اباي تۋعان وڭىردەن حاكىم كەزىندە قىزعىشتاي قورىعان ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى بۇگىنگى جوقتاۋشىلارىنىڭ ءبارىن  فاشيستەر دەپ سانايتىنداردىڭ شىققانى جاندى اۋىرتادى ەكەن. بۇل جايىندا شىعىسقازاقستاندىق semey.city جانە ustinka.kz سىندى قوس سايت بىزدەن شىققان كوممۋنيستەردىڭ تىرلىگىن كوردىڭ بە دەنگەندەي ولاردى ءبىر بىرىنەن اسىرا دارىپتەي جارىسا جازدى. 

ال كوممۋنيست جولداستار وزدەرى قۇرعان قىلمىستى رەجىمىنىڭ 70 جىل بويى ءام ودان كەيىنگى 30 جىل بويى قازاقستان ءۇشىن ەتنيكالىق-پسيحولوگيالىق زور قايعى-قاسىرەت اكەلگەنىن بىلە قويا ما ەكەن؟ 

جالپى ساياساتتانۋدا ءفاشيزمدى: ۇلتتىق، تاپتىق جانە مەملەكەتتىك دەپ ۇشكە بولەدى. وزدەرى تاپتىق ءفاشيزمنىڭ شەكپەنىنەن شىعىپ، كەزىندە المانياداعى ۇلتتىق فاشيزممەن اۋىز جالاسىپ، ادامزاتتى قىرعىنعا ۇشىراتقان ءىى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستى اشقان، ەندى بۇگىن پۋتيندىك رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءفاشيزمىنىڭ  سويىلىن سوققان قازاق كوممۋنيستەرىنىڭ كوزدەگەنى نە، سوندا!؟ 

سايلاۋ الدىنداعى دايىندىققا قىزۋ كىرىسكەن كوممۋنيستەر قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋراتۋراسىنا اشىق حاتتارىن ورىس تىلىندە جازىپ، سايلاۋشىلاردى قازاق ءتىلدى جانە ورىس ءتىلدى ەلەكتورتقا جىكتەپ ءبولىپ بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ وتىرعان جايى بار. 

اشىق حاتقا ەپيگراف رەتىندە ەلباسىنىڭ 2014 جىلى سول كەزدەگى استاناداعى قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ ححI سەسسياسىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ «ۇشىنشىدەن، ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار، ازاماتتىق تەڭ قۇقىلىق ماسەلەلەرى، ءتىل ساياساتى – مۇنىڭ ءبارى ساياسي ويىندار ءۇشىن الاڭ ەمەس. ولاردى «كەيىنگە» قالدىرۋعا بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە مويىنداماۋعا جانە بيلىك ءۇشىن تالاستا دايەك رەتىندە ارسىزدىقپەن قولدانۋعا بولمايدى. ول مەملەكەت ءۇشىن دە، حالىق ءۇشىن دە، ءاربىر ادام ءۇشىن دە قاۋىپتى. سوندىقتان ءشوۆينيزمدى نەمەسە ۇلتشىلدىقتى اشىق نەوفاشيزمنەن وپ-وڭاي اتتاپ كەتۋگە بولاتىنداي وتە ءالسىز سىزىقتىق عانا ءبولىپ تۇرعانىن اركىم دە ءتۇسىنۋى كەرەك» دەگەن تسيتاتاسى الىنعان.

بىراق ءوز انا تىلىنەن بولەك بۇرىنعى وتارشىلار تىلىندە سويلەيتىن قوس ءتىلدى قارا كوزدەرىمىزگە قاتىستى جانە بۇكىل قازاق جەرىندە تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋىنە بايلانىستى: «بولاشاقتا بۇكىل ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى ءبىزدى بۇرىنعىدان بەتەر تەڭدەستىرىپ، بىرلىكتى نىعايتا تۇسەدى. مىنە، شيرەك عاسىردان بەرى ءبىز ءتىل ساياساتىندا ايقىن باعىتپەن كەلەمىز – مەملەكەتتىك ءتىلدى بىرتىندەپ دامىتۋدامىز جانە بۇكىل ەتنوستار تىلدەرىنىڭ دامۋى ءۇشىن جاعدايلار جاساۋدامىز. بۇگىندە تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى كەم دەگەندە ەكى تىلدە سويلەيتىن جانە ويلايتىن ەلدەر كوپ ەمەس. قازاقستان سولاردىڭ قاتارىندا، بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق بايلىعىمىز» دەگەن ەلباسىنىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرى اشىق حاتتا ورىن تاپپاعانى وكىنشىتى.

ونىڭ ەسەسىنە ورىس ءتىلدى قازاق ەلى ازاماتتارىن رەسەيدىڭ يمپەريالىق امبيتسياسىنىڭ كەسىرىنەن ءوز مەملەكەتىنىڭ ءبىر بولشەكتەرىنەن ايىرىلعان ۋكراين، گۇرجىستان، مولدوۆو تاريحىمەن قورقىتۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر!؟

كەڭەستىك ءداۋىردىڭ مۇراسىن تۋ ەتىپ كوتەرگەن، كسرو قالپىنا كەلتىرۋ ارمانىنان ەش اينىمايتىن «كومسومولسكايا پراۆدانىڭ» پرەزيدەنت كازاحستانا كاسىم-جومارت توكاەۆ: ۆ كازاحستانە نەت پونياتيا «ناتسيونالنوە مەنشينستۆو» اتتى سۇحباتىنان ءۇزىپ-جۇلىپ العان «مەجەتنيچەسكوە سوگلاسيە – ەتو ۆاجنەيشي فاكتور ۆنۋتريپوليتيچەسكوي ستابيلنوستي، بەز كوتوروگو نەۆوزموجنو ۋستويچيۆوە رازۆيتيە سترانى. كازاحستان، كاك ي روسسيا، – منوگوناتسيونالنوە گوسۋدارستۆو. سچيتايۋ، چتو ەتو بولشوي ستراتەگيچەسكي پليۋس، مى يسحوديم يز پرينتسيپا "ەدينستۆو ۆ منوگووبرازي» دەگەن ساياسي مامىلەگەرلىكپەن ايتىلعان دايەكسوزىنە باسقاشا قىرىنان كوز جۇگىرتىپ، ءوز يدەولوگيالىق تۇسىنىكتەرىمەن تاپسىرلەگەن كوممۋنيستەر «ورىستار مەن سلاۆيانداردى ۇلتتىق ازشىلىق» دەپ سانايتىن قازاقتىڭ ءبارىن فاشيستكە اينالدىرا سالادى. 

ءيا، تاۋەلسىز مەملەكەت بولعان سوڭ، وندا مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان تەك كوممۋنيستەرگە عانا جاعاتىن ءبىر عانا پىكىر بولمايدى. اركىم ءوز ۇلتى جاھاندانۋ جۇتقىنشاعىندا جۇتىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن مەملەكەتشىل ويلارىن جۇرگەن-تۇرعان جەرلەرىندە جار سالىپ ايتىپ جۇرەدى. اشىق حاتتتىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى بويىنشا ەشكىمدە شىققان تەگى، ءناسىلى، ۇلتى، ءتىلى ءدىني ۇستانىمى مەن تۇرعان جەرى ءام تاعى باسقا وزگە جاعدايلار بويىنشا كەمىسىتۋشىلىككە ۇشىراماۋى كەرەك» دەپ باستاعان قحكپ ءوز سوزدەرىن وزدەرى جوققا شىعارىپ، جەرگىلىكتى ۇلتان شىققانداردىڭ مەملەكەت تىلدە سويلەگەنى ءۇشىن بيلىك پەن بيزنەس تاراپىنان قىسىمعا ۇشىراپ جۇرگەنىن ەش اۋىزعا المايدى. 

جانە ودان ارى كەڭەستىك داۋىردەن قالعان وركوكىرەكتىكپەن ءام اسقان ايارلىقپەن «قحكپ باسى ءبۇتىن مەملەكەت ۇستانعان كونستيتۋتسيا مەن تەڭقۇقىقتىق ساقتالۋىنا نەگىزدەلگەن باعىتتى قولدايدى. ءبىزدىڭ ءىس-ارەكەتەمىزدىڭ باستى باعدارىنىڭ ءبىرى – ينتەرناتسيونالدىق باۋىرمالدىق پەن حالىقتار دوستىعىن بەكەمدەۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن بىرگە سوڭعى كەزدە الەۋمەتتىك جەلىلەردە قازاقستان قوعامىنا سىزات تۇزىرەتىن قاۋىپتى قۇبىلىس بەلەڭ العانىن اتاپ ايتقىمىز كەلەدى. راديكالدى كوزقاراستاعى ۇلتشىلدار توبى قالىپتاسىپ، وزدەرىنىڭ شوۆينيستىك مالىمدەلەرىمەن ءبىر ۇلتتى ەكىنشىسىنەن ۇستەم ەتىپ، زامانالىق پروبلەمالاردىڭ بارىنە سىرتتان كەلىپ قازاقستان اۋماعىندا تۇرىپ جاتقان وزگە ەتنوس وكىلدەرىن كىنالى ەتىپ، وزگە ۇلتتارعا دەگەن بەيكونتەرلىلىك پەن جاۋلىقتى قوزىرا تۇسۋدە» دەپ ءمۇتايىمسيدى. 

رەسەيدىڭ ۇستانعان مەملەكەتتىك يدەولوگياسىنان  مۇلدەم بولەك پىكىردە بولعاندار، ياعني ۋكراينانىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىن قۇپتايتىندار كوممۋنيستەرشە ەل ءىشىن الا تايداي بۇلدىرۋشىلەر بولىپ تابىلادى ەكەن. سوندىقتان ولارشا ەلىمىزدە «...ۇلتشىلدىق، فاشيستىك سيمۆوليكا مەن اتريبۋتيكا دارىپتەلىپ، كەڭىنەن ناسيحاتتالۋدا. بۇنداي تۇلعالار مەن توپتاردىڭ قاراسىنىڭ ازدىعىنا قاراماي ولاردىڭ اۋىزدارىنان شىققان شوۆينيستىك ۇندەۋلەرى، حالىقتى شاقىرۋلارى ءام ەش تىيىم سالىنباۋى قوعامعا ىرىتكى سالىپ، قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندە عانا ەمەس وندان تىسقارى جەرلەردە ءدۇر سىلكىنىس تۋدىرادى (بۇل ارادا ءزالىم كوممۋنيستەر ءوز اتا قونىستاعى رەسەي قازاقتارىنىڭ اراسىندا دا ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ ويانباۋىن نىڭ باسىلىپ جانشىلۋىن ءوز قوجالارىنا جاعىنا ايتىپ وتىر – اباي كز).  راديكالدى ۇلتشىلداردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى دەسترۋكتيۆتى دەپ سانالىپ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاۋىپ توندىرەدى دەپ تانىلۋى كەرەك. ەڭ جاۋگەر ۇلتشىلاردى ءبىزدىڭ قوعامعا ىرىتكى سالۋدى كوزدەيتىن سىرتقى جاۋلاردىڭ (ەۋروپا مەن اقش – اباي كز) يتارشىلارى دەپ تانۋعا ءتيىس» دەۋىنىڭ ار جاعىندا دەموكراتيالىق ۇردىستەردى ۇستانعان  قازاققا ۇلتتىق مەملەكەت قۇرعىزباۋدىڭ پاسىق پيعىلى بۇعىپ جاتىر. 

كوممۋنيستەر تەك ورىس تىلىندە سويلەپ، ءبىرتۇتاس ۇلتقا اينالۋدىڭ بۇرىنعى «كەڭەس ادامى» مودەلىن بىزگە ورىس ءتىلدى «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەن كونتەكستە قايىرا تىقپالايدى. بۇنى قالامايتىنداردى «راديكالدى ۇلتشىلدارعا» اينالدىرا سالادى. ۇلتتىق قۇندىلىقتى قورعاۋ قازاق ەلىن ءتۇرلى ءتۇستى توڭكەرىسكە ۇرىندىرىپ، ەلىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنەن ايىرىلۋعا سوقتىرادى ەكەن. سوندا سولتۇستىك پەن شىعىستاعى كوممۋنيستەر بۇل پىكىردى «...نەيزبەجنو ۆەدەت ك ۋگروزە جەستكوگو پروتيۆوستويانيا ۆنۋتري سترانى، س سوسەدنيمي سترانامي، پارتنەرامي، ۆپلوت دو پوتەري چاستي تەرريتوري! ۆ تسەلياح سوحرانەنيا ميرا ۆ سترانە مى نە دولجنى زاكرىۆات گلازا نا پروۆوكاتسيوننىە دەيستۆيا راديكالنىح ناتسيوناليستوۆ. كاجدىي ادەكۆاتنىي، زدراۆومىسلياششي چەلوۆەك پونيماەت، چتو وچەن لەگكو رازجەچ مەجناتسيونالنىي كونفليكت ي كاك ترۋدنو ەگو پوگاسيت. نەوبحوديمو ۆوسپيتىۆات سوليدارنوست ي ۆزايموپونيمانيە مەجدۋ ەتنوسامي، ۆىسترايۆات مەجناتسيونالنىە وتنوشەنيا تاكيم وبرازوم، چتوبى نە دوپۋسكات يدەي ي مىسلەي پرەۆوسحودستۆا پو ەتنيچەسكيم پريزناكام. ۆ كازاحستانە، نەزاۆيسيمو وت ەتنيچەسكوگو پرويسحوجدەنيا، ۆسە دولجنى سچيتات سەبيا ەدينىم نارودوم، ەدينوي ناتسيەي. كوممۋنيستى، كاك ي ۆسە كازاحستانتسى، تسەنيات ناشۋ نەزاۆيسيموست، تەرريتوريالنۋيۋ تسەلوستنوست ي بۋدۋت ۆسەمي سرەدستۆامي بوروتسيا زا يح سوحرانەنيە! ۆمەستە س تەم مى وتچەتليۆو پونيماەم، چتو راديكاليزم ۆ ليۋبوي فورمە گۋبيتەلەن ي رازرۋشيتەلەن دليا ناشەگو مولودوگو گوسۋدارستۆا، ي بۋدەم ترەبوۆات ەگو يسكورەنەنيا!» دەپ نەگە اۋىزعا الىپ وتىر دەگەن ويعا قالدىرادى.

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز سولتۇستىكتەن شىققان كوممۋنيستەرگە قازاقتىڭ «ءىى جاھان سوعىسى جايىندا» وزدىك تاريحىن جازعانى ۇناماسا، شىعىستاعى كوممۋنيستەر ءۇشىن ەلىمىزدىڭ مونوۇلتتىق مەملەكەتكە اينالۋى ەلىمىزدىڭ سورى دەپ تانۋشىلىق قارا كۇيەدەي باتتاسا جاعىلىپ، تىلدىك جىكىشىلدىكتى قالايتىن قحكپ وزەكتى ورتەيتىن پروبلەماسىنا اينالا باستاپتى. ءارى كوممۋنيستەر وسى وڭىرلەردەن وزدەرىنە سايلاۋ كەزىندە جۇرتتى «قازاق ۇلتشىلدىعىمەن قورقىتىپ» ەلەكتورات جيناۋدى وسى باستان قولعا الا باستاعىنى بەلگىلى بولىپ قالدى. 

سوندا ءبىزدىڭ قىزىل كوز كوممۋنيستەر قازاقتىڭ ءسۇت بەتىندەگى قايماعىن جالماعان 1937-1939 جىلعى قۋعىن-سۇرگىندى ساعىنىپ ءجۇر مە دەگەن ويعا دا قالدىرادى.

ءابىل-سەرىك الياكبار

Abai.kz