Lukashenkonyng «jenisin» kimder moyyndady, kimder joq?
Qazaqstanmen «odastasyp» otyrghan Belarusitegi 9 tamyzda ótken preziydent saylauynyng u-shuy әli basylghan joq. Mine, býgin 9-shy tәulikke jalghasyp jatqan narazylyq aksiyalaryna alghashqyda jýzdegen, keyin myndaghan, qazir jýz myndaghan azamattar shyghuda. Eldegi iri-iri degen kәsiporyndardyng qyzmetkerleri de kóshedegi kópshilikting ishinde jýr.
(Elshilikten ketken eki azamat)
El-júrttyng talap-tilegin qoldaghan Belarusi Syrtqy ister ministrligining birli-jarym qyzmetkeri, Belarusi memlekettik arnalarynyng jurnalisteri qyzmetterinen ketken. Keybireuleri «qayta saylanghan» preziydent Lukashenkonyng otastavkasyn talap etude. Atap aitqanda, Belarusiting Slovakiyadaghy Elshisi Igori Leshenya Lukashenko rejiymin qoldaudan bas tartyp, óz erkimen otstavkagha ketse, Belarusiting Shveysariya Konfederasiyasyndaghy búrynghy senimdi is basqarushy bolghan Pavel Masukevich Lukashenkonyng otastavkasyn alap etken.
9 tamyzdan beri kýni býginge deyin jalghasyp jatqan narazylyq aksiyalary kezinde Belarusi biyligi kýshtik qúrylymdardy júmyldyryp, beybit aksiyagha qatysushylargha qarsy kýsh qoldanghan. Jýzdegen adam týrli dene jaraqattaryn alghan. Resmy derek boyynsha, 1 adam qaytys bolghan. Myngha juyq adam tútqyndalyp, Halyqaralyq qauymdastyqtardyng aralasuynan keyin bosatylghan.
Osydan keyin biylik apparaty Lukashenkony jaqtaushylardyng mitingin ótkizgen. Oghan resmy týrde 50-60 myngha juyq adam qatysqan. Lukashenko jaqtastarynyng sheruleri de kýn sayyn jalghasyp jatyr.
Al halyqaralyq sayasy sarapshylar Belarusi halqynyng beybit sherulerin qolday sóilep, qolpashtau jasaghanymen, jýz myndaghan azamattyng basynda túrar liyderding joqtyghyn aitady. Osydan birneshe kýn búryn Lukashenkonyng basty opponenti bolghan Svetlana Tihanovskaya halyqqa ýndeu jasap, «Últtyq liyder» bolugha dayyn ekenin mәlimdegen.
Belarusitegi sayasy jaghdaylargha qatysty sarapshylar pikiri de әrtýrli. Kópshiligi eldi 26 jyl ýzdiksiz basqarghan Aleksandr Lukashenko rejiymining kýni bituge tayau degenge toqtalyp otyr. Múny Lukashenko apparaty da týsinetindey. Juyrda ghana Belarusi Ýkimetin tolyq qúramda dogharysqa jibergen eken. Sarapshylar eldegi sayasy daghdarysty konstitusiyagha ózgertu engizu arqyly ghana sheshuge bolatynyn aitypty.
Sonymen, Lukashenko dogharysqa kete me? Lukashenkonyng búl «jenisin» kimder moyyndady, kimder joq? Biz әlem liyderlerining resmy mәlimdemelerine sholu jasadyq.
Lukashenkonyng «jenisin» kimder moyyndamaydy?
Mayk Pompeo, AQSh Memlekettik hatshysy:
«Saylaugha qatysty jayttar bizdi alandatyp otyr. Jәne ol saylaudyng әdil ótpegeni ókinishti. Biz múnday jaghdaylardy búghan deyin de kórdik. Ókinishke oray, sol jaghdaylar qaytalanyp otyr. Biz beybit sherushilerge qarsy kýsh qoldanylyp jatqanyn kórip otyrmyz. Búl jaghdaygha qanday reaksiya kórsetetinimizdi naqty aita almaymyn. Biraq, bir anyghy – biz Europadaghy dostarymyzben birlesip әreket etemiz. Biz búl jaghday Belarusi halqynyng paydasyna sheshilgenin qalaymyz», - dep mәlimdedi.
Germaniya kansleri Angela Merkeliding pozisiyasy:
GFR kansleri Angela Merkeli Belarusi biyligining beybit sherushilerge qarsy kýsh qoldanuyn aiyptap sóilegen. Búl turaly Germaniya ministrler kabiynetining ókili Shtefan Zaybert mәlimdegen. Al keshe Merkeli Belarusitegi sayasy daghdarysty retteu mәselesin aqyldasu ýshin Resey preziydenti Putinmen telefon arqyly sóilesken.
Emanueli Makron, Fransiya preziydenti:
«Europalyq odaq óz qúqyqtary, bostandyqtary men egemendigi ýshin beybit sheruge shyqqan jýzdegen myng belarusti әri qaray da qoldauy kerek», - dep jazdy «Tvitterdegi» paraqshasynda.
Gitanas Nauseda, Litva preziydenti:
«Men Lukashenkony әli de legitimdi preziydent dep eseptemeymin. Óitkeni, Belarusite demokratiyalyq saylau joq», - dep mәlimdegen.
Eglis Levits, Latviya preziydenti:
«Belarusi qúqyq qorghau organdaryn saylau kezinde tútqyndalghan barlyq azamattardy dereu bosatugha, adam qúqyqtary men bostandyqtaryn qúrmetteuge, sóz bostandyghy men baspasóz bostandyghyna shekteu qoymaugha shaqyramyn», - dedi.
Mateush Moraveskiy, Polisha premieri:
«9 tamyzdaghy preziydenttik saylaudan keyin elde ózgeristi talap etken óz halqyna Belarusi biyligi kýsh qoldandy. Biz belarusi halqynyng bostandyqqa degen úmtylysyn qoldauymyz kerek», - degen.
Andrey Babiysh, Chehiya premieri:
«Belarusi bizding shúghyl kómegimizge múqtaj. Belarusite qayta saylau ótkizilui tiyis jәne ol saylau ashyq әri sheteldik baqylaushylardyng qatysuymen ótui tiyis», - dedi.
Yanez Yansha, Solveniya premieri:
«Mening oiymsha, Belarusitegi qazirgi daghdarysty tek beybit jolmen sheshu kerek. Halyqaralyq baqylaushylardyng qatysuymen qaytadan saylau ótkizu kerek», - dep mәlimdegen.
Fransua-Filipp Shampani, Kanada Syrtqy ister ministri:
«Kanada Belarusitegi preziydenttik saylaudan keyingi beybit sherushilerge kórsetilip jatqan qysymdy aiyptaydy. Kanada búl saylaudyng qorytyndylaryn moyyndamaydy. Biz EYQÚ-ny egjey-tegjeyli zertteuge, elde erkin әri әdil saylau ótkizuge shaqyramyz», - dep jazdy.
Saymon Kouveni, Irlandiya Syrtqy ister ministri:
«Men Belarusitegi jaghdaylargha qatty alandaushylyq bildiremin jәne adam qúqyqtaryna qarsy jasalyp jatqan әreketterdi aiyptaymyn. Búl saylaudyng qorytyndysyn legitimdi deuge kelmeydi. Irlandiya saylau nәtiyjelerin moyyndamaydy», - dep jazghan.
Dominik Raab, Úlybritaniya Syrtqy ister ministri:
«Belarusitegi beybit sherushilerge qarsy qoldanylyp jatqan kýsh pen qysym qorqynyshty. Úlybritaniya búl búrmalanghan preziydenttik saylaudyng qorytyndylaryn moyyndamaydy jәne EYQÚ-ny (OSCE) búl repressiyalardyng zardaptary men kemshilikterin dereu zertteuge shaqyrady», - dep mәlimdegen.
Urmas Raynsalu, Estoniya Sytqy ister ministri:
«Belarusi Respublikasyndaghy sayasy jaghdaygha kónil audaruymyz kerek. Adam qúqyqtary men sayasy bostandyq mәselelerin, Belarusi mәselesin BÚÚ Qauipsizdik kenesining talqysyna salu kerek.Óitkeni, búl bizding ónir ýshin óte manyzdy mәsele», - dep mәlimdegen.
Shtefan Zaybert, Germaniya Ministrler kabiynetining ókili:
«Belarusi. Jýzdegen myng adamnyng taghy da beybit jolmen kóshege shyghyp, óz qúqyqtaryn qorghaghany, biylik apparaty tarapynan jasalyp jatqan repressiyagha qarsylyq kórsetui sýisindiredi. Búl azamattar Europa olardyng jaghynda ekenin bilui tiyis!», - dep jazdy.
Sharli Miysheli, Europa kenesining tóraghasy:
«Belarusitegi saylau әdil әri erkin ótken joq. Beybit sherushilerge kórsetilgen kýsh bәrimizdi tanqaldyrdy jәne ol talqylaudy qajet etedi. Kinәliler jazalanuy tiyis. EO sanksiya salu mәselesin aqyldasyp jatyr», - dep jazdy.
Jozep Boreli, EO-nyng Syrtqy ister jәne sayasy qauipsizdik jónindegi tóraghasy:
«Belarusitegi beybit sherushilerge qarsy qoldanylyp jatqan dóreki repressiyany dereu toqtatu kerek. Belarusi halqy demokratiyagha, erkin әri әdil saylaugha qaqyly», - dep jazdy.
Ursula fon der Lyaen, Eurokomissiya tóraghasy:
«Bizge Belarusite adam qúqyghyn jәne demokratiyalyq qúndylyqtardy óreskel búzghandargha qosymsha sanksiya salu mәselesin qarastyru qajet. EO Syrtqy ister ministrlerining býgingi talqysy Belarusi halqynyng qúqyghyn qorghaugha qatysty bizding nyq pozisiyamyzdy kórsetedi dep senemin», - dedi.
EO Syrtqy ister ministrlerining shúghyl kenesinde Belarusi biyligine sanksiya saludy Germaniya, Avstriya, Litva, Latviya jәne Shvesiya qoldaghan. Keyin EO kenesine mýshe 27 memleketting 26-sy sanksiya saludy qodaghan. Jalghyz Vengriya qarsy bolghan.
8 memleketting birlesken mәlimdemesi
«2020 jyldyng 9 tamyzynda ótken preziydenttik saylau Belarusiting halyqaralyq mindetteri men býkil әlemde moyyndalghan demokratiyanyn, zandyq ýstemdikting standarttaryna say emes. Saylau erkin әri әdil ótken joq.
Biz Belarusi biyligin sayasy opponentterdi qudalaudy toqtatugha, әdiletsiz qamalghandardy dereu bosatyp, adam qúqyqtaryn qúrmetteuge shaqyramyz. Biz Belarusi ýkimetin dereu arada oppozisiyamen dialogqa keluin talap etemiz. Biz Belarusi halqymen birgemiz!».
Mәlimdeme avtorlary: Daniya, Estoniya, Finlyandiya, Islandiya, Latviya, Litva, Norvegiya jәne Shvesiya Syrtqy ister ministrlikteri.
Europarlamentting birneshe partiyasy birigip, Belarusite qaytadan preziydenttik saylau ótkizudi úsynghan. Olardyng birlesken mәlimdemesi Europarlamentting resmy saytynda jariya boldy.
«Biz belarusi halqyna olardyng erligi men sheshimgerligi ýshin rizashylyq bildiremiz jәne olardyng demokratiyalyq ózgeriske degen úmtylystaryn qoldaymyz. 9 tamyzdaghy preziydenttik saylau әdil bolghan joq. Svetlana Tihanovskayanyng jenisin rastaytyn әdil esep jasalghan joq. Sondyqtan, biz Aleksandr Lukashenkonyng Belaruiting qayta saylanghan preziydent retinde moyyndamaymyz, sonday-aq, Euroodaqtaghy non-grata túlgha dep tanimyz», - delingen Europarlament deputattarynyng mәlimdemesinde.
Búl mәlimdemening avtorlary: «Europa halyqtyq» partiyasy, «Janarghan Europa» partiyasy, «Sosial-demokrattardyn» aliyansy, «Europalyq konservatorlar men reformister» toby jәne «Jasyldar» partiyasy. Búl bestik Europarlamenttegi 705 orynnyng 560-yn iyelenip otyrghan iri koalisiya.
Al kimder moyyndady, kimder qúttyqtady?
Shy Jiynpiyn, QHR tóraghasy:
«Men Sizding basshylyghynyzben Belarusi memleket qúru isinde jogharghy jetistikterge jetetinine senimdimin», - degen.
Vladimir Putiyn, Resey preziydenti:
«Sizding memlekettik qayratkerliginiz orys-belarusi qarym-qatynastarynyn, «Odaqtas el» ayasyndghy integrasiyalardyng әrmen qaray damuyna yqpal etedi dep senemin. Búl Resey-Belarui bauyrlas elderding mýddesine say keledi dep esepteymin», - degen.
Qasym-Jomart Toqaev, Qazaqstan preziydenti:
«Qiyn sayasy kezende ótken preziydenttik saylaudyng qorytyndysy – Sizding Belarusi egemendigi men tәuelsizdigin nyghaytu jolyndaghy strategiyalyq baghytynyzgha degen halyqtyng qoldauyn kórsetip otyr», - dep jazghan.
Shavkat Mirziyeev, Ózbekstan preziydenti:
«Saylaugha kelgen adamdardyng jәne saylau qorytyndysy belarusi halqynyng Sizge degen senimin taghy bir mәrte kórsetip otyr. Búl Sizding basshylyghynyzben iske asyrylghan ekonomikalyq reformalar men azamattardyng ómirin jaqsartugha baghyttalghan júmystarynyzgha degen halyq qoldauy», - degen.
Soronbay Jeenbekov, Qyrghyzstan preziydenti:
«Saylaudyng qorytyndysy – Sizding últtyq mýdde men azamattyq kelisimdi nyghaytu isindegi baghytynyzgha degen halyq qoldauyn kórsetip otyr», - degen.
Igori Dodon, Moldova preziydenti:
«Sizdi Memleket basshylyghyndaghy eng jogharghy lauazymgha qayta saylau arqyly belarusi halqy Sizge ýlken senim artyp otyr», - degen.
Aleksandr Lukashenkony alghashqylardyng biri bolyp qúttyqtaghandardyng jәne bir legi:
Iliham Áliyev, Ázirbayjan preziydenti, Nikol Pashinyan, Armeniya premieri, Emomoly Rahmon, Tәjikstan preziydenti, Rejep Erdoghan, Týrkiya preziydenti, Nikolas Maduro, Venesuela preziydenti.
Esterinizge sala keteyik, 9 tamyzda ótken saylaudyng Belaruis OSK úsynghan qorytyndysy boyynsha Aleksandr Lukashenko 80,1 payyz, onyng basty qarsylasy Svetlana Tihanovskaya 10,1 payyz dauys alghan. Búl saylaugha halyqaralyq baqylaushylar qatysqan joq. Dәlirek aitsaq, qatystyrylghan joq.
Núrgeldi Ábdighaniyúly
Abai.kz
