Ótken aptadaghy Qaraghandynyng Sәtpaev qalasynda bolghan súmdyq jaghday el ishin dýrliktirdi. Sol bir jantýrshigerlik súmdyqtan keyin preziydent Toqaev shúghyl kenes ótkizip, mәlimdeme jasaghan. Keyin, preziydentting kenesshisi Erlan Qarin aqparatqa shyghyp, preziydent Toqaevtyng 2019 jylghy qyrkýiektegi joldauynda dәl osy zorlyq-zombylyq, pedofiliyagha qatysty zandy qatandatudy tapsyrghanyn aitypty. Ol zang byltyr qabyldanyp, biylghy 1 qantardan bastap kýshine engen kórinedi.

«Preziydent 2019 jyldyng 2 qyrkýieginde Qazaqstan halqyna arnalghan alghashqy Joldauynda seksualdyq zorlyq-zombylyq, pedofiliya, esirtki taratu, adam saudasy, әielderge qarsy túrmystyq zorlyq-zombylyq jәne jeke adamgha, әsirese balalargha qatysty basqa da auyr qylmystar jazasyn jedel týrde qatandatudy tapsyrdy», - dep jazghan Erlan Qariyn.

Onyng sózinshe, tiyisti zang jobasy kýzde Parlament qarauyna berilgen. Al 30 jeltoqsanda preziydent atalghan zangha qol qoyghan. Ol zang 2020 jyldyng 1 qantarynan bastap kýshine engen.

«Zannyng jana normalaryna sәikes, ortasha auyrlyqtaghy zorlyq-zombylyq qylmysy auyr qylmys sanatyna auystyryldy. 14 jasqa tolmaghan balalargha zorlyq-zombylyq ýshin 20 jylgha deyin bas bostandyghynan aiyru nemese ómir boyy qamau jazasy kózdeledi. Odan bólek, pedofiliya faktilerin jetkizbeu, jasyru, búrmalau ýshin de jauapkershilik belgilengen. Búl endi 6 jylgha deyin bas bostandyghynan aiyruy mýmkin auyr qylmys bolady», - deydi Erlan Qariyn.

Dese de, ótken aptadan beri jelidegi bas taqyryptyng biri – Sәtpaevtaghy súmdyq bolyp túr. Jeli qoldanushylary zorlyq-zombylyqqa qatysty jazany kýsheytu kerek deydi. Tipti, ólim jazasyn talap etip jatqandar da bar. Al belgili zanger, Últtyq kenesting mýshesi Aygýl Orynbek Qazaqstandaghy balalar ombudsmeni Arujan Sainnyng otstavkagha ketuin talap etti.

Sonymen, jelidegi bas talqynyng taqyryby – «pedofiliyagha qatysty ólim jazasy kerek pe?». Biz esim-soyy elge belgili eki zanger, Abzal Qúspan men Kamisha Esmúhambetqyzynyng atalghan mәselege qatysty pikirin nazarlarynyzgha úsynghandy jón kórdik...

Ólim jazasyna qarsymyn!

Abzal Qúspan, zanger:

- Pedofiliyagha qatysty óz oilarymdy qysqa-núsqa naqtylay keteyin. Eng negizgi súraq ólim jazasyn engizuge qatysty... Qarsymyn! Sebep:

- QR qúqyq qorghau jýiesi, onyng ishinde sot qyzmetining sapasy syn kótermeydi. Sonyng saldarynan jazyqsyz adamdar isti bolu qaupi óte joghary. Oghan sebep;

a) qylmystyng bәri aiqyn (ochevidnyi) sipatqa ie bola bermeydi. Tiyisinshe rezonansty isterdi qalayda ashu maqsatynda QQ organdary iske qatysy joq adamdy qúrban ete saluy mýmkin. Jәne oghan olar sanaly týrde barady. Ádette, onday adamdar (qúrban/jertva) ne qarjysy, ne yqpaldy tanysy (tiregi), tiyisinshe súrauy joq qarapayym otbasy mýshelerinen tandalyp alynady. Al sotymyz aldyna kelgendi sottay salatynyna kýmәniniz bolmasyn!

ә) qatelik. Tergeude de, sotta da adamy faktor әseri tym joghary. Sot qateligi - jemqorlyq pen diyletantizm batpaghynda qayrandaghan QR túrmaq, nebir damyghan elderde de oryn aluda, oghan tarihtan mysal jetedi.

b) kәsibiylikting tómendigi/joqtyghy. Basqa salany bilmesem de, QQ jýiesinde diyletanttar jetip-artylady! Onyng ýstine songhy kezde jappay oryn alghan, zanger mamandyghyna kez-kelgen jerde, kez-kelgen JOO-da dayynday beru de býginderi óz jemisin berude.

- bayyptylyq kerek. Jalpy adam taghdyry tarazygha salynar tústa, dýrmekke eruge, emosiyagha boy aldyrugha bolmaydy. Qúqyq ghylymy adamzat tarihyndaghy eng alghashqy ghylymdar qataryna jatady. Ol odan beri damydy, jetildi, kemeldendi. Sondyqtan zangha ózgeris engizude eng birinshi kezekte ghylymy negizdeme basshylyqqa alynuy tiyis!

- qylmys tabighaty. Qylmys adamzat jaralghaly payda bolghan qúbylys, qiyametke deyin jalghasady dep oilaymyn. Azayy, kóbeyi mýmkin. Biraq birjola joyylmaydy-au. Qúranda da, Injilde de  Adam ata men Haua anadan tughan aghayyndy Ábil men Qabyl bir-birin óltiredi emes pe?! Sondyqtan atu jazasy engizilse qylmys toqtap qalady deuding qisyny joq.

- qylmysker tabighaty. Ádette qylmysker qylmystyq kodeksti ashyp: «men ústalyp qalsam, qanday jaza kýtip túr, odan qalay qútylamyn», dep otyrmaydy. Barlyq qylmyskerge tәn ortaq nәrse ózderin eshqashan ústatpaytyn «Fantomas» sezinetinderi. Áytpese, qazirgi ózgeris boyynsha eng kemi 10 jyl airyqsha (osobyi) rejimge sottalu + kastrasiyagha (pishtiru) eshqaysysy quana qoymasy anyq.

- statistika. Men pedofiliya elde kóbeyip ketti degen pikirmen әzirge kelispeymin, Sebebi esh jerden naqty dәlel-dәiek kóre qoymadym. 21 ghasyr aqparat zamany, búryn estile bermeytin jamanat habar, qazir sәule jyldamdyghynan tez taralady.

- pedofiyl, ol birinshi kezekte auru adam, sosyn baryp qylmysker! Sondyqtan kez-kelgen aurudy emdegendey ony emdep, sosyn jazasyn beru kerek, onyng ishine әriyne kastrasiya da kiredi.

- gumanizm. Ol jayly aitpay túra túrayyn әzirge...

Týiin. Kóp balaly ata-ana retinde Sәtpaev túrghyndaryn tolyq qoldaymyn! Qiratsa da, býldirse de mýlik - adam ómiri, adam taghdyrynan joghary bolmau kerek! Tek osynday sharalar arqyly «myasnikter» basqaratyn antihalyqtyq IIM jýiesin ózgertermiz, mýmkin...?!

Ólim jazasyn qoldaymyn!

Kamisha Esmúhambetqyzy, zanger:

- Men zorlanghan, qorlanghan jasóspirimderdi qorghaytyn zanger retinde pedofilderge, búryn «resediyv» jasaghan, biraq, óz isine ókinbesten qayta qylmysqa barghan qylmyskerlerge atu jazasyn zang jýzinde qabyldaudy talap etemin! Sebebi, býgingi uaqytta últtyng bolashaghyna qauip tóndirip otyrghan osy - pedofilder.

Zanger retinde jasóspirimderdi qorghau maqsatynda QR ýkimetine mening úsynystarym:

1. Zorlanghan, qorlanghan, auyr taghdyr tәlkegine úshyraghan jasóspirimderge arnalghan salauatty ómir saltyn qalyptastyru, beyimdeu ortalyghyn jana formatta ashu qajet. Ári zorlanghan balalardyng tәni men jan jarasyn emdeu ýshin, kem degende ýsh jyl memleket óz baqylauyna alu kerek.

2. Jana formataghy jasóspirimderdi qorghau mobilidi polisiyasyn qúryp, oghan zangerler, psiholog mamandar jәne jasóspirimder isi boyynsha bilikti tergeushiler men operlerdi tartu qajet.

3. QR Balalar ombudsmenining qyzmeti keneytilip, Ýkimet tarapynan qoldau tabuy kerek. Polisiya әrbir jasóspirimge qatysty «svodkany» ombudsmen nazaryna jetkizip, olardyng qúqyghynyng tolyqqandy qorghaluyn jiti baqylau kerek.

4. Jasóspirimderge qatysty barlyq tenderlerge baqylau jasau kerek. Sebebi osy uaqytqa deyin bólingen qarajattyng nәtiyjesin kórmedik.

5. Jasóspirimderding tergeu metodikasyn әri isti jýrgizu spesifikasyn zang jýzinde bekitu qajet.

6. QR Bas prokuraturasy әrbir jasóspirimning isin baqylaugha alyp, jasóspirimning qúqyghy qorghaluyn tolyq qadaghalap, esep beru qajet.

7. Jasóspirimderge qatysty sot-medisinalyq jәne sot-psihiatriyalyq saraptamanyng qortyndysyn jýrgizuge belgilengen bir ay uaqyt - kóp dep sanaymyn. 2 aptanyng ishinde qortyndyny dayyndaudy qamtamasyz etu qajet.

8. Jasóspirimderge qatysty iydeologiyalyq ruhany tәrbie saghattary jýrgizilip, jynystyq qatynas boyynsha qyzdar men úldargha bólek týsindirmeli júmystar jýrgizilu kerek. Sonymen qatar, jasóspirimderge qúqyghyn týsindiru maqsatynda týrli is-sharalar úiymdastyru qajet.

9. Jasóspirimderding ata-analary balalargha qatysty qylmysty uaqytyly habarlamasa zang jýzinde jauapkershilikke tartu kerek.

10. Ata -analardyng balalardy bas paydasyna paydalanyp qayyrshylyqqa, jezókshelikke, kez kelgen zangha qayshy әreketke iytermeleui, jasóspirimning qylmys jasauyna manipulasiya jasauy, zat satu, bilim beruden bas tartuy, dinge mәjbýrleui, abort jasatugha qatysty ata-ana qúqyghyn asyra paydalansa qylmystyq jauapkershilikke tartylu qajet.

Qoryta aitsam, atu jazasy eng qiyn jaza týri. Osyghan qaramastan belgili bir uaqyt (3-5 jyl) búl zandy qabyldap kóru kerek. Sebebi kastrasiya esh nәtiyje berip otyrghan joq. Osy maqsatta jasalatyn barlyq júmystargha, zannamalardy jetildiruge óz kómegimdi kórsetuge әzirmin. Eng bastysy balalardyng balghyn shaghyn úrlaugha, jeke basyna qastandyq jasaugha eshkimning qúqyghy joq!

Týiin. Biz «pedofiliyagha qatysty ólim jazasy kerek pe» degen súraqqa qatysty qos birdey zangerding argumentti pikiri men úsynystaryn bildik. Al siz ne deysiz, mәrtebeli oqyrman? Atalghan qylmys týrine qatysty (zorlyq-zombylyq pen pedofiliya) ólim jazasy kerek pe?

Abai.kz