Memleketter arasynda məngi dostyq pen məngi odaqtastyq bolmaydy-au. Sondyqtan bizding eki kórshimiz - Qytay da, Resey de bizge qauipti. Býgingi tanda Qytay da, Resey de ekonomikalyq daghdarys tauqymetterin agressiya arqyly sheshkisi keledi. Sondyqtan, Resey Ukrainagha, al Qytay Vietnamgha jəne basqa memleketterge soqtyqty.

Qytay tolyq naryqtyq ekonomikagha ótpese, hronikalyq daghdarystan shygha almaydy. Bara kele býgingi jaghday saqtala berse, Qytay qyzyl kommuno-avtoritarizm ekonomikasyn daghdarysqa tikeley aparady. Kommunistik iydeologiya klassikalyq naryqqa jol bermeydi. Al klassikalyq naryqtyq ekonomikalardyng ózinde de sikldyq daghdarystan auqyn-auqyn ótip túrady. Biraq, klassikalyq naryqtyq qatynastar men burjuaziyalyq qúqyq jýie ornyqqan elderde ər sikldyq daghdarystan naryqtyq ekonomika aiyghyp, onalyp, kýsheyip shyghady.

Sonymen, Qytay men Resey - kórshilerine qauipti memleketter. Sebebi olar kemel kapitalizm men naryqqa jetpegen. Sondyqtan, atalghan eki memleket ishki daghdarystar men halyq naryzylyghyn kanalizasiyalau jolyn əskery agressiya, kórshilerin jaulau arqyly sheshkisi keledi. Kezinde Qytay Vietnamgha shabuyl jasap, toytarys kórgen. Reseyding Ukrainagha agressiyasy da sol sipatta. Týbi Resey de sətsizdikke úshyraydy.

Birikken Europa men AQSh ekonomikalyq sanksiya jolymen Reseydi buyndyryp, túnshyqtyrmaq. Ukraina Qyrym jarty aralynan aiyrylyp, Lugansk pen Donesk oblystaryna Resey lankesterin jiberip aldy. Biraq, búdan ary agressiyagha kóngisi joq. Ukraina Birikken Europa men AQSh-qa sýiene otyryp, Reseymen úzaq uaqytqa sozylatyn əskeriy-sayasy teke-tireske týspek. Týbi Resey Ukrainadan anneksiyalanghan territoriyalardy qaytarugha məjbýr bolady. Ukrainagha myng da bir rahmet. Ukraina Reseyding agressivtik aranyn tejep otyr. Resey songhy alty jyldyq ekonomikalyq resessiyadan shygha alghan joq. Endi mine, koronavirus qosymsha soqqy bolmaq.

Qazaqstangha tek Birikken Europa (Europalyq Odaq ) pen AQSh-NATO əskeriy-sayasy birlestigi ghana kepildik bola alady. Sondyqtan, biz Euraziyalyq memleket retinde Europalyq Odaq pen NATO-dan pana taba alamyz. Biraq, Resey men Qytaydyng bizdi ol úiymgha jiberu turaly oiy da joq. Ol bir jaghynan, al ekinshi jaghynan Europalyq Odaq demokratiyalyq standart dep, tym qiyn talap qoymaq. Biraq, egemendi Qazaqstangha Batystyq vektor óte manyzdy. Batysqa bet alu - biz ýshin ekonomikalyq, əleumettik, sayasy progresske jetu joly. Sonymen, Europalyq Odaq pen NATO mýsheligine jetu - biz ýshin týpki maqsat.

Qazaqstannyng kapitalizmine qúqyqtyq kepildik pen sayasy demokratiya jetpey túr. Eger Preziydent Toqaev uəde bergen demokratiyalyq ýrdis jýzege assa, ekonomikamyz qosymsha impulis almaq. Klassikalyq kapitalizm qúqyqtyq jəne sayasy demokratiyasyz algha jyljymaydy. Búl kapitaldyng zandy sipattaghy damu erekshiligi.

Qazaq sany təuir ósip keledi - jylyna 265 myng adamgha. Qazaq immigrasiyasy, oralmandar aghymy, sonyng ishinde Qytay men Ózbekstannan kelushiler ýlesi qomaqty. Biraq, Qytay oralman qazaqtyng keluin azaytty. Qoryta aitsaq, qazaqqa eshbir memleketpen әsire jaqyndaspay, ne jaulaspay, ekonomikamyz ben qazaq sanyn ósiru kerek.

Əzimbay Ghaliy

Abai.kz