اتاقتى ويشىل ءابۋ ناسىر ءال فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس،  تاربيە كەرەك. تاربيەسىز بەرىلگەن  بىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ ومىرىنە قاۋىپ اكەلەدى» دەگەن ەكەن. بۇل ءسوزدىڭ راستىعىن ءومىر تاجريبەسى تالاي مارتە دالەلدەگەنى بەلگىلى. وسى ورايدا ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز تاربيەنىڭ ورنى بولەك ەكەنىن جاقسى بىلگەن. ويتكەنى ۇرپاققا ۇلگىلى تاربيە بەرە الۋ – قوعامنىڭ ءوزىن، ەلدىڭ تىرەگىن قالىپتاستىرۋ.  سونىڭ ىشىندە بالاعا ونەگەلى ءتارتىپ پەن قۇقىقتىق تاربيە بەرە ءبىلۋ – ولشەۋى جوق قازىنا.

ارينە، ءبىز قاشاندا بالالارعا جان-جاقتى قۇقىقتىق تاربيە بەرۋدى جەتىلدىرىپ وتىرۋ –  باستى پارىز دەيمىز.  بىراق سول تاربيە بەرۋدە ۇنەمى كەش قالاتىنىمىز ەشكىمدى ويلاندىرار ەمەس. اتا-بابامىز بالانىڭ تاربيەسى بەسىكتەن باستاۋ الاتىنىن ايتۋداي-اق ايتقان. بىراق كوبىمىز بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ، ياعني ەرتەڭگى ەل تىرەگىنىڭ اقىل-پاراساتى مول، مادەنيەتى وزىق، سانالى ءوسۋى، ونىڭ كەيىن ەسەيگەندە جيار بىلىمىنە عانا بايلانىستى ەمەس، ەڭ الدىمەن قۇرساقتان بەرىلەتىن يماندى ادەت-عۇرىپ، ونەگەلى سالت-ءداستۇر، ۇلتتىق بولمىسپەن كەلەتىن تاربيە كوزىندە جاتقانىن ەسكەرە بەرمەيمىز. قازىرگى جاستاردى ءبىلىمسىز، ەشتەڭە كورمەگەن دەپ ايتا المايسىز. جاستارىمىزدىڭ دەنى مەكتەپ بىتىرىسىمەن، ەلدەگى قالاعان وقۋ وردالارىنا نەمەسە  شەت ەلدىڭ ىرگەلى وقۋ ورىندارىنا بارىپ، الەمنىڭ وزىق كۇيى مەن ءبىلىمىن يگەرىپ قايتادى. ال بىراق ولاردىڭ بويىندا اتا-بابامىز قالىپتاعان ۇلتتىق تاربيە وزەگى بار ما؟ ويتكەنى مەكتەپتە بوز بالالاردىڭ توپتاسىپ قاراشاداي بالانى زورلايتىنى، ۇلكەنگە – ىزەت، كىشىگە قۇرمەت كورسەتىلمەيتىنى، جاپ-جاس قىزداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى شاشتان سۇيرەپ، نازىكتىلىكتەن جۇرداي بولاتىنى، تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتەردىڭ ۇرلىققا ءتۇسىپ، ءبىر وتباسىن تۇگەل قىرىپ كەتەتىنى، ءوز ءتىلىن مەنسىنبەي، وزگە تىلدە سايرايتىنى، كوزدەرى جاۋدىرەگەن كوپ بالالى وتباسىلارىنا ءبىر جەتىم بۇرىش بۇيىرماي جاتقاندا، مۇرتى مايلانعان جەمقورلاردىڭ تۇيەنى تۇگىمەن اساپ استامشىلىق جاسايتىنى – نەنىڭ سالدارى دەپ ويلايسىز؟

ارينە ەلگە حالىققا ادال قىزمەت ەتىپ، ۇلگىلى ىسىمەن ونەگە بولىپ جاتقان ايتۋلى ازاماتتار از ەمەس.  دەگەنمەن بۇل ومىردە ءبارى ءوز ۋاقىتىلى، ءوز ورنىمەن قالانۋى ءتيىس. ادام بالاسى تۋعان ەلىنىڭ، حالقىنىڭ مۇددەسىنە ساي مەملەكەتكە قىزمەت ەتە الۋى كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا وزگەنىڭ كۇيىن كۇيتتەيدى. باياعىدا ءبىر پاتشا ءوزىنىڭ قول استىنداعى ەلدىڭ اتاقتى دانىشپانىنا بالاسىن تاربيەلەۋگە بەرەتىنىن ايتىپتى. مۇنى ەستىگەن دانىشپان تاربيەگە بەرىلەتىن بالا نەشە جاستا ەكەنىن سۇراعان عوي. سوندا پاتشا بالاسىنىڭ ەكى ايعا ەندى تولعانىن جەتكىزسە، الگى دانىشپان: «بالاڭنىڭ تاربيەسىن ويلاعانىڭ ءجون ەكەن، بىراق كەش قالىپسىڭ» دەپتى. بۇعان تۇسىنبەگەن پاتشا: «نە ايتىپ تۇرسىڭ؟ انا سۇتىنەن ءالى اۋزى كەپپەگەن، بۋىنى قاتپاعان، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاعا تاربيە بەرۋدىڭ كەشتىگى قالاي؟!»، – دەپ شامدانىپتى. سوندا دانىشپان قاريا: «بالانى قۇرساقتان تاربيەلەۋ كەرەك ەدى»، – دەگەن ەكەن. كوردىڭىز بە، ناعىز تاربيە توركىنى تەرەڭدە جاتقانىن وسىدان دا اڭعارۋعا بولار. ۇلتجاندى ادام مۇنداي مىسالداردىڭ استارىندا ومىرلىك تاجىريبە ءمانى جاتقانىن تۇسىنەدى. ەندەشە كەلەشەك ۇرپاققا ءتالىمدى تاربيە بەرۋ ءىسى اركىمنىڭ ءوز تاربيەلىك ىسىنەن باستالاتىنىن قوعامىمىز ۇمىتپاسا ەكەن دەيمىز. سەبەبى «نە ەكسەڭ – سونى وراسىڭ» دەپ، بەكەر ايتىلماعان.

ءسالىم مەكتەپتە وتە جاقسى وقىدى. باستاپقىدا  وقۋ وزاتى دا اتاندى. بىراق بىرتە-بىرتە ول جولدان جاڭىلدى. ساباققا بىردە كەلسە، بىردە كەلمەدى. ۇستازداردىڭ ءسوزى وعان وتپەدى. ال بۇل كەزدە ونىڭ اتا-اناسى ءوز باستارىمەن اۋرە ەدى: بىردە جۇمىس ىستەسە، بىردە قايىر سۇراعانداي تەنتىرەپ كەتەدى. سالىمگە قاراۋعا شاماسى بولمادى. ءسويتىپ جۇرگەندە ۇرلىققا ءتۇسىپ، ەكەۋى دە سوتتالىپ تىندى. سوسىن ءسالىمدى باسىندا شاعىن باسپاسى بار، زەينەتاقىسى بار اجەسى قولىنا الدى. رەسمي وكىلدەر دە، ءسالىم قايعىلى وقيعادان ساباق الىپ، اجەسىنە قولقانات بولار دەپ ويلادى. بىراق ءسالىم ساناسىندا ۇيادا العانى، وسە كەلە كورگەنى جاتتالىپ قالدى. جاقسى ءسوز، جاقسىلىق جاساۋ وعان جات كورىندى. ءوزىن باققان اجەسى دە وعان جات بولدى. اقىرى بىردە اقشا تالاپ ەتىپ،  ۇرىس كەزىندە قايران اجەسىن ءولتىرىپ، قاشىپ كەتتى. ۇستالىپ، باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. بۇل ءبىر عانا مىسال. ال تىزە بەرسەك، تەك مەكتەپ وقۋشىلارى، ستۋدەنتتەر ىشىندە عانا ەمەس، ەل قورعانى دەيتىن اسكەر اراسىندا دا قۇقىق بۇزىپ، تاربيەنىڭ جوقتىعىن كورسەتىپ جاتقاندار قانشاما!

ەندەشە  مەكتەپ وقۋشىلارى، ستۋدەنتتەر مەن اسكەرگە شاقىرىلۋشىلار اراسىنداعى ءبىلىم مەن مادەنيەتتىلىكتىڭ دەڭگەيى دە جالپى قۇقىقتىق تارتىپكە، تاربيەلەۋ ىسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس-اۋ. وسىنداي دا ۇزاق جىلدار اسكەردە قىزمەت ەتكەن، قۇقىق تانۋشى، ارداگەر پولكوۆنيكتىڭ مىنا ءسوزى كوڭىلگە قوناتىندىعىن جاسىرا المايمىز. «اتا-بابا تاربيەسىنەن كەندە قالعان ۇرپاقپىز. مۇنى ويلاپ جاتقاندار از. ۇلت تۋرالى، ۇلتجاندىلىق تۋرالى ايتاتىندار كوپ، ال سولاردىڭ ءوز ىسىنە ۇڭىلسەڭ – جاڭىڭ اشيدى. ءسابي كەزىنەن انا سۇتىمەن كەلەتىن تاربيەدەن الىستاپ، تەك قۇلاققاپ كيىپ، كومپيۋتەر، ينتەرنەتپەن وسكەن جاستاردان يناباتتى كەلىن، جاقسى كۇيەۋ، رۋحى مىقتى وتان قورعاۋشى شىعادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. ونىڭ ۇستىنە وسى عالامتور الەمىنە ەنگەن قازىرگى زاماندا جاستار وسى ينتەرنەت يىرىمىنە باتىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەيدى حالىق دانالىعى. تال بەسىكتەن باستالعان تاربيە مەكتەپتە، ودان ءارى جوعارى وقۋ ورنىندا جالعاسىن تاپقاندا عانا ناتيجەلى بولادى. ول ءۇشىن جاڭادان ۆەلوسيپەد ويلاپ شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق، قولىمىزدان سۋسىپ كەتكەن تەكتى اتا-بابا  تاربيەسىن قايتا جاڭعىرتپاساق بولمايدى. بارلىق جەردە بىرىڭعاي اتا-بابا تاربيەسى كەرەك».

راس ءسوز. ون سەگىزگە تولعان جاس – جاماندى دا، جاقسىنى دا سەزىپ، كورىپ، بارلىق تاربيەنى بويىنا ءسىڭىرىپ، ومىرگە قادام باسقان ازامات. وكىنىشكە وراي، ونى قايتا تاربيەلەۋ قيىن. ول كەزدە «قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەيتىن كەزەڭ ءوتىپ كەتەدى. دەمەك، اباي اتامىزعا قۇلاق تۇرسەك: «بالامدى مەدرەسەگە ءبىل دەپ بەردىم، شەن السىن، شەكپەن السىن دەپ بەرمەدىم...» - دەۋى ارقىلى  ادامنىڭ بورىشى شەن - شەكپەن ەمەس، تاربيە ارقىلى تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋ دەگەندى مەڭزەگەنىن ەسكەرۋ قاجەت. ەندەشە ەلدىگىمىزدى ەرتە قامدايمىز دەسەك، «ءبىر جىلىن ويلاعان كۇرىش ەگەدى، ون جىلىن ويلاعان اعاش ەگەدى، ال ءجۇز جىلىن ويلاعان بالا تاربيەلەيدى»، دەپ ايتىلعانداي، قۇرساقتان بەرىلەتىن تاربيەنىڭ ورنى بولەك ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون. سوندا وسى تاربيەمەن بارماقتاي بولسا دا بەرىلگەن ءبىلىمنىڭ قوعام ءۇشىن ولشەۋسىز قازىنا بولىپ ورالاتىنى دا ءسوزسىز. ال ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ قايسىسىن وسى تاربيەمەن ءبىلىم العان دەپ اتار ەدىك؟

الەكساندر تاسبولات

Abai.kz