قازاقستاندا ەل-حالىقتىڭ 70 پايىزدان استامى ءوزىن مۇسىلمان دەپ تانيدى. بۇل شامالاپ ەسەپتەگەندە 8 ميلليون ادام دەگەن ءسوز. ءيا، مۇنداي ۇلكەن اۋديتوريا ءۇشىن يسلام ءدىنىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتى كوكەيكەستى ماسەلە ەكەنى داۋسىز. اسىرەسە، سوڭعى ۋاقىتتاعى ەلىشىلىك تالقى تاقىرىبى دا – وسى بوتەن يدەولوگيا، كىرمە اعىم ادامدارىنىڭ اگەتاتسيالىق استاڭ-كەستەڭى بولىپ وتىر.

قازىر اتا-انا بالاسى «اللا» اتىن اۋزىنا الىپ، نامازعا جىعىلسا ۇركە قاراپ، قورقا سويلەيتىن جاعدايعا جەتكەن. بۇل فاكت. بۇعان ءدىننىڭ ءوزى ەمەس، ءدىن اتىن جامىلعان تەرىس پيعىلدىلاردىڭ قيتۇرقى ارەكەتى سەبەپ ەكەنى تاعى شىندىق.

قازىرگى ءدىني احۋال كۇردەلى ءارى سان-سالالى. مىسالى، 1989 جىلى ەلدەگى 30-عا جۋىق كونفەسسياعا تيەسىلى 700-گە جۋىق ءدىني بىرلەستىك بولسا، قازىر بۇلاردىڭ سانى 4 مىڭعا جۋىقتاعان. ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ناقتى سانى تۋرالى اقپارات تا ءارتۇرلى.

ايتكەنمەن، سولاردىڭ ىشىندە قازىر ەل-جۇرتتىڭ اۋزىندا جۇرگەنى – سالافيزم دەيتىن اعىم. قازىر سالافيلىك يدەولوگيا اراب ەلدەرىمەن شەكتەلمەي، الەمنىڭ كوپتەگەن ايماقتارىنا تارالىپ ۇلگەردى. قازاقستان مۇسىلماندارى اراسىندا، اسىرەسە جاستار ورتاسىندا سالافيلىك كوزقاراستار كەڭىنەن تارالۋ ۇستىندە.

جالپى، سالافيزم دەگەن قانداي اعىم؟ ءوزى دە بۇل ۇعىمنىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنبەيتىن جاماعاتتىڭ قۇرامىنا كىرىپ، ءوزىن «ءسالافيمىن» دەپ جاريالاۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ مىنە، وسى سىندى سان ساۋالدار قوعامنىڭ كوكەيىندە ءجۇر...

قازاقستاننىڭ قولدانىستاعى زاڭى بويىنشا ءاربىر ادامنىڭ ءدىني بوستاندىعى بار. ياعني، ادام دىنگە سەنۋ يا سەنبەۋى، ايتپەسە قانداي ءدىني يدەولوگياعا سەنۋى ءوز ەركىندە. وعان زاڭ بوستاندىق بەرگەن. بۇل، سولاي ەكەن دەپ، قوعام ىشىنە ىرىتكى سالۋشى جات يدەولوگيا پروپوگانداشىلارىنا قارسى كۇرەس جۇرگىزىلمەۋى كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس. الاكوز اعىمدار اگەتاتسياسىنا قارسى كۇرەس مەملەكەتتىك ماسششتابتا جۇرگىزىلۋى كەرەك. بىزدە قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ ءدىني باسقارماسى بار، ءدىني ىستەرى اگەنتتىگى بار، مەملەكەتتىك ساياسات بار ت.ب.

ال ەندى وسى جات اعىمداردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءسالافيزمنىڭ اقپاراتتىق مايدانىنا قارسى كۇرەس قانشالىقتى ەففەكتيۆتى جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ ءبىز ساراپشىلاردى سوزگە تارتتىق.

سالافيلەر سىرتتان كەلگەن اقشامەن بايىپ الدى

مەكەمتاس مىرزاحمەت، ابايتانۋشى، عالىم: 

- جوعارىدا وتىرعان گەنەرالداردىڭ ءبارى ۋاححابيستەردى جاقتايدى. ونىسىن اشىق بىلدىرمەيدى. ودان كەيىن بەكبولات پەن مۇحامەدجان ەكەۋى تارازدا ءسالافيزمدى ءبىر كەزدە اشىق ناسيحاتتاعان. قازىر ونى مويىندامايدى. بىراق، مويىندايتىن ءبىر دوكۋمەنتتەر بار. ەگەر، قولعا تۇسسە جىبەرەمىن. سوندا سويلەگەن سوزدەرى بار.

ولار قازىر ءبىز ەشۋاقىتتا ۋاححابيس بولعان جوقپىز دەپ تانىپ وتىر عوي. ۋاححابيزم تارازدا باستالعان. ال، ەندى ولاردىڭ قولىندا اپپارات بار. ءبىزدى جولاتپايدى.

ال، سوپى، زىكىرشى بوپ قامالعانداردىڭ ءبارى كەلدى عوي، ەندى. ولار قازىر ەشنارسە ىستەي الماس. ويتكەنى اۋىر سوققى الدى. ال، ءسالافيزم ءبىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتەتىن پالە.

انا باتىستاعى جىگىتتەر سوعان بەرىلىپ كەتكەن. سىرتتان اقشا جىبەرەتىندەر بولعان بۇرىن. سونىمەن بايىپ الدى، بۇلار. ايتپەسە ءوز ەڭبەگىمەن بايىدى ما؟ ول الاتىن ايلىقتى مەن دە الامىن، مەن نەگە بايىمايمىن؟

مەككە، مەدينەدە ۋاححابتىڭ باسىندا وتىرعان ادامدى 2013-ءشى جىلى اعىلشىندار اكەلىپ وتىرعىزعان. قازىر كوپ نارسە سولاردىڭ قولىندا. ونى جۇرت ءبىلىپ وتىر. بىراق، ونى كوپشىلىككە شىعارتپايدى عوي. ازىرشە مۇنىڭ تامىرىن ۇزە المايدى. بۇعان بيلىكتە وتىرعان ادامدار ءوزى ارالاسقان. مەن ولاردىڭ سويلەگەن سوزدەرىن ەستىگەم. ارۋاققا تيىسكەن، سالەم سالۋعا تيىسكەن، ونىڭ ءبارى شيرك دەگەنى كوز الدىمدا عوي. قازىر ايتساڭ ولار ءبىز ول جولدا جۇرگەن جوقپىز دەيدى. بارىپ تۇرعان ەكىجۇزدى.

قازىرگى ۋاقىتتا يمامدار كۇندەلىكتى جۇمىستارىندا تەرىس جانە راديكالدى ءدىني اعىم وكىلدەرىنە قارسى الدىن الۋ شارالارىنا بەلسەندى اتسالىسۋدا.

ءمۇفتياتتىڭ نەگىزگى جۇمىس باعىتتارىنىڭ ءبىرى – دەسترۋكتيۆتى اعىمنىڭ ارباۋىنا ىلىككەن ازاماتتارعا جەكە ءتۇسىندىرۋ، ۇگىتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ىجداھاتتىلىقپەن اتقارعان شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە وتكەن جىلى 518 ادام يسلامداعى ءتول ءمازھابىمىز، ءداستۇرلى جولىمىز – ءابۋ حانيفا مازھابىمەن قاۋىشتى.

ۋاححابيزم باتىستىڭ مۇسىلماندارعا قولداناتىن بىردەن-ءبىر كوزىرى

دوساي كەنجەتاي، پروفەسسور:

- بىزدە ءدىن ساياسيلانىپ كەتكەن. ەكسترەميزم، راديكاليزمنىڭ وشاعى بولىپ تۇرعان ۋاححابيزمگە ەشكىمنىڭ ءتىسى باتپايدى، قازىر. وعان مەملەكەت، قازىرگى بيلىك ءتىسىن باتىرا المايدى. سەبەبى، ونىڭ ارتىندا ۇلكەن اقشا تۇر. سوندىقتان، ءبىزدىڭ ءسالافي، ۋاحابيلەردى جويامىن دەگەن ادام شارشاپ-شارشاپ، اقىرىندا قويادى. مۇنىڭ ارتىندا ۇلكەن كۇشتەر تۇر.

ال، سوپىلار مەن زىكىرشىلەردىڭ ارتىندا ەشكىم جوق ەدى. ولاردىڭ اقشاسى دا جوق. ارتىندا ساياسي كۇشى جوق. سوندىقتان ولاردى جان-جاققا ىدىراتىپ جىبەردى.

ال، مىنالاردىڭ ارتىندا امەريكا تۇر. سەبەبى، ۋاححابيزم باتىستىڭ مۇسىلماندار اراسىنداعى قولداناتىن بىردەن-ءبىر كوزىرى. ولارعا ونى ساقتاۋ كەرەك. قىسقاسى، بىزدە ءدىن ساياسيلانىپ كەتكەن عوي...

يمامدار جاماعاتتى جات اعىم جەتەگىنە جىبەرمەۋ ءۇشىن جۇمىس جۇرگىزىپ وتىر

اعابەك قوناربايۇلى، قمدب ءباسپاسوز حاتشىسى:

- قازىر ەلىمىزدە ءدىني احۋال تۇراقتى. 2600-دەن استام مەشىتتە 4400-گە جۋىق ءدىني قىزمەتكەر جۇمىس ىستەيدى. مەشىتتە ايتىلاتىن ۋاعىزدار قمدب بەكىتكەن تاقىرىپتار بويىنشا جۇرگىزىلەدى.

«ءبىر ءدىن، ءبىر ءمازھاب» ۇرانى اياسىندا مەشىتتىڭ ىشكى ءتارتىپ «ەرەجەسىن» قابىلدادىق. بۇل قۇجات ءوزىمىزدىڭ ءتول ءمازھابىمىزدى ۇستانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. يمامدار مەشىت جاماعاتىن ۇيىتىپ، جات اعىمداردىڭ جەتەگىنە جىبەرمەۋ ءۇشىن جۇمىس جۇرگىزىپ وتىر.

قازىر ەلىمىزدە ءدىني كادر دايىنداۋعا تولىق مۇمكىندىك بار. 5 مەدرەسە كوللەدج، حالىقارالىق دەڭگەيدە 1  ۋنيۆەرسيتەت، 1 يسلام ينستيتۋتى بار.  وسى ۋاقىتقا دەيىن «نۇر-مۇباراك»  ۋنيۆەرسيتەتىن 1512 ستۋدەنت، مەدرەسەلەردى 1515 شاكىرت تامامدادى. قازىر «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىندە 1210 ستۋدەنت، 71 ماگيسترانت، 45 PhD دوكتورانت وقىپ جاتىر.

قازىرگى ۋاقىتتا يمامدار كۇندەلىكتى جۇمىستارىندا تەرىس جانە راديكالدى ءدىني اعىم وكىلدەرىنە قارسى الدىن الۋ شارالارىنا بەلسەندى اتسالىسۋدا.

الايدا تۇراقتى جالاقىنىڭ بولماۋى يمامداردىڭ بارلىق الەۋەتىن پروفيلاكتيكالىق جۇمىستاردا پايدالانۋعا كەدەرگى بولىپ وتىر.

اقپاراتتىق-ناسيحات جۇمىستارى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى. رانت جانە جانت جۇمىستارىنا بىلىكتى يمامدار جۇمىلدىرىلعان. ءوزىمىزدىڭ ءتول ءدىني گازەت-جۋرنالدارىمىز بار. «حيكمەت» تەلەستۋدياسىن اشتىق. 20 سايت جۇمىس ىستەيدى.

قمدب-نىڭ تول تيپوگرافياسىن اشۋ ويىمىزدا بار. بۇگىندە وسى جوباعا قارجى كوزدەرىن قاراستىرىپ جاتىرمىز...

وزەكتى ءپاتۋالار شىعارۋ ءۇشىن «عۇلامالار كەڭەسىن» قۇردىق. عۇلامالار كەڭەسى قاجەتتىلىك تۋىنداعان جاعدايدا مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەر بويىنشا قمدب-نىڭ ۇستانىمىن، مالىمدەمەسىن جاريالايدى.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz