Temirtaudaghy qazaqtar qazaq mektepteri jetispeytinin aitady
№24 mektep oqushylarynyng ata-analary. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
Olar búghan jergilikti basshylar kinәli dep, qazaqsha mektep ashuyn nemese әrbir shaghyn audanda aralas mektep boluyn talap etedi.
№24 mektep oqushylarynyng ata-analary. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
Olar búghan jergilikti basshylar kinәli dep, qazaqsha mektep ashuyn nemese әrbir shaghyn audanda aralas mektep boluyn talap etedi.
QAZAQ MEKTEPTERI JETISPEYDI
– Temirtauda qazaq tildi mektep te, balabaqsha da jetispeydi. Bizge №24 mektepti tolyqtay orys tildi etetindikten, qazaq tildi synypta oqityndar №9 nemese №16 mektepke auysulary qajettigin aitty. Bizge mektepten kýnde telefon soghyp, «qújattaryndy alyp ketinder» deydi. Al ana eki mektepke eki avtobuspen jetu kerek bolghandyqtan, ol jaqqa auysu tiyimsiz. Biz osynda qazaq synyptaryn qaldyryp, balalarymyzdyng mektepti
№24 mektep oqushysynyng anasy Nasihat Dosmaghambetova. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
ayaqtap shyqqanyn qalaymyz. Olardy basqa jaqqa auystyrudyng qajeti qansha? Biz «mektepti tolyqtay qazaq tildi etinder» demeymiz, tek aralas bolsa bolghany, – deydi Nasihat Dosmaghambetova.
Temirtaudaghy balalary qazaqsha oqityn basqa ata-analar da osynday pikirdi ústanady. Múnda qazaq tilinde bilim alatyn oqushylardyng sany songhy jyldary artyp kele jatqanymen, qazaq tildi mektepter jetispeydi.
Biylghy oqu jylynyng ayaghyndaghy mәlimet boyynsha, Temirtauda 29 mektep, al qalagha jaqyn Aqtau auylynda 3 mektep (liyseyler men gimnaziyalardy qosa eseptegende) bar. Qaraghandy oblysy әkimdigining baspasóz habaryndaghy mәlimet boyynsha, búl 32 mektepting ishinde: 4 mektep – qazaq tilinde, 16 mektep – orys tilinde, 12 mektep – «aralas».
Búl mektepterde 18 200 oqushy bar: 5 400 oqushy – qazaq tilinde (2 145 oqushy qazaq tildi mektepterde, 2 899 oqushy «aralas» mektepte oqidy), 13 156 oqushy – orys tilinde bilim alady.
Qalalyq bilim basqarmasynyng mәlimeti boyynsha, songhy oqu jylynda Temirtaudaghy 700 oqushygha arnalghan №5 qazaq mektebinde 769 oqushy eki auysymmen oqyghan. 520 oqushygha arnalghan №8 qazaq mektebinde de 533 oqushy eki auysymmen oqypty. №17 qazaq gimnaziyasynda 397 oqushy eki auysymmen oqyghan. Aqtau auylyndaghy 980 oqushygha layyqtalghan mektepte qazaq tildi 446 oqushy eki auysymmen oqypty.
Qazaq tildi mektepterding jetispeushiligi – Temirtaudaghy ózekti mәsele. Ata-analar qazaq tildi mektepter eng aldymen qalanyng ortalyghyna qajet dep otyr. Olar «keybir mektepterde oqushy sany shamadan tys kóp, al keybirinde oryn az, oilastyrylyp salynbaghan» deydi. Keybir ata-analar zamangha layyq qazaq mektebin ashu qajet dep sanasa, endi biri әrbir shaghyn audandaghy mektepterde bir-bir qazaq synybyn ashyp qoysa jetkilikti dep sanaydy. Alayda jergilikti biylik aralas mektepterding boluyna qarsy.
Temirtau qalasynyng túrghyny Biybiaysha Ysqaqova «әzirshe qazaq tildi jana mektepter salugha mýmkindik bolmay túrghan kezde qalanyng әrbir mektebinde qazaq tildi synyptar ashu qajet, sebebi balanyng ózi túratyn jerindegi mektepke baruy jenil bolmaq» deydi.
– Bizding barmaghan jerimiz joq, biraq biylik sózimizdi tyndamaydy. Jogharydaghy basshylar tómendegilerge silteydi, al olar bizben keneskileri kelmeydi. Bizge Temirtau qalasy әkimining orynbasary Julin qazaq tildi jana eki mektep ashylady dep uәde bergen. Biraq oghan kepil bar ma? Endi taghy da balalarymyzdy túratyn jerimizdegi mektepterge sýireleuge tura keledi, – deydi Bibaysha Ysqaqova.
Mereke Quatov ózi túratyn shaghyn audanda eki mektep bar ekenin, biraq ekeuining de orys tildi mektep ekendigin aityp shaghymdandy. Onyn
№24 mektepte oqityn oqushynyng әkesi Mereke Quatov. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
balalary ózderi túratyn jerden alysta, №24 aralas mektepte oqidy eken.
Erbol Qosaev búdan ýsh jyl búryn Ózbekstannan kóship kelipti. Ol ózderi búryn túrghan Nauay qalasynda qazaq tildi mektep bolmaghanyn, tek orys jәne ózbek mektepteri bolghanyn aitady.
– Balalarymdy qazaq mektebinde oqytqym kelgendikten osy jerge kóship keldim. Biraq ol mýmkin bolmay otyr. Bizdi basqa mektepke quyp jatyr. Qazaqstanda túrsaq ta, óz tilimizde bilim ala almaymyz. Búghan biylik kinәli, olar jyl sayyn oqushylardyng tizimin jasap, túratyn jerleri boyynsha bólu kerek, – deydi Erbol Qosaev.
Keybir qazaq tildi oqushylardyng ata-analary Temirtauda qazaq mektepterining jetispeuine biylik kinәli dep sanaydy. Olar qalada pedinstitut bitirgen qazaqtildi múghalimder kóbeygenin, biraq júmys taba almay jýrgenderin aitady.
– Biylik «múghalimder jetispeydi» deydi. Búl qalay ekeni bile almay-aq qoydym. Qalalyq bilim basqarmasynda jatqan rezume kóp. Men de – qazaq tili pәnining múghalimimin. Men de ol jerge rezumemdi aparghanmyn. Biraq, nege ekenin bilmeymin, meni júmysqa almady. Al endi kelip «qazaqtildi pedagogtar jetispeydi» deydi. Mysaly, Ózbekstannan kelgen joghary matematika pәnining múghalimi balabaqshada júmys isteuge mәjbýr bolyp jýr. Jyl sayyn qazaq tildi bólimderden kóptegen maman oqu bitirip shyghady. Nege maman jetispeydi? Sebebi olardy júmysqa alghylary kelmeydi. Ózbekstannan joghary bilimdi mamandar kóptep keledi, biraq múnda olar júmyssyz otyrady. Biz Temirtauda qazaq mektepterining jetispeushiligi mәselesin aqylmen sheshkenin qalaymyz, – deydi Nasihat Dosmaghambetova.
ARALAS MEKTEP TÁJIRIYBESI
Temirtau qalasynyng túrghyny Gýlmira Ysqaqova ata-analardyng bastamashyl tobynyng mýshesi ekenin aitty. Ol birneshe ata-anamen birge Temirtaudaghy qazaq mektepterining jetispeushiligi mәselesin búrynnan kóterip kele jatqan kórinedi.
– Búdan alty jyl búryn «№24 mektepte qazaq synyptaryn ashpaymyz» degende biz qarsy bolghanbyz. Biz osy mekteptegi qazaq synybyna balasyn oqytqysy keletin ata-analarmen birge әkimshilikke bardyq, hat jazdyq.
№24 mektepte oqityn oqushynyng anasy Gýlmira Ysqaqova. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
Aqyry qazaq synyby ashylghan. Sosyn sheneunikter búl mektepte birinshi synyp ashylmaytynyn aityp, qújattaryndy alyp ketinder dep, jyl sayyn qaytalap aita berdi. Mine, osymen besinshi jyl kýresip kelemiz. Sol jyly balalarymyzdyng joghary synyptargha barghanyn qalamay, synypty jabamyz dedi. Sol kezde biz taghy da әkimshilikke baryp, biraz jerge hat jazghan song osynda altynshy synypty ashyp berdi, – deydi Gýlmira Ysqaqova.
Ol besinshi synypqa kóshken oqushynyng endi ol mektepte oqy almaytynyn aitady. Ata-analargha balalarynyng qújatyn әketudi, túratyn jerlerinen alystaghy ózge mektepterdegi qazaq tildi synypqa oqytularyn súraghan.
– Sol jyly tipti mynaday bir jaghday bolghan. №24 mektep bala jetpey jatyr dep, birinshi synyp ashpaytyndaryn aitqan. Biraq 29 bala jinalghanda qayda bararlaryn bilmey qaldy. №19 mektepten birinshi synyp ashty. Múny qalay týsinuge bolady? Ózimizding shaghyn audandy aralap, qol jinaghan kezde bәri №24 mektepti qoldap shyqqan. Balalarymyzdy osy mektepten basqa mektepke auystyrudy sheshken sheneunikterdi biz de sotqa tarta alatyn edik. Biraq búghan abyroyymyz jibermedi. Qazaqstanda túryp qazaqtarmen sottasu degen mýldem úyat nәrse ghoy, – deydi ata-analardyng biri.
Olar biylikting qazaq mektepterining jetispeushiligi mәselesin dúrys sheshpey jatqanyna narazy.
– Bizdi basqa mektepke auysugha mәjbýrlep otyr. Biraq biz eshqayda barmaymyz. Eger mәseleni sheshpese, mektepke jibermeymiz. Sosyn
№24 qazaq mektebining oqushylary. Sol jaqtaghy - Biybiaysha Ysqaqovanyng qyzy Ýmit Ysqaqova. Temirtau, 14 tamyz 2011 jyl.
sheneunikter ózderi jýgirsin. Endi osynday ústanymgha baramyz. Maghan balamdy №10 aralas mektepke bergenim ynghayly bolatyn edi, biraq ol jerge barsam «mektep tolyp ketken» dep almaydy. Qalalyq bilim basqarmasynyng bizdi sottaytynyn aitady. Meyli, sottasa sottay bersin, biz de aryz-shaghym týsiremiz, – deydi Biybiaysha Ysqaqova.
Búl mәselede ata-analardyng pikiri ekige jarylyp otyr. Bireuleri «jana qazaq mektepterin ashu qajet» dese, ekinshi tarap aralas mektepting bolghanyna qarsy emes. Biraq qazaq synyptary qalanyng barlyq mektepterinde bolghanyn qalaydy. Sebebi qazaqsha oqyghysy kelgen kez-kelgen balanyng ózi túratyn jerdegi mektepke baruy onay bolar edi.
Ata-analardyng biri Gýlmira Ysqaqova ózining de aralas mektepte oqyghanyn, odan eshqanday jamandyq kórmegenin aitty.
– Biz bir qalada túramyz. Olay bolsa nege orystar men qazaqtar bir mektepte oqymasqa? Qaraghandy men Astanada aralas mektepter jetkilikti. Jaqsy bilimdi barlyq jerden alugha bolady. Mәsele mektepting qazaq tilinde ya bolmasa aralas bolghandyghynda emes. Eng bastysy – múghalimderding jaqsy bolghany. Aralas mektep qayta kerisinshe týrli últtardy úiystyrady, balalar bir-birlerimen aralasady. Búl jaman emes. Biraq nege ekenin bilmeymin, biylik «senderge aralas mektepting qajeti ne» degendi aitady, – deydi Gýlmira Ysqaqova.
Al qazaq tildi birqatar ata-analar «aralas mektepter qajet emes» deydi. Olardyng sózderine qaraghanda, qazaq tildi mektepter, gimnaziyalar men liyseyler ashyluy kerek.
– Onda preziydentimiz ne sebepti oralmandardy elge shaqyrady. Men Ózbekstannan keldim. Ol jaqta mektepterde «ózbek tilinde oqytatyn qylamyz» dedi. Solay jasap jatyr. Al múnda nege balamdy aralas mektepke beruim kerek. Sebebi onda, mysaly, jaqsy tarihshy nemese geografiyadan sabaq beretin múghalim joq qoy. Olar eki synypqa bola múghalimderge shtat ashpaydy. Orystargha qarsylyghym joq. Meyli, olargha jana mektep ashyp bersin. Biraq oghan deyin bizge mektep ashsyn, – deydi ata-analardyng biri.
Onyng sózine qaraghanda, qyzy tórt jyl aralas mektepte oqyghan. Ol oqyghan mektepte alghashqy jәne songhy qonyrau akt zalynda emes, rekreasiya zalynda ótipti. Mektep diyrektory qazaq oqushylarynyng az ekendigin aitqan.
BIYLIKTING ÚSTANYMY
Temirtau qalasynyng әkimshiligi jana oqu jylynyng basynda eki orys mektebin qazaq mektebine ainaldyrmaq. Jergilikti әkimshilik múny qazaq mektepterinde oryn joqtyghymen, al orys mektepterinde oqushyladyng asa kóp emestigimen týsindiredi. Ákimshilikting búl sheshimin №9 jәne №16
№9 mektep-liysey oqushylarynyng ata-analary sotta otyr. Temirtau, 26 shilde 2011 jyl.
Qaraghandy oblysy әkimshiligining baspasóz hatynda Temirtau qalasynda qazaq tilinde bilim beretin mektepter sanyn arttyru qajettigi aitylghan. Al Temirtaudaghy ýsh qazaq mektebinde әr synyptaghy oqushy 30-35-ten asady. Normagha sәikes, joghary synypta oqushy sany 25 adam, al tómengi synypta 20 adamnan aspau kerek delingen baspasóz hatynda.
«Salystyru ýshin aitayyq: orys tilinde oqytatyn mektepterding jartysy – 50 payyz ghana, qalghan jartysy 70-80 payyz ghana tolghan. Oryssha mektepterding kóbi bir kezekte ghana oqidy» deydi búl baspasóz haty.
Songhy bes jylda Temirtauda qazaq tilinde bilim alatyn oqushy sany 984-ke artqan. Al qazaq mektepteri qalanyng barlyq jerinde birdey ornalaspaghan. «Búl oqushylar men ata-analargha eleuli qiyndyqtar tughyzady» delingen baspasóz hatynda.
Oblystyq әkimshilik pen Temirtau qalasynyng basshylyghy aralas mektepterde oqu sapasyna «aralas tildilik» ústanymy keri әser etedi dep sanaydy. Temirtaudaghy aralas mektepterding kópshiliginde pedagogtargha arnalghan is-sharalardyng barlyghy orys tilinde ótedi. Baspasóz hatynda mektepterdegi basshy qyzmetkerler ózderi qazaq tilin dúrys bilmeytindikten qazaq tilinde sabaq beretin múghalimderding júmysyn dúrys baqylay bermeytindigi de aitylghan.
