«Sabyr» - Úly Jaratushynyng kórkem esimderining biri. Sózdik maghynasy әrbir iste taghatsyzdyq tanytpay, tózimdi bola bilu úghymyn bildiredi. Ruhany túrghydan alghanda, adam qanday bir auyr soqqy kórmesin Tәnirding razylyghy ýshin ruhany tepe-tendigin joghaltpau maghynasyna sayady. Bazbir ghúlamalardyng kózqarasynsha arab saharasynda «sabyr» degen dertke em-shipa bolatyn ósimdik ósedi. Osy ósimdikten dәri-dәrmek jasap ishkende, adamnyng asqazanyn ottay qaryp, uday ashytady. Biraq, nәtiyjesi tәtti, yaghni, adamdy syrqatynan qúlan-taza aiyqtyrady eken. Sol syqyldy tózimdi bola biluding de basy qatty bolghanymen, aqyr-ayaghy tәtti bolatyny kýmәnsiz shyndyq. Rasynda da, taghatty týgeser shytyrman isterde ruh tepe-tendigin joghaltpay, aqyryna deyin shydas bersek, bizding úshpaqqa shyghatynymyz anyq. Álbette, adam et pen sýiekten jaratylghan pende bolghan son, shydamdy tauysatyn qysyltayang shaqtarda qarsylyq bildirip, taghatsyzdyq tanytuy mýmkin. Biraq, tózimdi tauysqan mәsele әdiletsizdikke baghyttalyp, adamnyng oghan kórkem týrde jasaghan qarsylyghy, shetin isting útymdy sheshimi bolyp jatsa, ol taghatsyzdyq emes, kerisinshe parasattylyq tanytqandyq bolyp esepteledi. Áytsede, kórkem minezdilik pen parasattylyq sabyrlyq tamyrynan bastau alady. Sondyqtan, qashanda sabyr mektebining ýlgili shәkirti bola bilsek, dәiim adamdyqtyng narqyn úghynumen, parasattylyq parqyna shygha alamyz.

«Sabyr» - Úly Jaratushynyng kórkem esimderining biri. Sózdik maghynasy әrbir iste taghatsyzdyq tanytpay, tózimdi bola bilu úghymyn bildiredi. Ruhany túrghydan alghanda, adam qanday bir auyr soqqy kórmesin Tәnirding razylyghy ýshin ruhany tepe-tendigin joghaltpau maghynasyna sayady. Bazbir ghúlamalardyng kózqarasynsha arab saharasynda «sabyr» degen dertke em-shipa bolatyn ósimdik ósedi. Osy ósimdikten dәri-dәrmek jasap ishkende, adamnyng asqazanyn ottay qaryp, uday ashytady. Biraq, nәtiyjesi tәtti, yaghni, adamdy syrqatynan qúlan-taza aiyqtyrady eken. Sol syqyldy tózimdi bola biluding de basy qatty bolghanymen, aqyr-ayaghy tәtti bolatyny kýmәnsiz shyndyq. Rasynda da, taghatty týgeser shytyrman isterde ruh tepe-tendigin joghaltpay, aqyryna deyin shydas bersek, bizding úshpaqqa shyghatynymyz anyq. Álbette, adam et pen sýiekten jaratylghan pende bolghan son, shydamdy tauysatyn qysyltayang shaqtarda qarsylyq bildirip, taghatsyzdyq tanytuy mýmkin. Biraq, tózimdi tauysqan mәsele әdiletsizdikke baghyttalyp, adamnyng oghan kórkem týrde jasaghan qarsylyghy, shetin isting útymdy sheshimi bolyp jatsa, ol taghatsyzdyq emes, kerisinshe parasattylyq tanytqandyq bolyp esepteledi. Áytsede, kórkem minezdilik pen parasattylyq sabyrlyq tamyrynan bastau alady. Sondyqtan, qashanda sabyr mektebining ýlgili shәkirti bola bilsek, dәiim adamdyqtyng narqyn úghynumen, parasattylyq parqyna shygha alamyz.

Ásili, sabyrlu bolu - mún-múqtajyng men bazynandy Alladan basqa eshkimge tis jaryp aitpau degen sóz. Búl turaly Haq Elshisi (s.a.u) bir hadiys-shariyfinde: «Tabanyna shónge kirgende, Allanyng razylyghy ýshin qanshalyqty sabyrlyq tanyta alsan, saghan sonshalyqty sauap (kaffarat) jazylady», -  deydi. Yaghni, adam jany kýizeliske úshyraghan sәtte, baybalam salmay, Allanyng razylyghy ýshin barynsha bayyptylyq tanyta bilse, odan asqan ruhany bay adam joq. Sebebi, barlyq isting nәtiyjeli nemese nәtiyjesiz ayaqtaluy Úly Jaratushynyng qúzyryndaghy - is. Osyghan ilana bilsek, Alla-Taghalagha shyn mәninde iman keltirgen bolyp sanalamyz. Demek, әrbir iste úshqalaqtyqqa úrynbay, degdarlyq (jýrekting Haqqa baylanuy) tanytuymyz, bizding adamdyq aqyl-oyymyzdy biyik órege kóterip, ruhaniyatymyzdy tahualyq túghyryna qondyrady.

Adam sabyrly bolmayynsha ózining qatesin týsine almaydy. Taghatsyzdyq - bir sәt tereng oilanyp, jasalyp jatqan amal-әrketting nәtiyjesin aqyretpen baylanystyrugha mýmkindik bermeydi. Al, terendigi joq adam, jasaghan qatesi ýshin Tәnirge tәuba jasay almaydy. Tәnir-Taghalanyng razylyghyna ie bolu maqsatynda qolgha alghan qayyrly isti ayaghyna deyin jetkizu ýshin adamnyng taghat-tózimi berik boluy kerek. Tipti, kýnәni istemeu ýshin sabyrgha berik boluymyz qajet. Osy sebepten de әz sahabalar Alla Elshisi (s.a.u)-gha: «Iman degenimiz ne?» dep súraghanda, Ol (s.a.u): «Sabyr» dep jauap qatqan bolatyn.

Qasiyetti Qúran-Kәrimde sabyrlylyqtyng hikmeti turaly jetpesike juyq ayat bar. Alla-Taghala Baqara sýresining jýz elu ýshinshi ayatynda: «Ey iman keltirgender, sabyr jәne namazben kómek súrandar. Kýmәnsiz Alla sabyrlyq qylushylarmen birge», - dep búiyrady. Ataqty ghúlama Ibn Kәsir osy ayattyng týiinin bylaysha tarqatady:

«Alla-Taghala bizge shýkirshilik jasaumen birge sabyrly boludy da búiyryp, sabyr men namaz arqyly kómek súraudyng jolyn kórsetken. Allanyng qúly bir jaqsylyq kórse, shýkirshilik qylyp, al, qiyn jaghdaygha tap bolsa, oghan sabyr etui tiyis. Alla Elshisi (s.a.u) bir hadiys-shariyfinde: «Músylman adam ne kórse de әrdayym qanaghat etedi. Sebebi, Allanyng kórsetkenining bәrin qayyrly dep týsinedi. Eger jaqsylyq kórse shýkirshilik jasap, ony Allanyng jasaghan iyhsany (jaqsylyq) dep esepteydi. Al, tauqymetke tap bolsa, sabyr etip, ony da ózining mýddesi ýshin qayyrly dep biledi. Auyrtpalyqqa qarsy sabyrlyq tanytyp, namaz oqyp Alladan jәrdem súraydy. Sondyqtan da Alla-Taghala «sabyr jәne namaz oqu arqyly kómek súrandar», - dep búiyrghan. Alla Elshisi (s.a.u)-da bir isting taqsyretin tartqanda, sol zamat namaz oqyp, Úly Jaratushydan medet súraytyn.

Sabyr ekige bólinedi. Birinshisi, haram men kýnәgha qarsy túratyn adam boyyndaghy tabandylyq. Ekinshisi, Alla-Taghalagha qúlshylyq qylghan kezdegi, sonday-aq, qayyrly-sauapty amaldardy jasaghandaghy tózimdilik.

Abdurahman ibn Zeyd ibn Áslam: «Sabyrdyng eki bútaghy bar. Birinshisi, ruh pen denege salmaq salatyn amaldardy oryndaghan kezdegi yjdaghattylyq. Ekinshisi, qúmarlyq sezimi atoylap túrsa da, oghan tabandy týrde qarsy túryp, Allanyng laghynetinen aman alyp qalatyn sabyrlylyq. Kimde-kim sabyrdyng osy eki bútaghynan myqtap ústaghan bolsa, mәngilik baqytqa qol jetkize alady», - deydi.

Aly ibn Huseyin Zeyn al-Abidin sabyrlyq tanytushy qauymnyng aqyrettegi jaghdayy turaly bylay deydi: «Alla-Taghala aqyret kýni adamzattyng bәrin jinap: «Sabyrlyq qylushy qauym qayda? Olar esep beruden búryn jannatqa kirsin!», - deydi. Osy kezde adamdardyng bir toby keledi. Olardy qarsy alghan perishteler: «Qayda bet aldyndar?», -  dep súraydy. Olar ózderine nyq senimmen: «Júmaqqa», - dep jauap qatady. Perishteler: «Sizder kim bolasyzdar?» degende, Álgi adamdar: «Biz sabyr etushilermiz», - dep jauap beredi. Perishteler: «Sizder nege sabyr ettinizder?» degende, olar: «Alla-Taghalagha moyynsúnyp, qúlyshylyq qyluda sabyrly boldyq», - deydi. Sonda, perishteler: «IYә, shynynda da sizder sabyrly qauymnan ekensizder. Endeshe, jannatqa kirinizder. Sabyrlyq tanytushyldardyng sauaby qanday әsem?!», -  dep tanday qaghyp, olargha júmaqtyng tórin úsynady» (Ibn Kәsiyr. Muhtasar. Baqara/153).

Alla-Taghala Baqara sýresining jýz elu besinshi ayatynda: «Áriyne senderdi qauip-qater, asharshylyq jәne dýniye-mýlikten, jandardan, sonday-aq, ónimderden kemitu arqyly synaymyz, (Múhammed (s.a.u) sonday jaghdaylarda sabyrlyq qylushylardy sýiinshile!», - dep búiyrady. Óz dәuirining kemengeri Imam Ghazaly osy ayatqa bylaysha týsindirme jasaydy:

«Sabyr - adamgha tәn qasiyet. Hayuanda taghat-tózim bolmaydy. Olardyng jaratylysy kemshilikke toly. Sondyqtan, hayuandar qúmarlyq sezimge kiriptar. Perishteler bolsa, sabyrly bolugha múqtaj emes. Sebebi, olar qúmarlyq sezimnen ada. Kemel bolyp jaratylghan. Al, adam balasy әu basta hayuan sipatynda jaratylghanymen, Alla-Taghala olargha perishtelerding núrynan bir núr tartu etken. Adam balasy әlem-jәlem kiyinuge, almas-jaqút tastardy taghynugha, qyzyqqa qandyrar oiyn-sauyq pen delebeni qozdyrar saz-әuenderge, ózgede bir sәttik lәzzatqa bóleytin qyzyqtargha ýiir bolyp keledi. Al, adam balasy Allanyng tartu etken núrymenen dýniyege qayta qaraghanynda qyzyqshylyqtardyng bәri ótkinshi ekenin, onyng arbauyna týsken jaghdayda, mәngilik azap shegetinine kóz jetkizedi. Osyny bile-túra jasasa, óz-ózin dertining shipasyn bilip túryp, emdelmegen aqymaqqa úqsaydy.

Adam balasy sanasy sәulelengennen keyin qúmarlyq sezimderin qatang túsap, esesine Pәruadigar tartu etken perishte peyilimen sauapty isterdi atqarugha qúmbyl bolyp túrady. Yaghni, Tәnir tartu etken perishtening núrymenen adam boyynda «sabyr» degen qasiyet payda bolady. Osy qasiyet adam boyyndaghy qúmarlyq sezimnen olja alghysy kelgen qaradýrsin kýshke tabandy týrde qarsy kýresedi.

Sabyrlyq qasiyetting mynaday eki týri bar. Birinshisi, denege týsken auyrtpalyqqa tóze bilu. Ekinshisi, ruh aidynyna selkeu týsirgisi kelgen nәpsi qalaularyn túsau.

Nәpsi qalaularyna sabyrlyq qasiyet «tózimdi» (iffet) qarsy qoyady. Al, «tózimge» qarsy nәpsi «jeniltektikti (feriad y fighan) attandyrady. Eger, «tózim» «jeniltektikti» oisyrata jense, «hakiym» (ózin-ózi basqarushy) atanady. «Hakimnin» qas jauynyng aty «erkelik» (shymar). Ekeuining sharpysuynda «hakiym» ýstem bolsa, «qaharman» (shejaat) maqamyna iyek artady. Al, ókpe men ashugha basu aitatyn kýsh «hilm» (nәzik sabyr) dep atalady. Eger, adamnyng ruhaniyeti asta tók ómirge narazylyq tanytsa, onda ol «zuhd» (asket; dýnie qyzyqshylyghynan bas tartu) dәrejesine kóteriledi. «Zuhdtin» qas dúshpany «hyrs» (dýnie qyzyqshylyghyna yntyqtyq) dep atalady. Joqtyqqa kóngish ruhany maqamdy «qanaghat», al onyng qas jauyn «ashkózdik» dep ataymyz. Adamnyng osynday tózim qatparlary «sabyrlyq» qasiyetti qúraydy. Demek, Qúran-Kәrimdegi: «Áriyne, senderdi qauip-qater, asharshylyq jәne dýniye-mýlikten, jandardan, sonday-aq, ónimderden kemitu arqyly synaymyz, (Múhammed (s.a.u) sonday jaghdaylarda sabyrlyq qylushylardy sýiinshile!» degen ayat, osy sabyrlylyq qasiyetti úlyqtauda (Imam Ghazali. Ihua-y ulumiddiyn).

Óz dәuirining kórnekti ghúlamasy F.Razy ózining «Mefatihul-Gaiyf» atty enbeginde «sabyrlyq» qasiyet turaly oi-tújyrymdaryn bylaysha órbitedi:

«Adamnyng jamandyqty sezingisi kelmey, oghan qarsy túruyn nemese jamandyqty jek kórip, odan boyyn aulaq ústauyn sabyrlyq qasiyet dep týsinsek qatelesemiz. Sabyr adam boyyndaghy aighayshyldyq pen jeniltektikti auyzdyqtau degen sóz. Adam kórgen qayghysyn ishine jútyp, aryz-múnyn syrtqa shygharmasa, ol adam sabyrlyq jasaghan bolyp esepteledi.

Ásili, adam mynaday jaghdaylargha baylanysty sabyrly bolugha mәjbýr bolady:

Birinshiden, adam balasy jeniltek hәm janghalaq bolyp kórinbes ýshin ózin-ózi ústamdylyqqa baulidy.

Ekinshiden, adam balasy ózining boyynda bәle-jalagha qarsy túratyn kýsh bar ekenin әigileu ýshin tabandy bolugha tyrysady.

Ýshinshiden, adam - «dúshpandarym úshqalaqtyghymdy kórip quanbasyn» dep, ózin sabyrly bolugha mәjbýrleydi.

Tórtinshiden, jeniltek minezding úshpaqqa shygharmaytynyn úghyp, sabyrly bolugha úmtylady.

Zadynda, adam balasy taghdyr-talaydyng Tәnirding synaghy ekenine kóz jetkizse, ózin-ózi kýshtep emes, tabighy týrde sabyrly bolugha beyimdeledi. Qayyrly hәm sauapty isterdi atqarudyng da ilahy synaq ekenin tereng sezinip, izgi isterge úiytqy bolugha qúmbyl túrady. Ústamdylyghymen úshpaqqa shyqpaq bolghan salih qúl mandayyna ne jazylsa da, Úly Jaratushygha degen sýiispenshilikting ýdesinen shyghugha úmtylady. Haqiqatpen qauyshu saparynda qanday bir qiynshylyq kórse de, taghdyrynan tek ghana Tәnirding núryn kóredi. Haq núryna malynghannan keyin túrmystyng tauqymeti men auyrtpalyghyn eleusiz sezinedi. Kerisinshe, taqsyret tartudy haqiqatpen qauyshar ilahy syr dep týsine bastaydy.

F.Razy «Mefatihul-Gaiyf» atty enbeginde Jýsip sýresining on segizinshi ayatyndaghy «Endi kórkem sabyr kerek» degen ayattyng tózimdilik túghyry, shydamdylyq shyny ekenine erekshe toqtalyp ótedi. Ol kórkem sabyrdy ýshke bólip qarastyrady.

Birinshiden, sabyr iyesi taghdyrdy Tәnirding tartuy dep baghalap, Onyng «Malikul-Mulk» (bolmys iyesi) ekenin moyyndaydy. Yaghni, múqym ghalamnyng iyesi Alla-Taghala bolghandyqtan, aryz-múnyn tek Oghan ghana aitady.

Ekinshiden, sabyr iyesi taghdyrdy jahil bolmaghan Hakim (hikmet iyesi), samarqau emes Úly Ghalym (asa bilgir), zúlymdyq jasamaytyn Rahymnyng (asa meyirimdi) jasaghanyn tereng týisinedi. Sondyqtan, peshenesine jazylghan әrbir isting hikmeti bar ekenin sezinip, ózin sabyrgha jendiredi.

Ýshinshiden, sabyr iyesi taghdyrdyng tylsym әlemnen ekenin sezip, oghan moyynsúnuy arqyly Tәnirding núrymen qauyshady. Al, Haq núrymen qauyshqan kemel ruhty basqa nәrse mýlde qyzyqtyra almaydy. Búnday biyik órege kóterilgen ruh dýniyelik aryz-múng aitudan ada bolyp keledi.

Jalpy, biz sabyrlyq qasiyetti boyymyzgha sinirmeyinshe, ózimizdi tolyqqandy  músylmanbyz dep aita almaymyz. Sebebi, hz. Ali: «Imandy tútas dene dep alsaq, sabyr sol denening basy sekildi. Endeshe, bassyz adamnyng bolmaytyny sekildi, sabyrsyz iman da bolmaydy», -  deydi. Al, Imam Ghazali: «Shydamsyz adam ýsti-basyn shiqan basyp ketken adamgha úqsaydy, tiyip ketseng oibay salatyn», dep sabyrsyzdyqty zor indetke balaydy. Demek, «sabyr imannyng jartysy» ghana emes, Allagha degen shynayy senimning ózegi ispetti. Ózegi joq daraqtyng jayqalyp óspeytini sekildi, sabyrsyz imanymyz da kemeldi bola almaydy.

Teginde, sabyrlyq qasiyetten ada-kýde aiyrylyp, dәiim taghatsyzdyq tanytsaq, búl bizding osaldyghymyzdy bildirtedi. Sebebi, atam qazaq «Osaldyng bәri oibayshyl, әlsizding bәri aighayshyl keledi», -  deydi. Al, Abayshalap aitqanda «sap-sap kónilim, sap» dep, әrbir iste ózimizdi sabyrgha shaqyrsaq, sarabdaldyqqa boy úryp, sanaly azamatqa ainalatynymyz talassyz shyndyq.

Al, sabyrlyq qasiyetti tolyqqandy boygha siniru ýshin Alla-Taghala adam balasyna ilahy mindetter jýktegen. Búl ilahy mindetterdi atqaru arqyly sauap aluymyzben birge, psiho-tehnikalyq jattyghular jasap, adam ruhany túrghydan ózin-ózi jetildire týsedi. Kemeldenuimizge jol ashatyn osynday ilahy mindetterding biri Ramazan aiyndaghy auyz bekitumiz desek әste qatelespeyimiz. Óitkeni, Alla Elshisi (s.a.u) bir hadiys-shariyfinde: «Sabyr imannyng jartysy, al, oraza sabyrdyng jartysy», - degen bolatyn.

Rasynda biz Ramazan aiynda kýn úzaq ashqúrsaq jýrip, sabyrlylyq tәrbiyesin alamyz. Til ýiiretin tәtti taghamdargha silekeyimiz shúbyrghanymen, Tәnirding razylyghy ýshin iship-jeuden tartynyp, jan-dýniyemizben osy qasiyetti tereng sezinemiz. Keyde bir jútym sugha zar bolsaq ta, Haq ýkimine qúrmetpen qarap, nәpsimizge toqtau salamyz. Tәnimiz azap shekkenimen, imany azyqqa qaghanaghymyz qarq, saghanaghymyz sarq bolady. Jan azyghyn Jaratushydan alghannan keyin, ruhany tereng tynys alyp, kónilimizding meymanasy tasyp, arqa-jarqa kýige bólenemiz.

IYә, adam balasy boyyndaghy sabyrlyq qasiyetti tiyisinshe baghalay bilse, úshpaqqa shyghatyny anyq. Óitkeni, Alla-Taghala: «Shyntuaytynda sabyr qylushylardyng qarymtasy san mәrte eselenip qaytarylady» (Zumer, 10) dep búiyrady. Olay bolsa, Ramazandaghy taghat-tózimning qarymtasyn Haq-Taghala san mәrte eselep, qúldaryn sauaptan qúr qaldyrmasyn, tútqan orazamyz týnligimizden núr bolyp qúiylyp, shanyraghymyzdy shattyqqa, kónilderimizdi baqytqa keneltsin!

«Abay-aqparat»