Júma, 29 Nauryz 2024
46 - sóz 10853 8 pikir 24 Jeltoqsan, 2019 saghat 12:13

Stalinning qazaqqa jasaghan qiyanaty

Bizdegi homosovieticustar Stalindi ólerdey jaqsy kóredi. "Ol bizge industrializasiya әkeldi, soghysty jendi, nemis qúldyghynan qútqardy, odaqtyq respublika statusyn әperdi, naghyz qolbasshy" deydi. Al shyndyghynda onyng qazaqtargha qatysy qanday boldy:

1.) Stalin biylikke kelgenge deyin, tipti 1920-21 jylghy ashtyqqa qaramastan qazaqtar KSRO-daghy sany kóp ýsh últqa kirdi. Al Stalin ólgen sәtte, yaghny 1953 jyly qazaqtar halqynyng 70% joghaltqan bolatyn. Oghan 1931-33 jyldardaghy genosid pen Ekinshi dj.soghystyng aldynghy shebine qazaqty tastau qatty әser etti, últ joyyludyng aldynda túrdy.

2.) Qazaq halqy sayasy qudalaudyng eng ýlken nauqanynan ótti. 1928 jylghy újymdastyrudyng alghashqy nauqanynan bastap, qudalau bastalghan-dy. Al 1937-38 jyldary 25 myng adam atyldy. Onyng ýstine genosid jyldary(1931-33 qoldan jasalghan ashtyq) jasalghan 372 kóterilisting barlyghy bala-shaghagha qaramastan ayausyz janyshtaldy. Alash Orda mýsheleri, otbasylary tolyq qyryldy.

3.) Qazaqstan ýlken lagerige ainaldy. GULAG jýiesi boyynsha KarLag, Aljir syndy ondaghan lageriler adamdardy azaptaudyng týrli әreketterin jasap jatty. Olarda milliondaghan jan azap shekti.

4.) Qazaq halqy assimilyasiyanyng eng auyryna úshyrady. Soghys jyldary Kavkazdan, evakuasiya arqyly Ukraina men Belorusitan, Reseyding ishki aimaqtarynan bar jiyntyghy 1,3 mln adam deportasiyalandy. Olardyng barlyghyna ortaq til orys tili bolghandyqtan, tildik mәsele órshy týsti.

5.) KSRO-da yadrolyq qaru bolghan sәtte, alghashqy synaq alany qazaqtyng ruhany ólkesi bolghan shyghystan tandalyp alyndy. Stalin sol aimaqty ózi tandady. Saldarynan 40 jyl boyy halyq 500-ge tarta synaqty bastan keshirip, milliondar zardap shekti, mýgedek boldy, ajal qúshty.

6.) Stalin túsynda Qaraqalpaqstan Qazaqstannan Ózbekstangha ótti, sheshen avtonomiyasyn qúru iydeyasy boldy.

7.) Shyghys Týrkistandaghy Ospan batyr bastaghan kóteriliste Stalindik biylik ekijaqty oiyn oinap, qazaq jasaqtarynyng josparlaryna aralasyp otyrdy.

Áriyne, Stalindik biylik tek qazaqty emes, ukraiyn, kavkaz halyqtary, ortalyq aziya últtarynyng barlyghy, orystardyng ózine de teperish kórsetti. Onyng zauyttar men fabrikalar salghany da shyndyq, biraq ol milliondardyng qyzyl qany, aq sýiegining ýstine túrghyzylghan edi. Osyny bile túra, Stalinning tughan kýnin atap ótkenderge tym bolmaghanda iydeologiyalyq әngimelesu jýrgizilmese, onda "Ruhany janghyru" degen beker әngime. Oraldaghyday sovoktar kóshede tu kóterip jýre beretin bolady. Stalinning sol uaqyttaghy qanisher sayasatynyng saldary bizdi әli tityqtatyp keledi. Til, mәngýrttenu, sovokty pir tútu әli ýlken mәsele.

Ashat Qasenghalidyng әleumettik jelidegi jazbasynan

Abai.kz

8 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1579
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3606