Abay tughan ónirden Hakim kezinde qyzghyshtay qoryghan últtyq ruhaniyatymyzdyng әleumettik jelidegi býgingi joqtaushylarynyng bәrin  fashister dep sanaytyndardyng shyqqany jandy auyrtady eken. Búl jayynda Shyghysqazaqstandyq semey.city jәne ustinka.kz syndy qos sayt bizden shyqqan kommunisterding tirligin kórding be dengendey olardy bir birinen asyra dәriptey jarysa jazdy. 

Al kommunist joldastar ózderi qúrghan qylmysty rejimining 70 jyl boyy әm odan keyingi 30 jyl boyy Qazaqstan ýshin etnikalyq-psihologiyalyq zor qayghy-qasiret әkelgenin bile qoya ma eken? 

Jalpy sayasattanuda fashizmdi: últtyq, taptyq jәne memlekettik dep ýshke bóledi. Ózderi taptyq fashizmning shekpeninen shyghyp, kezinde Almaniyadaghy últtyq fashizmmen auyz jalasyp, adamzatty qyrghyngha úshyratqan II dýnie jýzilik soghysty ashqan, endi býgin Putindik Reseyding memlekettik fashizminin  soyylyn soqqan qazaq kommunisterining kózdegeni ne, sonda!? 

Saylau aldyndaghy dayyndyqqa qyzu kirisken kommunister Qazaqstan Respublikasynyng Bas prokuraturasyna ashyq hattaryn orys tilinde jazyp, saylaushylardy qazaq tildi jәne orys tildi elektortqa jiktep bólip býirekten siraq shygharyp otyrghan jayy bar. 

Ashyq hatqa epigraf retinde Elbasynyng 2014 jyly sol kezdegi Astanadaghy Qazaqstan halyqtary assambleyasynyng HHI sessiyasynda sóilegen sózining «Ýshinshiden, etnosaralyq qarym-qatynastar, azamattyq teng qúqylyq mәseleleri, til sayasaty – múnyng bәri sayasy oiyndar ýshin alang emes. Olardy «keyinge» qaldyrugha bolmaydy. Onyng ýstine moyyndamaugha jәne biylik ýshin talasta dәiek retinde arsyzdyqpen qoldanugha bolmaydy. Ol memleket ýshin de, halyq ýshin de, әrbir adam ýshin de qauipti. Sondyqtan shovinizmdi nemese últshyldyqty ashyq neofashizmnen op-onay attap ketuge bolatynday óte әlsiz syzyqtyq ghana bólip túrghanyn әrkim de týsinui kerek» degen sitatasy alynghan.

Biraq óz ana tilinen bólek búrynghy otarshylar tilinde sóileytin qos tildi qara kózderimizge qatysty jәne býkil qazaq jerinde túratyn túrghyndardyng memlekettik tildi biluine baylanysty: «Bolashaqta býkil azamattardyng memlekettik tildi bilui bizdi búrynghydan beter tendestirip, birlikti nyghayta týsedi. Mine, shiyrek ghasyrdan beri biz til sayasatynda aiqyn baghytpen kelemiz – memlekettik tildi birtindep damytudamyz jәne býkil etnostar tilderining damuy ýshin jaghdaylar jasaudamyz. Býginde túrghyndarynyng kópshiligi kem degende eki tilde sóileytin jәne oilaytyn elder kóp emes. Qazaqstan solardyng qatarynda, búl bizding últtyq baylyghymyz» degen Elbasynyng úlaghatty sózderi ashyq hatta oryn tappaghany ókinshiti.

Onyng esesine orys tildi qazaq eli azamattaryn Reseyding imperiyalyq ambisiyasynyng kesirinen óz memleketining bir bólshekterinen aiyrylghan Ukraiyn, Gýrjistan, Moldovo tarihymen qorqytuynyng astarynda ne jatyr!?

Kenestik dәuirding múrasyn tu etip kótergen, KSRO qalpyna keltiru armanynan esh ainymaytyn «Komsomoliskaya pravdanyn» Preziydent Kazahstana Kasym-Jomart Tokaev: V Kazahstane net ponyatiya «nasionalinoe menishinstvo» atty súhbatynan ýzip-júlyp alghan «Mejetnicheskoe soglasie – eto vajneyshiy faktor vnutripoliticheskoy stabilinosti, bez kotorogo nevozmojno ustoychivoe razvitie strany. Kazahstan, kak y Rossiya, – mnogonasionalinoe gosudarstvo. Schitai, chto eto bolishoy strategicheskiy plus, my ishodim iz prinsipa "edinstvo v mnogoobrazii» degen sayasy mәmilegerlikpen aitylghan dәieksózine basqasha qyrynan kóz jýgirtip, óz iydeologiyalyq týsinikterimen tәpsirlegen kommunister «orystar men slavyandardy últtyq azshylyq» dep sanaytyn qazaqtyng bәrin fashistke ainaldyra salady. 

IYә, tәuelsiz memleket bolghan son, onda memleket qúrushy tituldy últ ómir sýrip jatqandyqtan tek kommunisterge ghana jaghatyn bir ghana pikir bolmaydy. Árkim óz últy jahandanu jútqynshaghynda jútylyp ketpeui ýshin memleketshil oilaryn jýrgen-túrghan jerlerinde jar salyp aityp jýredi. Ashyq hatttyng «Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy boyynsha eshkimde shyqqan tegi, nәsili, últy, tili diny ústanymy men túrghan jeri әm taghy basqa ózge jaghdaylar boyynsha kemisitushilikke úshyramauy kerek» dep bastaghan QHKP óz sózderin ózderi joqqa shygharyp, jergilikti últan shyqqandardyng memleket tilde sóilegeni ýshin biylik pen biznes tarapynan qysymgha úshyrap jýrgenin esh auyzgha almaydy. 

Jәne odan ary kenestik dәuirden qalghan órkókirektikpen әm asqan ayarlyqpen «QHKP basy býtin memleket ústanghan Konstitusiya men tenqúqyqtyq saqtaluyna negizdelgen baghytty qoldaydy. Bizding is-әreketemizding basty baghdarynyng biri – internasionaldyq bauyrmaldyq pen halyqtar dostyghyn bekemdeu bolyp tabylady. Sonymen birge songhy kezde әleumettik jelilerde qazaqstan qoghamyna syzat týziretin qauipti qúbylys beleng alghanyn atap aitqymyz keledi. Radikaldy kózqarastaghy últshyldar toby qalyptasyp, ózderining shovinistik mәlimdelerimen bir últty ekinshisinen ýstem etip, zamanalyq problemalardyng bәrine syrttan kelip Qazaqstan aumaghynda túryp jatqan ózge etnos ókilderin kinәli etip, ózge últtargha degen beykónterlilik pen jaulyqty qozyra týsude» dep mýtәiimsiydi. 

Reseyding ústanghan memlekettik iydeologiyasynan  mýldem bólek pikirde bolghandar, yaghny Ukrainanyng óz tәuelsizdigi ýshin kýresin qúptaytyndar kommunistershe el ishin ala tayday býldirushiler bolyp tabylady eken. Sondyqtan olarsha elimizde «...últshyldyq, fashistik simvolika men atributika dәriptelip, keninen nasihattaluda. Búnday túlghalar men toptardyng qarasynyng azdyghyna qaramay olardyng auyzdarynan shyqqan shovinistik ýndeuleri, halyqty shaqyrulary әm esh tyiym salynbauy qoghamgha iritki salyp, Qazaqstannyng óz ishinde ghana emes ondan tysqary jerlerde dýr silkinis tudyrady (búl arada zәlim kommunister óz ata qonystaghy resey qazaqtarynyng arasynda da últtyq sana-sezimning oyanbauyn nyng basylyp janshyluyn óz qojalaryna jaghyna aityp otyr – Abay kz).  Radikaldy últshyldardyng is-әreketteri destruktivti dep sanalyp, últtyq qauipsizdikke qauip tóndiredi dep tanyluy kerek. Eng jauger últshylardy bizding qoghamgha iritki saludy kózdeytin syrtqy jaulardyng (Europa men AQSh – Abay kz) itarshylary dep tanugha tiyis» deuining ar jaghynda demokratiyalyq ýrdisterdi ústanghan  qazaqqa últtyq memleket qúrghyzbaudyng pasyq pighyly búghyp jatyr. 

Kommunister tek orys tilinde sóilep, birtútas últqa ainaludyng búrynghy «kenes adamy» modelin bizge orys tildi «qazaqstandyq últ» degen kontekste qayyra tyqpalaydy. Búny qalamaytyndardy «radikaldy últshyldargha» ainaldyra salady. Últtyq qúndylyqty qorghau qazaq elin týrli týsti tónkeriske úryndyryp, elimizding bir bóliginen aiyrylugha soqtyrady eken. Sonda Soltýstik pen Shyghystaghy kommunister búl pikirdi «...neizbejno vedet k ugroze jestkogo protivostoyaniya vnutry strany, s sosednimy stranami, partnerami, vploti do potery chasty territoriy! V selyah sohraneniya mira v strane my ne doljny zakryvati glaza na provokasionnye deystviya radikalinyh nasionalistov. Kajdyy adekvatnyi, zdravomyslyashiy chelovek ponimaet, chto ocheni legko razjechi mejnasionalinyy konflikt y kak trudno ego pogasiti. Neobhodimo vospityvati solidarnosti y vzaimoponimanie mejdu etnosami, vystraivati mejnasionalinye otnosheniya takim obrazom, chtoby ne dopuskati iydey y mysley prevoshodstva po etnicheskim priznakam. V Kazahstane, nezavisimo ot etnicheskogo proishojdeniya, vse doljny schitati sebya edinym narodom, edinoy nasiey. Kommunisty, kak y vse kazahstansy, senyat nashu nezavisimosti, territorialinui selostnosti y budut vsemy sredstvamy borotisya za ih sohraneniye! Vmeste s tem my otchetlivo ponimaem, chto radikalizm v luboy forme gubiytelen y razrushiytelen dlya nashego molodogo gosudarstva, y budem trebovati ego iskoreneniya!» dep nege auyzgha alyp otyr degen oigha qaldyrady.

Sóz sonynda aitarymyz Soltýstikten shyqqan kommunisterge qazaqtyng «II Jahan soghysy jayynda» ózdik tarihyn jazghany únamasa, Shyghystaghy kommunister ýshin elimizding monoúlttyq memleketke ainaluy elimizding sory dep tanushylyq qara kýiedey battasa jaghylyp, tildik jikishildikti qalaytyn QHKP ózekti órteytin problemasyna ainala bastapty. Ári kommunister osy ónirlerden ózderine saylau kezinde júrtty «qazaq últshyldyghymen qorqytyp» elektorat jinaudy osy bastan qolgha ala bastaghyny belgili bolyp qaldy. 

Sonda bizding qyzyl kóz kommunister qazaqtyng sýt betindegi qaymaghyn jalmaghan 1937-1939 jylghy qughyn-sýrgindi saghynyp jýr me degen oigha da qaldyrady.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz