جاقىندا وزىمىزگە وسىنداي سۇراق قوياتىن سياقتىمىز. «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەن ەلدىڭ ۇرپاعى ەدىك. قازىر بۇلاق دەگەندى ۇمىتتىق. سۋ ءوز-وزىنەن پايدا بولا بەرەتىن ءتارىزدى. الدىمەن تەرەڭ زارتتەپ، زەردەلەپ الماي قازۋ، ۇڭعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بولمايدى. وسى قاعيدا ەسكەرىلىپ ءجۇر مە؟ جەر استى سۋىنىڭ ءوز زاڭدىلىعى بار. جاراتۋشىنىڭ قۇدىرەتىمەن، تابيعات انانىڭ زاڭدىلىعىمەن سۋ جەر استىندا ءوز جولىن تاۋىپ جينالىپ، ءسۇزىلىپ، سۋسىز كۇنى جوق تىرشىلىك بىتكەننىڭ ىندىنى كەبۋىنەن ساقتاپ تۇر. الايدا سول تابيعاتتىڭ زاڭىنا ءجيى قول سۇعىپ، ويىمىزعا كەلگەندى جاسايتىن بولدىق. ماقساتىمىز - مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك كەن، مۇناي تاعى باسقا شيكىزات وندىرسەك بولدى. ارمان مۇراتىمىز – اقشا. كۇندەردىڭ كۇنىندە سول تابيعات قاھارىنا مىنسە ۇلى ءشول باستالادى –اۋ دەپ ويلامايمىز دا... وكىنىشتى...

پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنىڭ باسشىسى داريعا نازارباەۆانىڭ توراعالىعىمەن وتكەن سەنات وتىرىسىندا دەپۋتات مارات تاعىموۆ ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، وندا الەمدە تازا اۋىز سۋ كوزدەرىنىڭ تاپشىلىعى انىق بايقالىپ وتىرعان زاماندا ەلىمىزدەگى جەراستى اۋىز سۋ كوزدەرىنىڭ قورىن ساقتاۋ مەن ونىڭ لاستانۋىنا جول بەرمەۋ ورنىنا جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار، سونىڭ ىشىندە كومىر سۋتەگى شيكىزاتىن يگەرىپ جاتقان الپاۋىت كومپانيالار جەراستى سۋ كوزدەرىنىڭ مۇناي قالدىقتارىمەن لاستاپ جاتقانىن اشىق ايتتى.

«وسىنداي جاعدايدىڭ باستى ءبىر مىسالى اقتوبە وبلىسىنداعى تەمىر مەن مۇعالجار اۋداندارى تۇسىندا ورنالاسقان «كوكجيدە» قۇمدى القابىنداعى جەراستى اۋىز سۋ ورنى. بۇل اۋىز سۋمەن قىزىلوردا، باتىس قازاقستان، ماڭعىستاۋ، اتىراۋ وبلىستارى تۇرعىندارىن دا جابدىقتاۋ جوسپارلانعان ەدى. ەڭ الدىمەن، «كوكجيدە» القابىنىڭ ەل اۋماعىنداعى ەكولوگيالىق، عىلىمي جانە مادەني الاتىن ورنى مەن ماڭىزى اسا ايرىقشا. «كوكجيدە» قۇمىنداعى سۋدىڭ مينەرالدانۋى، جۇمساقتىعى جانە باسقا دا سيپاتتامالارى الەم عالىمدارىن تاڭ قالدىرعان. «كوكجيدە» تابيعات تاڭعاجايىپتارى ۇكىمەتتىڭ ارنايى قاۋلىلارىمەن رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق ماڭىزى بار مەملەكەتتىك تابيعي-قورىقتىق قوردىڭ گەولوگيالىق جانە گيدروگەولوگيالىق تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. ال سوڭعى جىلدارى بارلىق زەرتتەۋلەر «كوكجيدە» قۇمدارىنىڭ، جەر استى سۋلارىنىڭ مۇناي ونىمدەرىمەن مىقتى لاستانۋىن كورسەتۋدە. اقتوبە وبلىسى بويىنشا ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس كومىرسۋتەك شيكىزاتىن بارلاپ وندىرەتىن  «سنپس-اقتوبەمۇنايگاز» اق، «كمك مۇناي» اق، «ورىكتاۋ وپەرەيتينگ» جشس، «فيرما ادا ويل» جشس جانە «قازاق ويل اقتوبە» جشس سىندى مۇناي كومپانيالارى كوكجيدە جەراستى سۋىنىڭ ساپالىق قۇرامىنا تەرىس اسەرىن تيگىزۋدە»، - دەدى سەناتور.

وسى وبلىستان سايلانعان دەپۋتات رەتىندە مارات تاعىموۆ بۇل ماسەلەنى جۇرتتىڭ ايتۋى بويىنشا ەمەس، ناقتى بىلەدى. سوندىقتان دا ول دەپۋتاتتىق ساۋالىندا تومەندەگى دەرەكتەردى ايعاق رەتىندە كەلتىرە وتىرىپ، قالىپتاسقان جاعدايدى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ نازارىنا ناقتى مىسالدارمەن كورسەتە ايتىپ ءوتتى.

اقتوبە وبلىسى اكىمدىگىنىڭ تاپسىرماسىمەن 2008 جىلدان باستاپ جۇرگىزىلگەن مەملەكەتتىك ەكولوگيالىق زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا «كوكجيدە» جەراستى سۋلارىنداعى مۇناي ونىمدەرى بويىنشا شەكتى رۇقسات ەتىلگەن كونتسەنتراتسيانىڭ ارتۋى انىقتالۋدا. ەگەر ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، باقىلانعان ۇڭعىمالاردا شەكتى رۇقسات ەتىلگەن كونتسەنتراتسيانىڭ 1,3-تەن 8-گە دەيىن كوتەرىلىپ، ەكىنشى ءبىر مىسالدا 1,66-دان 1,82-گە دەيىن وسكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.

ناتيجەسىندە مۇناي كومپانيالارى «كوكجيدە» قورىق اۋماعىن ەكى ەسەگە ازايتىپ، ال شەتەلدىك ينۆەستورلار 3-5 جىل ارالىعىندا سانى 300-دەن اسقان بارلاۋ ۇڭعىمالارعا تاعى جۇزگە جۋىق بارلاۋ ۇڭعىمالارىن بۇرعىلاۋ كوزدەپ وتىر. ساراپشىلار بولسا مۇنايدى القاپ سۋلارىنا ەنگەن، دەپ مويىندايدى.

تۇجىرىمداپ ايتقاندا، كومىر سۋتەگى شيكىزاتىن شىعاراتىن كومپانيالاردىڭ «كوكجيدە» قۇمدى القابىنداعى قىزمەتى مەن ءىس-قيمىلدارىن جان-جاقتى قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ، يگىلىكتى بولاشاعىمىز ءۇشىن ءتىپتى قاجەت بولسا ولاردىڭ قىزمەتىن شەكتەۋ باعىتىندادا ءبىراز جۇمىستار جاساۋ قاجەتتىگى تۋىنداۋدا.

وسىلاي دەگەن سەنات دەپۋتاتى قولداعى مالىمەت بويىنشا «كوكجيدە» كەن ورنىنىڭ جەراستى سۋلارىنىڭ ەكسپلۋاتاتسيالىق قورىن قايتا باعالاۋ ماقساتىندا تولىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن 300 ميلليون تەڭگە قاراجات بولىنگەنىن، بىراق بۇعان شامامەن 1 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات قاجەت ەكەندىگىن، ال بولىنگەن قارجىنىڭ تىم ماردىمسىز ەكەنىن اتاپ ايتتى.

«الاڭداتاتىنى، «كوكجيدە» قۇمى مەن جەراستى سۋىنا بايلانىستى بەلگىلەنگەن اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ دەڭگەيى تىم باياۋ وتكىزىلۋدە»،- دەدى سەناتور.

سەناتور مارات تاعىموۆ ۇكىمەت باسشىسىنا وسىناۋ اسا ماڭىزدى ماسەلەگە كوڭىل اۋدارۋ تالابىن قويا وتىرىپ، «كوكجيدە» قۇمدارى جانە «كوكجيدە» جەراستى سۋلارى تابيعي-قورىقتىڭ بايلىعىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا، جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار پايدالى قازبالاردى بارلاۋ جانە ءوندىرۋ كەزىندە قورشاعان ورتانى ساقتاۋ تالاپتارىن قاتاڭ ورىنداۋىن قاداعالاۋعا تاۋەلسىز ەكولوگيالىق ۇيىمداردى جۇمىلدىرۋدى، «كوكجيدە» جەراستى سۋلارىنىڭ قورىن، ونىڭ گەولوگيالىق قۇرىلىمى مەن اعىستىق قوزعالىسىن انىقتاۋدى  سۇرادى.

راسىندا جەر استى سۋلارى ارنالارىنىڭ بۇزىلۋى، لاستانۋى، تىپتەن قۇرامى وزگەرىپ ۋلانۋى تۇرعىسىنداعى اقپاراتتاردان جۇرت حابارسىز. شيكىزات ءوندىرۋدىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ، ەڭ باستى بايلىعىمىز – تازا اۋىز سۋ قورىن ساقتاۋ، تازا ۇستاۋ ماسەلەسىن ەستەن شىعارىپ، ەرتەڭ سۋ ورنىنا ۋ ءىشىپ جۇرمەيىك.

ادىلبەك قابا

Abai.kz