23-ماۋسىم قازاقستان پوليتسياسىنىڭ كۇنى. العاش 1992 جىلى قر جوعارى كەڭەسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارى تۋرالى» زاڭ قابىلدادى. ول قازاقستاندىق پوليتسيانىڭ مىندەتتەرى مەن فۋنكتسيالارىن انىقتاعان العاشقى قۇقىقتىق قۇجات بولدى.

ال، 2007 جىلى ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن 23 ماۋسىم پوليتسيا كۇنى بولىپ رەسمي تۇردە بەكىتىلدى.

وسىعان بايلانىستى ءبىز بۇگىنگى قوعامدا پوليتسيانىڭ بەت-بەينەسى مەن بەدەلى تۋرالى قوعام بەلسەندىلەرىنەن سۇراپ كورگەن ەدىك.

«پوليتسيا قىزمەتىنە ادال بولۋ ءۇشىن - الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ كەرەك» 

ايگۇل ورىنبەك، زاڭگەر: 

- قازىرگى كەزدە قوعامدا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەدەلى وتە تومەن. سەبەبى ميتينگكە شىعاتىن ادامداردى ۇستاپ، سول جەردە بۇيرىقتى ورىنداعانى ءۇشىن ولار جامان بولىپ كورىنەدى. نەگىزىنەن ولار تەك قانا بۇيرىق ورىنداۋشىلار. سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدا بولعان ميتينگتەر ولاردىڭ بەدەلىن ابدەن ءتۇسىرىپ تاستادى. وعان ميتينگكە شىعاتىندار كىنالى ەمەس، ارينە. بۇل جەردە ۇكىمەتتە وتىرعان رەفورماتورلاردىڭ ساياساتى دۇرىس ەمەس. حالىق سول ءۇشىن دە كوشەگە شىعىپ جاتىر. 

مىسالى شىمكەنت قالاسىن ايتاتىن بولسام، بىزگە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جەتكىلىكسىز. قازىر 1 ملن. ادامى بار مەگاپوليس بولدىق. بىرنەشە اۋداندار قوسىلدى. ال، شتاتتا پوليتسيا جەتىسپەيدى. «قىلمىس اشىلماي جاتىر. ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتار بولىپ جاتىر»، دەپ جاتامىز. بىراق، نەگە قىلمىس كوپ دەگەننىڭ استارىنا ۇڭىلمەيمىز. ال، ونىڭ سەبەبى - قىزمەتكەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن دە بولىپ جاتادى.

سونداي-اق، پوليتسيا جۇمىسىنا رەفورما جاساۋ كەرەك دەپ ايتادى. الايدا، ونىڭ ءبارى قاراجاتقا كەلىپ تىرەلەدى. مىسالى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىس ىستەيتىن ورنىن الايىقشى. ءبىر كابينەتتە ەكى تەرگەۋشى وتىرادى. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى دا تومەن. ماسەلەن، ءبىر تەرگەۋشىنىڭ ايلىعى 200 مىڭ تەڭگە. ونىڭ ءىس ساپارلارى بار، قىلمىسكەردى ىزدەۋى بار. ونىڭ ءبارىن ءوز قالتاسىنان تولەيدى. ال، پوليتسيانىڭ ايلىعى 100-120 مىڭ تەڭگە. پاتەر اقىسىنىڭ ءوزى 80-100 مىڭ تەڭگە بولادى. بالا-شاعاسىنىڭ وقۋى، كيىم-كەشەگى بار. وسىنداي جاعدايدان كەيىن ولار پارا الماعاندا كىم الادى؟ مەن مۇنى جاي عانا ۋچاستكەلىك پوليتسيانىڭ ءومىرىن زەرتتەي كەلە ايتىپ وتىرمىن.

سوندىقتان، پوليتسيا وتانعا، مەملەكەتكە، حالىققا جاقسى قىزمەت ەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ كەرەك. سوندا عانا بىزدە قىلمىس ازايىپ، تارتىپكە شاقىراتىندار كوبەيەدى.

«تۇتاس جۇيە وزگەرمەي، پوليتسيا دا وزگەرمەيدى» 

دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى:

- مەن پوليتسيانىڭ جۇمىسىنان ۇلكەن وزگەرىستەردى كورىپ وتىرعان جوقپىن. سول باياعى پوليتسيانىڭ قىزمەتى. بۇل جەردە جاقسىسى دا بار، جامانى دا بار. ماسەلەن، قورداي وقيعاسىندا، كوروناۆيرۋس كەزىندە ولاردىڭ كۇندىز-ءتۇنى ۇيىقتاماي جۇمىس ىستەگەندەرىن كوردىم.

سونىمەن قوسا، بەيبىت شەرۋلەردى تارقاتۋ، تاعى باسقا دۇنيەلەرگە دە پوليتسيالاردى سالادى. ارينە، ولار تەك قانا بۇيرىقتى ورىنداۋشى. بىراق، ءبارىبىر بەلگىلى دەڭگەيدە مادەنيەت جەتىسپەيتىن سياقتى. سوندىقتان بىرجاقتى ايتۋ وتە قيىن.

قوعامنىڭ ءبارى اۋرۋ بولعان ۋاقىتتا ونىڭ ءبىر سالاسى ساۋ بوپ كەتپەيدى. سوندىقتان، جالپى قوعام جانە بيلىك جۇيەسى اۋىر جاعدايدا بولعاندا نە اسكەري سالا، نە ءبىلىم سالاسى، نە پوليتسيا سالاسىن جاقسارتۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ءبىز بيلىك حالىقتى تىڭدامايتىن، جەمقورلىق جايلاعان دەڭگەيدەمىز، وكىنىشكە قاراي. سول سەبەپتى پوليتسيالار كەڭەس كەزىنەن بەرى ايتارلىقتاي وزگەرگەن جوق. تەك قانا بەلگىلەرىن اۋىستىرعان شىعار.

بىراق، ءسال-ءپال قۋاناتىن نارسە ولاردىڭ دەنى ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ بالالارى. بۇرىن ونى سيرەك كورەتىنبىز. قازىر ول كوزگە بىردەن بايقالادى.

ال، ولارعا رەفورما جاسايتىنداردىڭ ءوزى كومۋنيستىك پارتيادان شىققان، كومۋنيستىك نومەنكلاتۋرادا جۇمىس ىستەگەن ادامدار. ولار سول جۇيەدەن باسقا ەشتەڭە بىلمەيدى، وكىنىشكە قاراي. سوندىقتان ازىرگە ولاردىڭ جۇمىسىنان رەفورما بايقالمايدى.

«رەفورما اۋەلى پوليتسيانىڭ بىلىكتىلىگىنە جاسالۋى ءتيىس» 

كاميشا ەسمۇحامبەت، زاڭگەر: 

- قازىر حالىق اراسىندا پوليتسيانىڭ بەدەلى تۋرالى ەكىۇشتى وي بار. جاقسى دەۋگە دە بولادى. سەبەبى - قوعامدا شىن مانىندە ءوز كاسىبىنە ادال پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى بار. جامان دەۋگە دە بولادى. سەبەبى - قىلمىستىڭ كۇرت ءوسۋى، ادام قۇقىقتارىن شەكتەۋگە قاتىستى حالىقتىڭ كوڭىلى تولمايتىن ساتتەر بار.

ءبىز قازىر «اقبىلەك» قوعامدىق بىرلەستىگىندە قىزداردىڭ زورلىق-زومبىلىعىنا قاتىستى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، اۋىل-ايماقتارعا ءجيى بارامىز. سوندا، وڭىردەگى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ وسىنداي جاعدايلارعا بىلەك سىبانا كىرىسىپ كەتەتىنىن كورەمىن. وسى تۇرعىدان ولاردىڭ جۇمىسىنا وڭ باعا بەرۋگە بولادى. ال، كەرىسىنشە، بىزگە تەرگەۋ مەرزىمىنىڭ ءوتىپ كەتكەنىن، قۇقىقتارىنىڭ تاپتالىپ جاتقانىن، ءىستىڭ تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەنىن ايتىپ شاعىمدانۋشىلار دا كەلەدى. ارينە، مۇنداي جاعدايلار كوپشىلىكتىڭ پوليتسياعا سەنىمسىزدىگىن تۋدىرادى. سەبەبى - تەرگەۋشى، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ءوز قىزمەتىنە دۇرىس قاراعاندا، ءبىر ءىستى 3 جىلداپ، 5 جىلداپ تەرگەمەس ەدى.

سوندىقتان، رەفورما بىرىنشىدەن ولاردىڭ بىلىكتىلىگىنە جاسالۋى ءتيىس. ويتكەنى كوپ پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگى وتە تومەن ەكەنى بايقالادى. مىسالى، اقش-تا پوليتسيا ادامنىڭ دوسى. ال، بىزدە سولاي دەپ ايتا الامىز با؟

سوسىن، پوليتسياداعى جەمقورلىقتى جويۋ قاجەت. سول كەزدە عانا رەفورمانىڭ دەڭگەيى كورىنەدى. ال، قۇزىرلى مينيسترلىك قوعامداعى پوليتسيانىڭ شىنايى كورىنىسىنەن الشاق، ادەمى ۆيدەوروليك نەمەسە كينو كورسەتۋ ارقىلى ولارعا دەگەن وڭ كوزقاراس قالىپتاستىرا المايدى. 

ارينە، سىن ايتا بەرۋگە بولادى. بىراق، ءبىز قىلمىس بولعان ساتتە ءبىرىنشى پوليتسياعا جۇگىنەمىز. سوندىقتان، ولاردىڭ دا اراسىندا ءوز قىزمەتتەرىندە ءجۇرىپ قۇربان بولعان ازاماتتار بار ەكەنىن ۇمىتپايىق. سەبەبى قازىر ولاردان باسقا تىنىشتىعىمىزدى قورعايتىن التەرناتيۆا جوق.

دايىنداعان نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz