Almaty oblysy әkimning nazaryna

Bismillahir Irahmanir Rahiym

Osydan onshaqty jyl búryn Almaty shaharynyng shyghysynda «Ay-sel» qúrylys kompaniyasynyng preziydenti Serik Súltanghaliyevtyng demeushiligimen, alystan qarasan  qas batyrdyng jaugershilikte basyna kiyer ýshkir dulyghasynday kók jýzimen týstes kórikti kók kesene boy  kóterip, sonyng ashylu saltanatyna qatysqanymyz bar. Búl kesene - kezinde qazaqtyng bir tuar asyl azamaty D.A. Qonaev kórsetip ketken, Alban taypasynyng kósemi Álmerek abyzdyng mýrdesi ýstine kóterilgen  belgi bolatyn. Sol jiynda Álmerekting әuliyeligi jayly az kem el auzyndaghy qúlaqqa jaghymdy anyz әngimeler estigenbiz.

Estigen sol әngimelerding yqpaly ma, әlde qazaqtyng «Áulie attaghan onbaydy» degen naqylyn erterek boygha sinirgendikten be, ózim túratyn mekenge eng jaqyn ornalasqan  osy әulie basyna kóbirek ziyarat jasap, eli erekshe qúrmet tútar qasiyeti mol abyz jayly bir shama derekter men aqparatttar jinaqtaumen qatar, ghayyptyq til tәsilderimen biraz naqtyly  júmystar da jasadym. Osy júmystar qorytyndysymen   basyma «Osy júrt Álmerekti bile me eken?» degen elge tastar oy keldi...

Almaty oblysy әkimning nazaryna

Bismillahir Irahmanir Rahiym

Osydan onshaqty jyl búryn Almaty shaharynyng shyghysynda «Ay-sel» qúrylys kompaniyasynyng preziydenti Serik Súltanghaliyevtyng demeushiligimen, alystan qarasan  qas batyrdyng jaugershilikte basyna kiyer ýshkir dulyghasynday kók jýzimen týstes kórikti kók kesene boy  kóterip, sonyng ashylu saltanatyna qatysqanymyz bar. Búl kesene - kezinde qazaqtyng bir tuar asyl azamaty D.A. Qonaev kórsetip ketken, Alban taypasynyng kósemi Álmerek abyzdyng mýrdesi ýstine kóterilgen  belgi bolatyn. Sol jiynda Álmerekting әuliyeligi jayly az kem el auzyndaghy qúlaqqa jaghymdy anyz әngimeler estigenbiz.

Estigen sol әngimelerding yqpaly ma, әlde qazaqtyng «Áulie attaghan onbaydy» degen naqylyn erterek boygha sinirgendikten be, ózim túratyn mekenge eng jaqyn ornalasqan  osy әulie basyna kóbirek ziyarat jasap, eli erekshe qúrmet tútar qasiyeti mol abyz jayly bir shama derekter men aqparatttar jinaqtaumen qatar, ghayyptyq til tәsilderimen biraz naqtyly  júmystar da jasadym. Osy júmystar qorytyndysymen   basyma «Osy júrt Álmerekti bile me eken?» degen elge tastar oy keldi...

Qazaqta «Qos әruaqtyng yntymaghy» degen bireu bilip, bireu nazargha ile bermeytin pikir bar. Osy pikirdi ózinshe suyrtpaqtap keybir baydy múrat tútqan shalaghay qazaqtar  «Óli razy bolmay, tiri bayymaydy» dep berilgen qúdayy as ýstinde ózderinshe soghyp ta qalyp jýr. Dúrysy, «Ólining ruhy razy bolmay, tirining tirshiligi algha baspaydy» boluy kerek. «Qos әruaqtyng yntymaghy» pikiri de osydan kelip shyghady. Ol qos әruaghymyz: óli әruaq jәne tiri әruaq. Óli әruaq ómirden ótkender, tiri әruaq solardyng úrpaghy, iyghynda tirshilikte atqarar jýgi mol myna bizder. Osy jerde «Áruaq dúgha dәmetedi», «Áruaq soqty», «Áruaq qonghan adam» degen pikirlerge de óz oiymyz ben kórgen-bilgenimizdi aita ketkenning artyqtyghy bolmas. Adam balasy tirshilikke kelgen son, tabighy zandylyq, sonyna úrpaq qaldyrugha úmtylady. Sondaghy ýmiti - óz úrpaghyn jalghasytyru men qatar sol úrpaghynyng ózi ómirden ótken song artynan  jamanat arqalamauy, odan dúgha dәmetui. Úrpaqtary arnayy atyn atap, dúgha baghyshtalar otbasyna ómirden ótken әruaqtyng ruhy әrqashan rizashylyqta bolady. Sol rizashylyqpen ol da Jaratushydan úrpaghynyng tirshiligine jaqsylyq tileydi. Osy siyaqty sonynda qalghan úrpaghynyng otbasynan dúgha dәmetip kelip, ózi kýtken qayyr dúgha bolmaghan jaghdayda, ashu-yza men nala bop, bosaghadan qaytyp bara jatqan әruaqtyn, qarsy úshyrasyp qalghan jandy qaghyp ketui de úshyrasady. «Syrqat soqsa emi tabylar, әruaq soqsa emi tabylmas» degen naqyl osyndaydan qalghan. Áruaq soqqannyng emi joq. Óitkeni, әruaqtyng nalasy - atylghan oq! Búl mәselege kóz jetkizu ýshin, bolmysynan erekshe qasiyeti bar aramyzda jýrgen taza «әruaq qonghan» adamdardyng qayyrymyn paydalana biluimiz qajet. Múnday әruaq qonghan asyl azamattar qos әruaqtyng arasyn baylanystyrushy erekshe qasiyet iyeleri. Múny, kózi ashyq adamdar moyyndaydy, al moyyndamaytyn jandargha moyyndatamyn dep qinaludyng esh qajettiligi joq. Búl - onay kóz jete qoyatyn sharua emes...

Jalpy, Álmerek abyz turaly el auzynda aitylyp jýrgen anyz barshylyq bolghanymen, taspagha týsken naqtyly derekter tym tapshy. Arghy kenes zamanyna barmay, elimiz egemendigin alghannan keyingi qolda bar naqtyly derek mynau ghana. "Álmerek abyz (shamamen 16 gh-dyng bas kezi, qazirgi Jambyl obl. - 18 gh-dyng basy) - batyr, sheshen, kóripkel әuliye. At jalyn tartyp mingen kezinen bastap qazaq jastarynan jongharlargha qarsy jasaq úiymdastyrdy. Sarbazdardyng qatary kóbeyip, soghystyng әdis ailasyn mengergennen keyin jongharlargha tútqiyldan shabuyl jasap, Sileti tauy, taghy basqa jerlerde olargha soqqy bergen. Qazaq halqynyng jadynda Álmerek abyzdyng esimi kóripkel әulie retinde  kóbirek saqtalghan. Odan Hangeldi, Baqay, Malay, Rayymbek batyrlar bata alghan. Toqsannyng ýstine shyqqan shaghynda el ýshin etken enbegi jәne qazaqtyng birligin qorghaudaghy qayratkerlik qasiyetine riza bolghan halqy oghan abyz degen ataq qoyghan.

Álmerek abyzdan bes bala bolghan, Jәnibek, Baba, Qúrman, Toqan, Qarakisi. Úrpaqtarynyng ishinen elin qorghaghan  qaysar batyrlar, kóripkelder, sheshender shyqqan. Jәnibek balasy Bәiseyit jonghardyng mynbasy Shebektini jekpe-jekte qolgha týsirip, músylman jasaghan. Jetisu ónirindegi 1916 jylghy Últ azattyq kóterilisining basshylary Úzaq batyr Qaramannyng túqymy Álmerek abyzdyng ekinshi balasy Babadan elge tanymal Qashaghan, Túrysbekter taraydy. Toqsannan jonghar shapqynshylyghynda erligimen el esinde qalghan Barjyq batyr, Adyr sheshen, Bәtjan, taghy basqalar boldy. Abyzdyng qara shanraghynda qalghan kenjesi Qarakisiden Qoram batyr, әri әuliye, әri batyr Bekbau taraghan. Álmerek abyz úrpaqtary Qytayda, Mongholiyada, Ózbekstan men Qyrghyzstanda da túrady. Halyqtyng býtindigi men birligin qorghaghan Álmerek abyz jayynda ol aitty degen danalyq sózder, qara óleng shumaqtary saqtalghan. «Qazaqstan Últtyq ensiklopediyasy». 1 tom, Almaty, 1998, 672- bet).

Búdan alty jyl keyin jaryq kórgen "Jetisu ensiklopediyasy" osy derekti az-kem naqtylandyrghan siyaqty.

"Álmerek Janshyqúly - (1658 jyly Áulieata manynda tuylyp,  1754 jyldar shamasynda Almaty ózeni jaghasyna, qazirgi Álmerek auylyna qoyylghan)  batyr, sheshen, kóripkel. Qazaq jastarynan jasaq úiymdastyryp, Jonghar basqynshylaryna Sileti taghy basqa jerlerde soqqy bergen. Qazaq halqynyng jadynda Álmerekting esimi kóripkel әulie retinde kóbirek saqtalghan. Odan Hankeldi, Baqay, Malay, Rayymbek batyrlar bata alghan. Álmerekten bes bala bolghan. Baba, Jәnibek, Qúrman,  Qarakisi, Toqan. Úrpaqtarynyng ishinen elge syily batyrlar, biy-sheshender shyqqan.  Jetisu ónirindegi 1916 jylghy últ azattyq kóterilisining basshylarynyng biri Úzaq batyr, ataqty kýishi Qojeke Nazarúly, klassik jazushy Berdibek Soqpaqbaev Qúrmannan tarasa, al qalmaqqa qarsy kýresken Bayseyt batyr, Púsyrman bi, orys otarshyldyghyna qarsy túrghan Tazabek, Jaqypberdi, Áubәkir siyaqty túlghalar  Álmerekting ýlken úly Jәnibekting tikeley úrpaqtary. Álmerekting ekinshi balasy Babadan - Qashaghan, Túrysbek, Toqannan Barjyq batyr, Adyr sheshen, kenjesi Qarakisiden Qoram men Bekbau siyaqty batyrlar shyqqan. Álmerek úrpaqtary Qytayda, Mongholiyada, Ózbekstan men Qyrghyzstanda da túrady. Halyqtyng jadynda Álmerekting shygharghan sózderi, qara óleng shumaqtary saqtalghan. Talghar  audanyndaghy Gagarin selosy 2000 jyldan beri Álmerekting esimimen atalady. Qazir múnda keshendi kesene, meshit, meymanhana júmys istep túr."("Jetisu ensiklopediyasy",162 bet,«Arys» baspasy,Almaty,2004 jyl).

Abyz baba turaly әli de bolsa tolyq naqtylanbaghan qoldaghy bar tarihy derek osy ghana. Naqtylanbaghan dep otyrghanymyz, qos ensiklopediyagha engen búl eki maqala da tolyq zerttelmey, atýstileu dayyndalghandyghy. Oghan dәlel Álmerek babamyzdyng shapyrashty Qarasay batyrdyng nemere  qyzy Zәureden tughan bes úlymen birge, taghy da óz kemerinen shyqqan ýsh úly bolghan. Babamyzdyng kishi әielderi, toqaldary Dulattyng qyzy Kýlәn men kishi jýzding qyzy Yrystydan tughan Júmyq, Edil, Jayyq atty balalaryn qalay úmyt qaldyramyz? Ony biz aitpaghanmen әruaq babamyzdyng ózi de, odan qalsa, býgingi tanda ýsh babadan ósip ónip otyrghan qalghan úrpaqtary da keshpeydi ghoy. Qazir osy segiz baladan órbigen úrpaqtary segiz ruly el bolyp otyr. Osy jaytty kóre bile otyryp, keybir qalamdas bauyrlarymyz, Álmerekting songhy ýsh balasyn qasaqana shettetip, әngime  etkendi únatatyn siyaqty. Búl orayda Álmerek babamyzdyng naghyz janashyrlarynyng biri bolyp jýrgen Oraz Qaughabaydyng "Álmerekting bes balasy jәne Edil-Jayyq" atty "Qazaqparat" baspasynan jaryq kórgen tarihy tanymdyq kitabyn sózimizge mysal etsek, avtor oghan renjy qoymas. Kitap nege «Álmerekting bes balasy atalady»? Qazaq óz kindiginen shyqqan balasy týgili, asyrap alghan balasyn da, balalarynan bólip, shettetken emes qoy. Álmerekting abroyyn balalary arqyly kóteremiz desek segiz balasy, odan órbigen úrpaqtary men olardan shyqqan jeke túlghalardy aitumen birge, olardyng óristi yntymaghy turaly da jarasymdy әngimeler aita biluimiz qajet emes pe?..

Endi, әngime basynda aitylghan «qos әruaq», «әruaq qonghan jangha» oralayyq. Múny aityp otyrghanym  songhy on-onbes  jyl kóleminde mening osy «júmbaq» mәseleni de zerdelep zerttep jýrgenimdi, biraz ziyaly jandar jaqsy biledi. Búl orayda tórt-bes kitabym da jaryq kórdi. Biz shetelding kóripkelderi men әruaqty kisileri Nostradamus, Vanga... t.b. turaly BAQ betterinde tanday qaghyp jazugha shebermiz de, Ál Farabiyden... Mәshhr Jýsip Kópeyge deyingi    Alladan ayan alghan әlem moyyndaghan óz kóregenderimiz ben kóripkelderimiz,  әruaqty әuliyelerimiz, ghúlamalarymyz ben oladyng múghjiza alu qasiyetteri turaly terenirek sóz qozghaudan qashqaqtaymyz, ýrke qaraymyz Búl salagha den qoyghymyz kelmeydi. Nege? Osy orayda  «Fәlsafa - Allanyng ayan ilimi» («Qazaqparat» baspasy, 2009 jyl) atty songhy jinaghymda men filosofiya men fәlsafa ilimining ara jigin ajyratyp berumen birge, osy bir tylsym mәselege Elbasy men filosof ghalymdarymyzdyng nazaryn audardym. Naqtyly dәlelmen jazylghan osy enbekke  әzirshe eshkim ýn qatpay otyr.  Osy ýrdispen jazylghan songhy ólender jinaghym  «Álmerekting oraluy» («Qazaqparat» baspasy,2008j.) jaryq kórgen son, Álmerek abyzdyng basyna ziyarat jasap baryp, ózine arnaghan myna ólenimdi oqydym,

Bismillahir Irahmanir Rahiym

Abyz babam, Álmerek,

Sizge keldim "Arma!"- dep

Ózing jayly bas qatty

Bizge jetpey bar derek.

Bireu jatyr Abyz dep

Bireu; batyr naghyz dep.

Bireu bargha ilansa,

Bireu derek taghy izdep.

Bireu seni By dedi,

Bireu basyn iymeydi.

Bireu týiin týigenmen

Bireu týiin týimeydi.

Bireu sanap batagói,

Aytyp jatsa ataly oi.

Bәrin maqúl kóremiz

Deytin jan joq

"Qata ghoy"...

Bәri jaman demeydi,

Bilgish jandar kóbeydi.

Biraq naqty shyndyqqa

Eshtene teng kemeydi.

Aytyp berer shyndyqty,

Tabylmay jýr bir myqty.

Aynalayyn, Álmerek

Úghasyz ghoy, qúldyqty

Aytshy ózin, shyndyqty?...

Alghan alghashqy jauabym;

-Qalqam, kim aitat ózin-ózi men batyrmyn dep, kim aitat men bilgishpin dep. Eshkim de aitpaydy. Tirshiligimde Jaratushydan «Tәnim topyraq bolmasyn» dep tileushi edim. Tilegimdi bergenin kórip otyrmyn. Qanshama jan ómirge keldi, tәni topyraqqa ainalyp iz týzsiz joq bolyp jatyr. Meni elim men jerim úmytqan emes. Tәnimning topyraqqa ainalmaghany osy emes pe. Ózim ólsem de atym ólgen joq. Allagha shýkirshilik etemin...

Jazghanynda ómirimdi tolyq bayandamasang da, jalghan jamau qospapsyn. Meni úmytyp jýrgen úrpaqtaryma oy salypsyn. Osy jazghanyna Alla razy bolsyn. Biraq...  shala jazghansyn.  Taghy da jazasyn.  Talqygha týsesin... Tereng oilan... Qos әruaqtyng yntymaghyn tileyik... Tildesemiz әli de...

Osydan song oidan oy tuyp, biraz tyn  derkter tabylyp «Zaman Qazaqstan» jәne «Ana tili» gazetteri betterinde   «Úighyr audany abyz Álmerekting atymen ataluy tiyis», «Jonghardyng Shamalghanynan qazaqtyng Nauryzbayynyng qay jeri kem?», «Abyz Álmerekting aty súranyp túrghan joq pa?»  degen maqalalar jazdym. Sol maqalalarymdy alyp  Almaty oblysy әkimi S.Ýmbetovtyng qabyldauynda bolyp, maqalalarymdy kórsetip edim, mening kótergen úsynysymdy maqúlday qoymady. Búl mәselege oray óz pikirin shegelep, týiindep qoyghan kórinedi.

Reti kelgende babanyng ziratyna qayta soqtym. Qasiyetinnen ainalayyn, abyz-babam, әkimmen bolghan aradaghy әngimemizdi men aitpay jatyp-aq so qalpynda aldyma tartty.

- Shyraghym, sen barghan ol әkiming dәl qazir bir ayaghymen jerdi, ekinshi ayaghymen kókti tirep túrghanday bolyp jýrgen joq pa. Audannyng atyn ózgertu turaly úsynystyng nobayy joghary oryndargha jetkizilip qoyghany ras. Biraq, ózing alghash kótergendey «audangha Álmerekting aty berilsin» degen әngime onda aitylmaghan. Negizi audangha mening atym berilip jatsa,  elge paydaly. Áulie adamnyng aty berildi dep, arydaghy qara qytay da, bergi jaghyndaghy sarttar da ayaghyn tartar edi. Biraq «Túrymtay túsymen bolyp jatqan» myna zamanda, dәl qazir  terenirek oilap-piship jatqan   kim bar deysin?...

Múny aityp otyrghanym, kim kelip, kim ketpegen myna jalghan ómirge... Adam ómiri qansha qysqa bolghanymen, sol aralyqta artyna  úrpaq qaldyryp, myna tirshilikti odan әri jalghastyrudy jýzege asyryp kele jatqan joq pa. Úly bolmasa qúl  bolady, qyzy bolmasa túl bolady. Úlyng úzaq jalghasqan ómirin, qyzyng qyzghaltaq qyzyghyn... Óship, ólip qalmau osy bir tabighy tirshilikting arqasy...

Qalqam, kórip te jýrgen shygharsyn,  qazir aughandyq torghay degen qara torghay bar. Túmsyghy úzyn. Sol torghay aldyndaghyny da jep qoyady, artyndaghyny da jep qoyady. Typyrlatpay  qyryp salady. Qazaqqa sabaq emes pe? Úighyrlar  dәl qazir  tap sol qústay yzaly... Onyng ýstine qara qytay qaptap kele jatyr ghoy, bilmeymin...

- Bir derekti naqtylap alsaq, jonghar batyry Qordaydy ózi shaqyrghan jekpe-jekte Sizding óltirgeniniz ras pa?

- Qalqam, elim men jerimdi qorghay jýrip men kimdi óltirmedim...

- Biz ol zamanda tirlik keshken joqpyz ghoy, naqtyly shyndyqty -ózinizden bilsek dep edik?

- Ózing jazghanday Qordaydy da, Shonjyny da jekpe-jekte men óltirdim. Izdesender tabasyndar, Tәuke hannyng janynda syily seri bop   jýrgen satqyndy da  kezinde men óltirgenmin. Qarqarany basyp alghan jonghardyng eng ýlken shonjaryn da men óltirgenmin. Aty - Alghabas. Alghabas degen batyr bolghan. Jongharlardyng Alghabas degen shonjary. Aqanas degen ol da qalmaqtyng batyry. Ony da óltirtken men. Ózim óltirgen joqpyn, óltirttim...

- Bilmegen song súraghanymyzdyng aiyby bolmas, Sharyn degen ne? Qazaqtyng sózi me, әlde jonghardyng sózi me?

- Onyng basynda qazaqtyng Shar ana degen aty anyzgha ainalghan ýlken ayauly kisisi jaylau etip otyrghan.  Arnaly ýlken ózen kezinde sol kisining atymen ataldy. Keyin sol Shar ana  Sharyn  atalyp ketti. Sharana - shala tughan bala degennen shyqqan sóz . Ol kisi shala tuylghan boluy kerek. Ózen Ilege kelip qúiyp, Qapshaghaygha jetedi.Bir jaghy Qytaydan , ekinshi jaghy Qyrghyzdyng IYirimsuynan bastau alady. Qarqaranyng boyymen búl su jýrgende kóktemde, jazda týsken adamdardy  kóbirek  týbine tartyp jatady. Ózenning sonday qasiyeti bar. Búl - sudyng astynda ornalasqan Alla ghana biletin ýlken júmbaq kýsh. Múndaghy jer asty tartu kýshi eresen. Sol tartyp ketedi. «Rayymbekting bastauy» degen bastau bar, soghan shyqsang bәrin kóresin, sezinesing ghoy...

Mine, Álmerek abyz ruhymen arada bolghan bizding búl ghayyptyq tildegi pikirlesuden keltirilgen ýzindi ziyalylar ghana úghatyn әngime. Men әruaq qonghan adamdar arqyly osy әngimening kuәgeri boldym. Ángimeni dybys  taspasyna tolyq jazyp alyp, maqala etip jazyp, baspagha әzirlep te qoydym.

Búl әngimeni algha tartyp otyrghanym - qanshama biz bile bermeytin  derek әruaq ruhynyng óz auzynan aitylyp otyr ghoy. Búghan nazar audarmasaq, «әruaq nalasy» degen taghy bir júmbaq jәit oigha oralady. Osy әngimelerden son, «Álmerekting qolynan qandy jekpe-jekte qaza tapqan, el basqynshylary, jonghar batyrlary Shonjy, Alghabas  pen Qordaygha audan, mektep, jer atyn berude qinalmay, elimizdi, jerimizdi saqtap qalghan Álmerek siyaqty qasiyetti babalarymyzgha kelgende nege dәrmensizdik tanytamyz?» degen jauaby joq saual aldymyzdy oraghytady.

Ras, qazir belgili ghalym, akademiyk, T.Rysqúlov atyndaghy QazEU-ting rektory Núrghaly Mamyrov myrza jetekshilik etetin "Álmerek" mәdeny tarihy qoghamdyq qory  júmys jasap túr. Osy qordyng úiymdastyruymen kezinde babanyng mýrdesi qolgha alynyp, kesenesi  kóterildi. Rayymbek audanynda salynghan meshitke babanyng aty berildi. Jazushy Tólen  Qaupynbayúlynyng úiymdastyruymen «Batyr baba Álmerek» atty syrt poshymy tәp-tәuir jinaq ta shyqty. Búlay aityp otyrghanymyz, búl jinaq Álmerekting óz ómirinen góri, babadan órbigen keyingi úrpaqtarynyng ómir joldaryn kóbirek qamtyghan  siyaqty. Álmerekting abyzdyghy, әuliyeligi, dualy auyz batagóiligi turaly mardymdy eshtene jazyla qoymaghan. Bәlkim, kitapty jedel shygharu qajettiliginen derekter jinaqtalyp ýlgermegen bolar...

Qadap aitar nәrse, osy qor songhy uaqytta óz júmysyn sayabyrsytyp aldy. Sol sayabyrsudan, orny tolmas ókinish, ótken jyly abyz ata Álmerekting 350 jyldyghy  atausyz qaldy. Qayyrymdylyq qory qúrylghan kezde qordyng basqaru alqasy qúramynda elding birsypyra sóz sóiler, belgili aqsaqaldary bolyp edi. Solardyng bir-jary songhy jyldary ómirden ótti. Qor júmysynyng sayabyrsyp qaluy әlde sol auzy dualy el aghalarynyng joqtyghynan bolyp otyr ma? Áytpese, abyz ata Álmerekting 350 jyldyghy qarsanyndaghy ýgit-nasihat jәne qajetti úiymdastyru júmystaryn, bizden de búryn, eng aldymen osy qoghamdyq úiym jýgirip jýrip úiymdastyruy kerek edi ghoy. Keyingi kezde jappay qalyptasyp ketken jaman әdet, elden jylu jinaghansha, әkimdikten de búryn Ýkimet aldyna osy qoghamdyq úiym shyghyp, nege memleketten qarjylay kómek súramasqa?! Osy shabandyqtyng saldarynan  abyzymyzdyng yubiyleyi mәdeniyet jәne aqparat ministrligi dayyndaghan respublikalyq dengeyde atalyp ótetin atauly kýnder tizbesine de ilinbey qalyp otyr. Búl kimdi de bolsa oilandyratyn mәsele emes pe?.. Jalpy - bizding búl әngimemiz, istelgen júmystardy joqqa shygharu ýshin emes, aldaghy uaqytta qamtylugha tiyisti isterge qozghau salu ýshin aitylyp otyr.

Endigi әngime Álmerekting jeke basyna baylanysty. Álmerek jas kezinde - kózsiz batyr, orda búzar otyz jasynda - bi, kemel jasynda - auzy dualy batagóy abyz bolghan jan. Múnyng qabatynda kóripkeldigi men әuliyelik qasiyetin taghy da joqqa shyghara almaymyz. Kishi jýzding әigili Áyteke bii ózining jan serik dosy, óz kezinde «Jeti adamgha jan bergen» atanghan әz Mýsirәli pirmen birge qonaqjay Qarqaragha kelip, ailap jatyp, әngime dýken qúryp ketui de Álmerekting osy qasiyetterin moyyndauynan.  Sonda bir basyna ýiilip tógilgen osynshama qasiyetti jinay bilgen abyzdyng halyq ýshin kim bolghandyghyn tarazylay beriniz. Zertteytin ghalym, zerdeleytin payym bolsa qazaq tarihynyng býginge deyin jabuly jatqan jarasymdy bir beti emes pe?..

Sosynghy bir mәsele, Álmerekting ómir tarihyna baylanysty. Álmerekting mýrdesi Almatynyng many Alataudyng baurayynda jatqanymen, tuylghan jeri  Qaratauda. Babalary Syr boyy men Qarataudyng aralyghyn meken etken. Múnyng naqtyly dәleli, әri tuysy, әri ózinen keyin Alban taypasynyng bas qolbasshysy bolghan Hankeldining әkesi Syrymbet abyz sýiegining Shiyelining manyna qoyyluy. Qazir basyna ýlken kýmbez kóterilgen.  Kenje  eki balasy Edil men Jayyq kishi jýzding qyzy Yrysty anamyzdan.  Balalaryna at qongda tórkin júrtyn eske alghan ayanshyl anamyzdyng úsynysy qúb alynghan siyaqty. Aytylyp jýrgen taghy bir anyz - Yrystynyng Domalaq ana atanghan Núrila anamyz siyaqty, erekshe qasiyetke ie bolghandyghy, ekinshi bir anyz, ol kisining perining qyzy boluy. "Batyr baba Álmerek" kitabynda osy anyzdy babanyng balasy Jәnibekting әieline aparyp teliydi. Dúrysy, perining qyzy әr uaqyt tәnin taza ústaytyn, dәreti ýzilmeytin, tylsym qasiyetke ie әulie adamnyng ghana qoly jeter baqyt.Búl jaghynan qaraghanda jol Álmerekting ózine týsedi...

Búny aityp otyrghanym Oraz Qaughabay bauyrym óz kitabynda «Edil -Jayyq» tolghauynan dep mynaday shumaq keltiripti.

...Sheshemiz Jayyq jaqtan kelipti ghoy,

Babanyng qúshaghyna enipti ghoy.

Tilegin anamyzdyng qabyl qylyp

Jaratqan eki bala beripti ghoy».

Búl endi kelise bermeytin shumaq jәne Yrysty anamyzgha abroy da әpere qoymaydy. Biz estigen anyzda búl shumaq bylay bolatyn.

Yrysty Kishi jýzden kelgen edi,

Ayan bop týsine abyz engen edi.

Bәibishe bes balasyn kórsetkende,

Jas aru Álmerekti jón kóredi.

Búl endi basqasha emes pe?

Biz búl mysaldardy nege keltirip otyrmyz, Álmerek babamyz, bir ghana Jetisu aimaghyna  nemese bir ghana úly jýzge ghana emes, orta jýz ben kishi jýzge de ortaq túlgha ekenin aitu. Bizding búl pikirimizdi Álmerek aitty dep býgingi kýni bizge jetip otyrghan; "Qazaqtyng ýsh balasy oshaqtyng ýsh bútynday bir shenberge tútasyp túr emes pe?! Sondyqtan qazaqty topqa, jikke bóluge bolmaydy. Oshaqtyng bir búty ketse, qazan tónkeriledi. Júmyla kótergen jýk jenil. Júdyryqtay júmylghan kýsh bәrin jenedi"- degen ózining ataly sózi de rastaydy. Múny aqyn Ákimhan Zikiriyaúlynyn   Álmerekting Tólebiydi emdep jazghandyghy turaly jazghan dastanyndaghy;

"Biletin - Álmerekting qasiyetin,

Tóle by sonysy ýshin bas iyetin..."-

degen óleng joldary da odan әri tolyqtyra týsedi. Tóle by tәu etken abaz - kimdi de bolsa ózine tәu etkizbeydi me?!.

Osylardan shyghatyn qorytyndy - osy júrt kósile sóilep kósemdigin, sheshile sóilep sheshendigin tanytqan, bergen batasy el mereyin biyiktetken, el birligin saqtap, tatulyqty temirqazyq tútqan, batagóy abaz, Alban taypasynyng kósemi Álmerek Janshyqúlyn shynymen-aq bilmegeni me? Bilse ótken jyly babanyng 350 jyldyghy nege atalyp ótpedi. Ýkimet qayda qarap otyr, úrpaqtary nege ýnsiz? Men osy orayda osydan ýsh jyl búryn osy mәselege oray "Rayymbek batyrdyng 300 jyldyghyn atap ótu jónindegi" Ýkimet janynda qúrylghan komissiya júmysyna jetekshilik etken, sol kezdegi Viyse Premier, býgingiAlmaty qalasynyng әkimi, elining Rayymbegi men Áyty batyryn joqtay bilgen Ahmetjan Esimov myrzanyng atyna  "Zang gazeti" betinde Ashyq hat jazyp, batagóy babamyz Álmerek abyzdyng 350 jyldyghyn respublika kóleminde óz dәrejesinde atap ótu ýshin, taghy bir ret qayratkerlik qamqorlyq jasauyn ótingen  bolatynmyn. Ile Almaty oblysynyng әkimi Serik Ýmbetovpen bolghan súbhatymyzda gazet betinde kóterilgen osy mәseleni taghy da algha tartyp edim, maqalany oqyghandyghyn aita kelip; "...Bir әttegenayy - búqaralyq aqparat qúraldary betinde babamyzgha baylanysty nasihat júmystary óz dәrejesinde jýrmey otyrghan siyaqty. Álmerek babamyzdyng toyyn biz oblys kóleminde atap ótermiz-au. Eger osy baghytta júmystar jasalyp jatsa, jinaqtalghan pikirler men úsynystardy Ýkimet aldyna qoyyp, babamyzdyng toyyn respublikalyq dәrejede atap ótuge qol jetkizgen bolar edik..." ("Zang gazeti" №30, 2 02 2007j).- degen sózi  qamshy bolyp, kótergen mәselemdi qayta tiriltip, búl mәselege, sol kezdegi mәdeniyet jәne aqparat ministri E.Ertisbaev myrzanyng da nazaryn audarghan maqala jazghanmyn. («Bolmashy syltaudy kóldeneng tarta bermeyik. Taghy da Álmerek abyzdyng 350 jyldyghy turaly», «Zang gazeti», №176, 16 H1 2007j.)

Biraq der kezinde kóterilgen osy mәseleler tiyisti oryndardan  qoldau tappady. Búghan kim kinәli? Óz tarihyn әli jetik bilmeytin halqymyz ba, bolmasa osy jaghdaylardy ýilestirip otyrugha tiyisti Ýkimet pe, әlde babanyng bos belbeu úrpaqtary ma?..

Eshten de kesh jaqsy demekshi, osy baghytta oilanyp tirlik jasayyq aghayyn.