23-mausym Qazaqstan polisiyasynyng kýni. Alghash 1992 jyly QR Joghary Kenesi «Qazaqstan Respublikasynyng ishki ister organdary turaly» zang qabyldady. Ol qazaqstandyq polisiyanyng mindetteri men funksiyalaryn anyqtaghan alghashqy qúqyqtyq qújat boldy.

Al, 2007 jyly eks-preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng Jarlyghymen 23 mausym Polisiya kýni bolyp resmy týrde bekitildi.

Osyghan baylanysty biz býgingi qoghamda polisiyanyng bet-beynesi men bedeli turaly qogham belsendilerinen súrap kórgen edik.

«Polisiya qyzmetine adal bolu ýshin - әleumettik jaghdayyn kóteru kerek» 

Aygýl Orynbek, zanger: 

- Qazirgi kezde qoghamda polisiya qyzmetkerlerining bedeli óte tómen. Sebebi mitingke shyghatyn adamdardy ústap, sol jerde búiryqty oryndaghany ýshin olar jaman bolyp kórinedi. Negizinen olar tek qana búiryq oryndaushylar. Songhy bir-eki jylda bolghan mitingter olardyng bedelin әbden týsirip tastady. Oghan mitingke shyghatyndar kinәli emes, әriyne. Búl jerde Ýkimette otyrghan reformatorlardyng sayasaty dúrys emes. Halyq sol ýshin de kóshege shyghyp jatyr. 

Mysaly Shymkent qalasyn aitatyn bolsam, bizge polisiya qyzmetkerleri jetkiliksiz. Qazir 1 mln. adamy bar megapolis boldyq. Birneshe audandar qosyldy. Al, shtatta polisiya jetispeydi. «Qylmys ashylmay jatyr. Tәrtip búzushylyqtar bolyp jatyr», dep jatamyz. Biraq, nege qylmys kóp degenning astaryna ýnilmeymiz. Al, onyng sebebi - qyzmetkerlerding jetispeushiliginen de bolyp jatady.

Sonday-aq, polisiya júmysyna reforma jasau kerek dep aitady. Alayda, onyng bәri qarajatqa kelip tireledi. Mysaly polisiya qyzmetkerlerining júmys isteytin ornyn alayyqshy. Bir kabiynette eki tergeushi otyrady. Olardyng әleumettik jaghdayy da tómen. Mәselen, bir tergeushining ailyghy 200 myng tenge. Onyng is saparlary bar, qylmyskerdi izdeui bar. Onyng bәrin óz qaltasynan tóleydi. Al, polisiyanyng ailyghy 100-120 myng tenge. Pәter aqysynyng ózi 80-100 myng tenge bolady. Bala-shaghasynyng oquy, kiyim-keshegi bar. Osynday jaghdaydan keyin olar para almaghanda kim alady? Men múny jay ghana uchastkelik polisiyanyng ómirin zerttey kele aityp otyrmyn.

Sondyqtan, polisiya Otangha, memleketke, halyqqa jaqsy qyzmet etu ýshin olardyng әleumettik jaghdayyn kóteru kerek. Sonda ghana bizde qylmys azayyp, tәrtipke shaqyratyndar kóbeyedi.

«Tútas jýie ózgermey, polisiya da ózgermeydi» 

Dos Kóshim, sayasattanushy:

- Men polisiyanyng júmysynan ýlken ózgeristerdi kórip otyrghan joqpyn. Sol bayaghy polisiyanyng qyzmeti. Búl jerde jaqsysy da bar, jamany da bar. Mәselen, Qorday oqighasynda, koronavirus kezinde olardyng kýndiz-týni úiyqtamay júmys istegenderin kórdim.

Sonymen qosa, beybit sherulerdi tarqatu, taghy basqa dýniyelerge de polisiyalardy salady. Áriyne, olar tek qana búiryqty oryndaushy. Biraq, bәribir belgili dengeyde mәdeniyet jetispeytin siyaqty. Sondyqtan birjaqty aitu óte qiyn.

Qoghamnyng bәri auru bolghan uaqytta onyng bir salasy sau bop ketpeydi. Sondyqtan, jalpy qogham jәne biylik jýiesi auyr jaghdayda bolghanda ne әskery sala, ne bilim salasy, ne polisiya salasyn jaqsartu mýmkin emes. Sebebi biz biylik halyqty tyndamaytyn, jemqorlyq jaylaghan dengeydemiz, ókinishke qaray. Sol sebepti polisiyalar kenes kezinen beri aitarlyqtay ózgergen joq. Tek qana belgilerin auystyrghan shyghar.

Biraq, sәl-pәl quanatyn nәrse olardyng deni ózimizding qazaqtyng balalary. Búryn ony siyrek kóretinbiz. Qazir ol kózge birden bayqalady.

Al, olargha reforma jasaytyndardyng ózi komunistik partiyadan shyqqan, komunistik nomenklaturada júmys istegen adamdar. Olar sol jýieden basqa eshtene bilmeydi, ókinishke qaray. Sondyqtan әzirge olardyng júmysynan reforma bayqalmaydy.

«Reforma әueli polisiyanyng biliktiligine jasaluy tiyis» 

Kamisha Esmúhambet, zanger: 

- Qazir halyq arasynda polisiyanyng bedeli turaly ekiúshty oy bar. Jaqsy deuge de bolady. Sebebi - qoghamda shyn mәninde óz kәsibine adal polisiya qyzmetkerleri bar. Jaman deuge de bolady. Sebebi - qylmystyng kýrt ósui, adam qúqyqtaryn shekteuge qatysty halyqtyng kónili tolmaytyn sәtter bar.

Biz qazir «Aqbilek» qoghamdyq birlestiginde qyzdardyng zorlyq-zombylyghyna qatysty mәselelerdi kóterip, auyl-aymaqtargha jii baramyz. Sonda, ónirdegi polisiya qyzmetkerlerining osynday jaghdaylargha bilek sybana kirisip ketetinin kóremin. Osy túrghydan olardyng júmysyna ong bagha beruge bolady. Al, kerisinshe, bizge tergeu merzimining ótip ketkenin, qúqyqtarynyng taptalyp jatqanyn, isting tym úzaqqa sozylyp ketkenin aityp shaghymdanushylar da keledi. Áriyne, múnday jaghdaylar kópshilikting polisiyagha senimsizdigin tudyrady. Sebebi - tergeushi, polisiya qyzmetkerleri óz qyzmetine dúrys qaraghanda, bir isti 3 jyldap, 5 jyldap tergemes edi.

Sondyqtan, reforma birinshiden olardyng biliktiligine jasaluy tiyis. Óitkeni kóp polisiya qyzmetkerlerining biliktiligi óte tómen ekeni bayqalady. Mysaly, AQSh-ta polisiya adamnyng dosy. Al, bizde solay dep aita alamyz ba?

Sosyn, polisiyadaghy jemqorlyqty joi qajet. Sol kezde ghana reformanyng dengeyi kórinedi. Al, qúzyrly ministrlik qoghamdaghy polisiyanyng shynayy kórinisinen alshaq, әdemi viydeorolik nemese kino kórsetu arqyly olargha degen ong kózqaras qalyptastyra almaydy. 

Áriyne, syn aita beruge bolady. Biraq, biz qylmys bolghan sәtte birinshi polisiyagha jýginemiz. Sondyqtan, olardyng da arasynda óz qyzmetterinde jýrip qúrban bolghan azamattar bar ekenin úmytpayyq. Sebebi qazir olardan basqa tynyshtyghymyzdy qorghaytyn aliternativa joq.

Dayyndaghan Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz