Álkey Marghúlannyng ýiinde boldym. Túrghan jerleri – Shevchenko kóshesi men 8-mart kóshesining qiylysyndaghy (Shevchenko 113, kv15) bir typ-tynysh túiyq tús eken. Ýshinshi etajgha kóterilip, esikting qonyrauyn bastym. Ýstine súrghylt halat kiygen, dóngelek jýzdi, 30-35-ter shamasyndaghy bir әiel adam meni bólmege kirgizdi. Álekenning Dәmeli degen qyzy osy bolar dep shamaladym. Men onymen telefonmen búryn birneshe sóilesken edim. Sol uaqytta onyng qazaqsha da tәp-tәuir sóileytinin angharyp qalghanmyn. Kiyimimdi koridordyng ortasynda túrghan kiyim ilgishke ildim de, Dәmelining núsqauymen zalgha kirdim.

Osy sәtte esik qonyrauy taghy da shyldyr ete týsti. Sosyn ile-shala bólmege 45-50-ler shamasyndaghy bir tatar әieli kirdi. Búl ghylym Akademiyasynda isteytin mashinist әiel bolyp shyqty. Qolynda qoljazba salghan juan papka. Dәmeli zaldyng ong jaghyndaghy, týkpirdegi esikke bas súqty da: «Papa, saghan adamdar kelip túr» dedi. Kóp kýttirmey-aq әlgi bólmeden enkendey basyp, Álekenning ózi de kórindi. Basynda jasyl men aqshyl maher jipti qosa toqyghan jýni búrqyraghan toqyma malaqay. Qalyng linzaly kózildirigining eki úshynan jip baylap, sol malaqayyn bastyra jelkesinen tartyp tastapty. Keudesine kiygeni eki qatarly qonyr týime taqqan kónetoz teri jeletka, qyzyl-jasyl aralas shaqpaqty shatlanka kóilek. Bútynda eki jaghyna lyamka japsyrghan kónshil trikotaj shalbar. Ayaghynda zamokti kiyiz bәtenke. Mashinist әiel onymen qos qoldap amandasyp, «Áleke, júmysynyzdy bitirip әkeldim» dedi. «Onyng dúrys bolghan eken» - dep Álekeng papkany aqtaryp kóre bastady. Sosyn әielge taghy bir papka qoljazba berip túryp: «Aqshasyn qazir alasyng ba, әlde bәrin bitirgen song bir-aq eseptesemiz be?» dedi. Áyel jymiyp: «Býginge deyin basqanymdy qazir alyp keteyin, aqsha kerek bop túr» dedi. Áleken: «Qansha?» dedi. Áyel: «52 som» dep edi, Álekeng bólmesine (kabiynetine) kirip ketti de, sәlden song 53 som әkep berdi. Áyel ony alyp shyghyp ketkennen keyin, ol maghan búrylyp: «Sen qanday júmyspen keldin?» dedi. Men oghan sharuamdy aittym... Osy tústa sәl sheginis jasay keteyin. Búdan bir ay búryn jazushy Ánes Saraev bizge «Qobylanda batyr» jyry tarihy derekter» degen 17 bettik maqala úsynghan. Men ol maqalany únatyp, birden zamredaktorymyzgha (Á.Jәmishev) bergem. Ol kisi kóp shúqshiyp oqyp, biraz jerin qysqartyp, mashinkagha qayta bastyrghan. Ras, sol uaqytta men ol kisini: «Osy-aq kólenkesinen qorqa beredi eken» dep jaratpay qalghanmyn. Maqala mashinkadan shyqqan son, redaktor (Sh.Múrtazaev) oqyp, taghy da kóp kýmәn keltirdi de: «Búny Álkey Marghúlangha oqytyp alu kerek» dep, maghan qaytaryp berip edi. Sol sebepti keshe men Álkenning ózimen telefonmen sóilesip, býgin barugha ótingen bolatynmyn. Mine, endi sol jaghdaymen kelip túrmyn.

...Álekeng «Qobylandy jyry» jәne tarihy derekterdi» qolyna alyp, sәl qarap otyrdy da:

-Búnyng avtory kim? Jas adam ba? – dedi. Men Ánes Saraev jóninde qysqasha aityp óttim. Sosyn:

-Aqsaqal, búl maqalany men Sizge oqyp bereyin, - dedim, júmysty jenildetkim kelip.

-Oqysang oqy, - dedi Álekeng qarlyqqan qartang dauyspen. Ýninen: «Sol ne jazdy deysin» degen synaydy da bayqap qaldym.

Birinshi betting ayaghyna taqaghanda ol:

-Sonda búl Mәlik Ghabdullinning aitqanyna qarsy ma? – dedi qoljazbagha shúqshiya qarap.

-Qarsy. Keyingi betterde nege qarsy ekenin dәleldeydi de, - dep qoydym men.

Ekinshi betting jartysyna kelgenimde:

-Búl ózi (Ánesti aityp otyr) tarihta eki Qobylandy bolghanyn bile me eken. Ánsheyin, bos dolbarlaugha bolmaydy ghoy. Birinshi Qobylandy HII ghasyrlarda ómir sýrgen. Qobda boyyndaghy «Qobylandy beyti» deytin beyit sonyng beyiti. Al jyrdaghy batyr Qobylandy, Qara qypshaq Qobylandy HV ghasyrda tirshilik etken. Ol Ábilqayyr hannyng batyry. Mynauyng sonda qay Qobylandyny shatastyryp otyr? – dep Álekeng bir sәt narazylyq bildire bastady.

Men maqalany әri oqy berdim. Qobylandy jayyndaghy O.Núrmaghambetovanyng pikirine jetkenimde Áleken:

-Orazkýlding búl oiy dúrys, - dep bas shúlghydy.

Qysqasy, búdan keyin az basqa ghalymdardyng eshqaysysynyng pikirin qoldaghysy kelmedi.

-Qaraghym-au, mynauyng qiyat pen oghyz, qypshaqtardy qatar qoyghany nesi? Oghyz ben qypshaqtyng ózi sol qiyattan taraghan ghoy. Al, qiyat degenimiz – bayaghy gýnder ghoy. Oigha kelgendi sóiley beruge bola ma eken. Tariyhqa dәlel kerek. Dәlelsiz tarih – tarih emes, ol halyqty aldau... Jә, әri oqyshy! – dedi taghy birde.

Ánesting aituynsha, (dәleldeuinshe) qyzyl bastar – parsy emes, oghyzdar edi. Oghan aitar dәleli – oghyzdardyng óni sary bolghan, saqaldary qyzghylt kelgen. Sondyqtan da qypshaqtar olardy «qyzyl bas» dep ataghan.

-Ottapty, - dedi osy tústa Álekeng kýiip, - Qyzylbastardyng parsy ekendigi bayaghyda dәleldengen.

Álekeng sonday-aq, búl maqaladaghy Aqjol (Dayyrqoja), Mayqy bi, Qotan jayyndaghy pikirlerge de qarsy boldy.

-Myna jazyp otyrghan adam Shәkәrimdi oqymaghan eken, - dedi bir mezet.

-Ol qay Shәkәrim?, dedim men.

-Qúdayberdiúly, - dedi ol maghan tik qarap, sony da bilmeysing be degendey: - «Qazaq handarynyng tarihy» degen kitaby bar ol kisinin. Kitaphanada ol kitap bar. Sony oqymaghan ghoy búl. Oquy kerek edi.

Bir qyzyghy, Álekeng ózi qarsy bolghan tústardy «syzyp tasta!» dep otyrdy. Men qoljazbany býldirgim kelmey, kýmәndi tústargha súraq belgisin qoyyp, әri jyljy bersem:

-Áy, men syzyp tasta degen jerdi nege syzbay otyrsyn?! Osy maqalany ózing jazghan joqpysyng ózi. Tipti, qolyng batpaydy, - deydi ol maghan shúqshiya qarap.

24 aqpan 1982 jyl, Gornyi-Gigant

Abai.kz