بۇگىنگى پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتە كوكەيتەستى زاڭ دايىنداۋ ۇدەرىسىن جەتىلدىرۋ ماسەلەسىنە ارنالىپ وتىر.

وتكەن سەسسيانىڭ 26 ماۋسىمداعى وتىرىسىندا ءبىر توپ سەنات دەپۋتاتتارى اتىنان زاڭ جوبالارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى دايىنداۋ ساپاسىنا قاتىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىنە ساۋال جولداعان بولاتىنبىز.

وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدى جولداۋىمىزعا پارلامەنتكە راتيفيكاتسيالاۋعا كەلىپ جاتقان زاڭ جوبالارىنىڭ، ولاردىڭ قوسىمشالارىنداعى حالىقارالىق قۇجاتتاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقالارىنىڭ ساپاسىزدىعى ماسەلەلەرى نەگىز بولعان ەدى. الايدا ۇكىمەتتەن بەرىلگەن جاۋاپتىڭ مازمۇنى ءبىزدى قاناعاتتاندىرمادى. ساۋالدا جولدانعان سۇراقتارعا ادەتتەگىدەي ءۇستىرت جاۋاپ بەرىلگەن.

وسى ۋاقىت ىشىندە مەملەكەتتىك ورگاندار ماماندارىنىڭ تەرميندىك قولدانىستار مەن ءستيلدى مەڭگەرەتىن ۋاقىتى بولدى. بىراق مەملەكەتتىك
ورگاندار قىزمەتكەرلەرىنىڭ قازاق تىلىندەگى حالىقارالىق قۇجاتتاردى
پارلامەنتكە قاتەسىز جىبەرۋگە شاماسى دا، ىنتاسى دا جوق سياقتى.

ويتكەنى ۋاقىتشا لينگۆيستيكالىق توپتىڭ قاراۋىنا، الدىن الا لينگۆيستيكالىق ساراپتاماعا كەلىپ تۇسەتىن حالىقارالىق قۇجاتتاردىڭ ساپاسى
ەشقانداي سىن كوتەرمەيدى. مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى توپتىڭ جۇمىسىنا ابدەن سەنىپ العانى سونشالىق، پىسىقتالماعان، تەكسەرىلمەگەن ماتەريال جىبەرەدى، ولار ءوز جۇمىسىنا
نەمقۇرايدى قاراپ، لاۋازىمدىق مىندەتتەرىن تيىسىنشە، ساپالى اتقارمايدى.

ءتىپتى كەيبىر جاعدايلاردا قۇجات جوبالارىنىڭ قازاق تىلىندەگى ءماتىنى مەن ورىس
تىلىندەگى ءماتىنى مازمۇنى جاعىنان ءبىر-بىرىنە سايكەس كەلمەي جاتادى، قازاق
ءتىلىنىڭ گرامماتيكالىق جانە ستيليستيكالىق نورمالارى ساقتالمايدى. كەيدە
توپ ۇسىنعان تۇزەتۋلەر دە دۇرىس ءارى ساپالى ەنگىزىلمەيدى، سوندا ءبىر قۇجاتتى
بىرنەشە رەت قاراۋعا تۋرا كەلەدى.

مىسالى، قازىرگى سەنات قاراۋىندا جاتقان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى ازاماتتىق قورعانىس، توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا ءتىپتى نوتانىڭ اۋدارىلعان ءماتىنىنىڭ وزىندە قاتە جىبەرىلىپ، «مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ» دەپ جازىلۋعا ءتيىستى تىركەس «مۇمكىندىكتى وتىرىپ» دەگەن نۇسقادا بەرىلىپ، تۇتاستاي ءبىر ءسوز ءتۇسىپ قالعان (زاڭ جوباسى بويىنشا قۇجاتتار توپتاماسىنىڭ 8-بەتى).

مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋعا، مەملەكەتتىك تىلدە زاڭ جوبالارىن دايىنداۋداعى جاۋاپكەرشىلىگى تومەن. توپ مۇشەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى، قۇجات جوبالارىنا وزگەرىس ەنگىزىلگەن جاعدايدا ولاردى قايتا ساراپتاماعا ەنگىزۋ، ولاردىڭ قازاق تىلىندەگى ماتىندەرىن وزگەرتپەي پارلامەنت
جانىنداعى توپتىڭ دايىنداپ بەرۋىنە، قاراپ بەرۋىنە جىبەرە سالۋ، توپ
جۇمىسىنا جۋىق ۋاقىتتا قول قويىلاتىندىعىن سىلتاۋ ەتىپ قىسقا ۋاقىتتا
قاراۋدى تاپسىرۋ، اكىمشىلىك رەسۋرستاردى قوسا وتىرىپ، قالاي دا از ۋاقىتتا
قاراۋدى ماجبۇرلەۋ سياقتى سوراقى فاكتىلەر ورىن الىپ وتىرادى ەكەن.

وسىلايشا، پارلامەنت قىزمەتكەرلەرى ورتالىق اتقارۋشى ورگاندار قىزمەتىن
تولىعىمەن اتقارىپ وتىر. بىزدىڭشە، بۇل حالىقارالىق قۇجاتتاردى، زاڭ
جوبالارىن مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداۋعا دەگەن ۇكىمەت قۇرامىنىڭ قۇلىقسىزدىعىن، نيەتىنىڭ جوقتىعىن بايقاتاتىن ايقىن دايەكتەر.

ورتالىق اتقارۋشى ورگاندار زاڭداردىڭ، حالىقارالىق قۇجاتتاردىڭ
مەملەكەتتىك تىلدەگى جوبالارىن ازىرلەۋدى دۇرىس، ساپالى، ماڭىزدىلىعىن
سەزىنە وتىرىپ ۇيىمداستىرعان جاعدايدا، ۋاقىتشا لينگۆيستيكالىق ساراپتاما توبىنا دەگەن قاجەتتىلىك تۋىنداماعان، وزدەرىڭىز اتاپ كورسەتكەن نوتا الماسۋ ورىن الماعان بولار ەدى.

سونىمەن بىرگە ساۋالىمىزعا بەرىلگەن جاۋاپتا زاڭ جوبالارىنىڭ
ساپاسىنا قاتىستى «... قازىرگى ۋاقىتتا قۇزىرەتتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءتۇرلى سيپاتتاعى وبەكتيۆتىك جانە سۋبەكتيۆتىك سەبەپتەرگە بايلانىستى زاڭ جوبالارىن ورىس تىلىندە ازىرلەۋ تاجىريبەسى قالىپتاسقان» دەگەن سويلەم بار. وسى سويلەم ارقىلى نە ايتقىلارىڭىز كەلگەنىن، ونىڭ قانداي وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەر ەكەنىن تۇسىنە المادىق. باسى اشىپ جازىلماعان، بۇرمالانعان جاۋاپ ۇسىنىلعان.

جاۋاپتى ودان ءارى وقىساق: «بۇل رەتتە، زاڭ شىعارۋ پروتسەسىنىڭ اتالعان
سۋبەكتىلەرى زاڭ جوبالارىن مەملەكەتتىك تىلدە ازىرلەۋگە نيەت بىلدىرگەن
جاعدايدا قر ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ «زاڭناما جانە قۇقىقتىق اقپارات
ينستيتۋتى» زاڭنامالىق اكتىلەردىڭ جوبالارىن مەملەكەتتىك تىلدە
ازىرلەۋ بويىنشا قۇقىقتىق، عىلىمي-ادىستەمەلىك جاردەم كورسەتۋگە ءازىر ەكەنىن حابارلايمىز» دەپ جازىلىپتى.

سوندا ۇكىمەتتىڭ زاڭ جوبالارىن مەملەكەتتىك تىلدە ازىرلەۋىنە، ۇكىمەتتىڭ ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ جانىنداعى «زاڭناما جانە قۇقىقتىق اقپارات ينستيتۋتىنىڭ» جاردەمىن الۋىنا پارلامەنت رۇقسات بەرمەي وتىرعان بولىپ شىعادى ما؟! بۇل قالاي؟!

شىنداپ كەلسەك، مەملەكەتتەگى زاڭدار الدىمەن سول مەملەكەتتىڭ ءوز تىلىندە دايىندالىپ، سودان كەيىن عانا قاجەت بولسا ورىس تىلىنە اۋدارىلۋى ءتيىستى. بۇرىنعى كەڭەس رەسپۋبليكالارىنىڭ ىشىندە قازاقستان مەن بەلارۋسسيادان باسقا ەلدىڭ بارلىعى دا الدەقاشان وسىلاي ىستەيدى.

ۇلى ابايدىڭ ءتىلىن قالىپتاستىرعان، «اباي جولى» سىندى باعا جەتپەس تۋىندىنى ومىرگە اكەلگەن، تالاي عالامات كوركەم شىعارمالاردى تۋدىرعان، تامسانا وقىلاتىن فولكلورلىق شىعارمالارعا ارقاۋ بولعان قازاقتىڭ ءتىلى
زاڭ جازۋعا يكەمسىز دەگەنگە كىم سەنەدى؟!

بيلەر سوتىن قالىپتاستىرعان باي دا كوركەم قازاق ءتىلى – ناعىز زاڭ ءتىلىن قالىپتاستىرىپ، نورما جاساۋعا، جازۋعا وتە قولايلى ءتىل. مەملەكەتتىڭ باستى نىشانى ءتىل دەسەك، زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە جازىلماۋى – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىمىزگە دە، ۇلت رەتىندە ار-نامىسىمىزعا دا ۇلكەن سىن. پرەزيدەنت ق.ك.توقاەۆ «قازاق ءتىلىن حالىقارالىق قاتىناس ءتىلى رەتىندە قالىپتاستىرۋدى» قولعا الىپ جاتقاندا، بۇل ماسەلەنى تۇپكىلىكتى قولعا الىپ، زاڭدار مەن نورماتيۆتىك قۇجاتتاردى الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە ازىرلەۋگە كوشەتىن ۋاقىت جەتتى.

باياندالعانداردىڭ نەگىزىندە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ماڭىزدى جانە ناقتى شارالاردى قابىلداي وتىرىپ، ورتالىق اتقارۋشى ورگاندارعا حالىقارالىق قۇجاتتاردى مەملەكەتتىك تىلدە ساپالى دايىنداۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جۇكتەۋگە، زاڭ جوبالارىن الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداۋدى قولعا الۋ كەرەك. ول ءۇشىن سەنات قابىرعاسىندا، بەلگىلى بىلىكتى زاڭگەر رامازان سارپەكوۆ باسقاراتىن ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ جانىنداعى «زاڭناما جانە قۇقىقتىق اقپارات ينستيتۋتىمەن» بىرلەسىپ، زاڭداردى مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداۋعا بايلانىستى مۇددەلى ۇيىمدار، زاڭگەرلەر، عالىمدار، ءتىل ماماندارىمەن بىرلەسىپ دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزۋدى ۇسىنامىن.

مۇرات باقتيارۇلى، سەنات دەپۋتاتى،

(قر پارلامەنتى سەناتىندا «زاڭ شىعارۋ پروتسەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ» تاقىرىبىندا وتكەن پارلامەنتتىك تىڭداۋداعى سويلەگەن ءسوزى).

Abai.kz