپتالىققا الەم ەلدەرىمەن بىرگە، قازاقستان دا بەلسەنە اتسالىسادى. 1994 جىلى يۋنيسەف بالالار قورىنىڭ قولداۋىمەن ەلىمىزدە انا سۇتىمەن قورەكتەندىرۋدى قورعاۋ، ىنتالاندىرۋ جانە قولداۋ جونىندە ارنايى باعدارلاما جاسالىپ، سول باعدارلاما اياسىندا كەلەلى جۇمىستار اتقارىلىپ كەلەدى. بۇل ىسكە بۇگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرى مەن تاعامتانۋ اكادەمياسى جۇمىلدىرىلعان. انا ءسۇتىنىڭ ماڭىزى مەن وسىعان وراي ۇيىمداستىرىلعان اپتالىقتىڭ بەرەر پايداسى جونىندە يۋنيسەف قورىنىڭ انا مەن بالا دەنساۋلىعىن قورعاۋ باعدارلاماسىنىڭ ايماقتىق ۇيلەستىرۋشىسى لاريسا تەنمەن اڭگىمەلەستىك. مەديتسينا عىلىمدارى كانديداتىنىڭ ايتۋىنشا، انا ءسۇتى - ءسابي ءۇشىن ەڭ پايدالى، وزگە قانداي دا قورەك ءتۇرى ورنىن الماستىرا المايتىن تاعام بولىپ تابىلادى. ومىراۋ ءسۇتى ا، ە، د دارۋمەندەرىنە، اقۋىز، ماي، تەمىر، كومىرسۋتەك، سۋ، وزگە دە بالانىڭ وسۋىنە قاجەتتى مينەرالدى زاتتارعا وتە باي. ال ونى ەمۋ كەزىندە بالانىڭ بۇكىل اعزاسى قوزعالىسقا كەپ، باستاعى قان اينالىمى جاقسارىپ، جاق سۇيەكتەرى مەن اۋىز، ەرىن بۇلشىق ەتتەرى تەز جەتىلىپ، داميدى ەكەن. جاڭا تۋعان بالانىڭ اسى - ۋىز بولسا، انا ءسۇتىنىڭ ەڭ ءبىر دارۋمەندەرگە باي ءتۇرى بولىپ كەلەدى. ول جاڭا دۇنيەگە كەلگەن نارەستەنىڭ تەز شيراپ، ءال جيناۋىنا كومەكتەسەدى. كەيىن بالانىڭ وسۋىنە قاراي انا ءسۇتىنىڭ قۇرامداس بولىكتەرى دە وزگەرىپ وتىرادى. باستىسى، بالانى انا سۇتىنەن تەز الاستاتپاۋ، ياعني ەمشەكتەن تىم ەرتە شىعارماۋ بولىپ تابىلادى.
- وكىنىشتىسى، بالالارعا ارنالعان جاساندى بيولوگيالىق تاعامداردىڭ كوبەيۋىمەن بىرگە، بالاسىن ەمىزبەيتىن انالاردىڭ دا قاتارى ارتىپ بارادى. بۇل دۇرىس ەمەس، بالانىڭ دا، انانىڭ دا دەنساۋلىقتارى ءۇشىن اسا قاۋىپتى. انا سۇتىنە جارىماعان بالا اۋرۋشاڭ، ءالجۋاز بولىپ وسسە، ەمىزبەگەن انالار ومىراۋ بەزىنىڭ قاتەرلى ىسىگىنە شالدىعۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى جىل سايىن وسى اپتالىقتىڭ جوعارى دەڭگەيدە وتۋىنە زور ءمان بەرەدى. قازاقستاننىڭ دا وسى شاراعا بەلسەنە اتسالىسىپ جۇرگەنى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. قازاقستاندا بۇگىندە 30-عا جۋىق پەرزەنتحانانىڭ جانىنان انالاردى ساپالى تاماقتاندىرۋ ارقىلى ولاردىڭ بالالارىن تۇراقتى ەمىزۋىنە جاعداي جاسالدى. بۇل ءداستۇر رەسپۋبليكانىڭ بارلىق پەرزەنتحانالارىندا جالعاسىن تابادى دەگەن سەنىمدەمىز، - دەيدى لاريسا تەن.
دارىگەردىڭ سوزىنشە، انالارعا بالالارىن دۇرىس ەمىزۋ جايلى اقپاراتتىق، ۇگىت-ناسيحاتتىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. تورسىقتاي-تورسىقتاي ۇل-قىز تاپقان قازاق انالارى بالالارىنىڭ قاي-قايسىسىن دا ۋاقىتىنان ەرتە ەمشەكتەن شىعارماعان. الپامساداي باتىر ۇلدار مەن قىلىقتى دا كوركەم قىزداردىڭ قازاقتا كوپ بولعانى - وسىدان. الايدا بۇل ءداستۇر بۇگىندە ۇزىگىن جالعاي الماي وتىرعان جايى بار. قاسيەتتى قۇران كارىمدە دە بالانى كەمى ەكى جىل ەمىزۋ قاجەتتىگى جايلى ايتىلعان. بۇل جايلى مالىمەتتەردى «باقارا» جانە «لۇقمان» سۇرەلەرىنەن تابۋعا بولادى.
- جاس انالاردىڭ بالالارىن ەمىزۋدەن باس تارتۋىنىڭ ءتۇرلى سەبەبى بار. بىراق شىن سەبەپتەردەن گورى، سوڭعى ۋاقىتتا سىلتاۋلار كوبەيىپ بارادى. ءبىزدىڭ 1994 جىلدان بەرى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان باعدارلامامىز ناتيجەسىندە، بۇگىندە قازاقستاندا انالاردىڭ 90 پايىزى پەرزەنتحانادان بالالارىن ومىراۋ سۇتىمەن قورەكتەندىرىپ شىعارادى. الايدا 3 ايدان سوڭ بۇل پايىزدىق ولشەم - 58,4 پايىزعا، 6 ايدان سوڭ، ءتىپتى 30 پايىزعا تومەندەپ كەتەدى. بالاسىن 2 جاسقا دەيىن ەمىزەتىندەردىڭ ۇلەسى تىم تومەن. سوندىقتان دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندە انالاردى بالاسىن ومىراۋ سۇتىمەن قورەكتەندىرۋىن ءالى دە كەڭىنەن قولداۋ قاجەت، - دەيدى مامان. سونداي-اق قارجىلىق قيىنشىلىق جاعدايىندا بالانى انا سۇتىمەن تاماقتاندىرۋ وتباسى بيۋدجەتىن الدەقايدا ۇنەمدەيتىنىن دە ەسكەرگەن ءجون. ماسەلەن، جاڭا تۋعان بالاعا العاشقى التى ايدا 20 كەلىدەن استام قۇرعاق بالالار تاعامى (44 بوتەلكە) قاجەت بولسا، ءاربىر بوتەلكەدەگى تاعامنىڭ قۇنى - 300-400 تەڭگە شاماسىندا. دەمەك، ءار وتباسى قۇرعاق تاعامنىڭ وزىنە اي سايىن كەم دەگەندە 13 مىڭ تەڭگە كولەمىندە قاراجات جۇمسايدى دەگەن ءسوز. بۇدان بولەك، ىدىس-اياق، گاز شىعىندارى بار، وعان قوسا، انانىڭ قۇرعاق ۇنتاقتان تاماق ازىرلەۋىنە ۋاقىتى دا كەتەدى.
- ءبىز ءدال وسىنداي باعدارلامانى يۋگوسلاۆيادا جۇرگىزگەنىمىزدە ءار اتا-انا بالاسى 6 ايعا تولعانشا، وتباسىلىق تابىسىنىڭ 70 پايىزىن جۇمسايتىن. ءارى شىعىندى، ءارى دەنساۋلىققا پايداسى شامالى. بۇگىندە الەم ەلدەرى انالارىنىڭ 30 پايىزى عانا بالالارىن كەۋدە سۇتىمەن قورەكتەندىرەدى. ەگەر وسى پايىزدىق ۇلەستى تىم قۇرىعاندا 70-كە دەيىن كوتەرسەك، ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ، قانت ديابەتىنىڭ، ينفەكتسيالىق سىرقاتتاردىڭ ۇلەسىن 50-60 پايىزعا دەيىن تومەندەتكەن بولار ەدىك، - دەيدى لاريسا تەن.

نۇربولات امانجول

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9212&Itemid=2