لۋكاشەنكونىڭ «جەڭىسىن» كىمدەر مويىندادى، كىمدەر جوق؟
قازاقستانمەن «وداستاسىپ» وتىرعان بەلارۋستەگى 9 تامىزدا وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ۋ-شۋى ءالى باسىلعان جوق. مىنە، بۇگىن 9-شى تاۋلىككە جالعاسىپ جاتقان نارازىلىق اكتسيالارىنا العاشقىدا جۇزدەگەن، كەيىن مىڭداعان، قازىر ءجۇز مىڭداعان ازاماتتار شىعۋدا. ەلدەگى ءىرى-ءىرى دەگەن كاسىپورىنداردىڭ قىزمەتكەرلەرى دە كوشەدەگى كوپشىلىكتىڭ ىشىندە ءجۇر.
(ەلشىلىكتەن كەتكەن ەكى ازامات)
ەل-جۇرتتىڭ تالاپ-تىلەگىن قولداعان بەلارۋس سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءبىرلى-جارىم قىزمەتكەرى، بەلارۋس مەملەكەتتىك ارنالارىنىڭ جۋرناليستەرى قىزمەتتەرىنەن كەتكەن. كەيبىرەۋلەرى «قايتا سايلانعان» پرەزيدەنت لۋكاشەنكونىڭ وتاستاۆكاسىن تالاپ ەتۋدە. اتاپ ايتقاندا، بەلارۋستىڭ سلوۆاكياداعى ەلشىسى يگور لەششەنيا لۋكاشەنكو رەجيمىن قولداۋدان باس تارتىپ، ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا كەتسە، بەلارۋستىڭ شۆەيتساريا كونفەدەراتسياسىنداعى بۇرىنعى سەنىمدى ءىس باسقارۋشى بولعان پاۆەل ماتسۋكەۆيچ لۋكاشەنكونىڭ وتاستاۆكاسىن الاپ ەتكەن.
9 تامىزدان بەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ جاتقان نارازىلىق اكتسيالارى كەزىندە بەلارۋس بيلىگى كۇشتىك قۇرىلىمداردى جۇمىلدىرىپ، بەيبىت اكتسياعا قاتىسۋشىلارعا قارسى كۇش قولدانعان. جۇزدەگەن ادام ءتۇرلى دەنە جاراقاتتارىن العان. رەسمي دەرەك بويىنشا، 1 ادام قايتىس بولعان. مىڭعا جۋىق ادام تۇتقىندالىپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاردىڭ ارالاسۋىنان كەيىن بوساتىلعان.
وسىدان كەيىن بيلىك اپپاراتى لۋكاشەنكونى جاقتاۋشىلاردىڭ ميتينگىن وتكىزگەن. وعان رەسمي تۇردە 50-60 مىڭعا جۋىق ادام قاتىسقان. لۋكاشەنكو جاقتاستارىنىڭ شەرۋلەرى دە كۇن سايىن جالعاسىپ جاتىر.
ال حالىقارالىق ساياسي ساراپشىلار بەلارۋس حالقىنىڭ بەيبىت شەرۋلەرىن قولداي سويلەپ، قولپاشتاۋ جاساعانىمەن، ءجۇز مىڭداعان ازاماتتىڭ باسىندا تۇرار ليدەردىڭ جوقتىعىن ايتادى. وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن لۋكاشەنكونىڭ باستى وپپونەنتى بولعان سۆەتلانا تيحانوۆسكايا حالىققا ۇندەۋ جاساپ، «ۇلتتىق ليدەر» بولۋعا دايىن ەكەنىن مالىمدەگەن.
بەلارۋستەگى ساياسي جاعدايلارعا قاتىستى ساراپشىلار پىكىرى دە ءارتۇرلى. كوپشىلىگى ەلدى 26 جىل ۇزدىكسىز باسقارعان الەكساندر لۋكاشەنكو رەجيمىنىڭ كۇنى بىتۋگە تاياۋ دەگەنگە توقتالىپ وتىر. مۇنى لۋكاشەنكو اپپاراتى دا تۇسىنەتىندەي. جۋىردا عانا بەلارۋس ۇكىمەتىن تولىق قۇرامدا دوعارىسقا جىبەرگەن ەكەن. ساراپشىلار ەلدەگى ساياسي داعدارىستى كونستيتۋتسياعا وزگەرتۋ ەنگىزۋ ارقىلى عانا شەشۋگە بولاتىنىن ايتىپتى.
سونىمەن، لۋكاشەنكو دوعارىسقا كەتە مە؟ لۋكاشەنكونىڭ بۇل «جەڭىسىن» كىمدەر مويىندادى، كىمدەر جوق؟ ءبىز الەم ليدەرلەرىنىڭ رەسمي مالىمدەمەلەرىنە شولۋ جاسادىق.
لۋكاشەنكونىڭ «جەڭىسىن» كىمدەر مويىندامايدى؟
مايك پومپەو، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى:
«سايلاۋعا قاتىستى جايتتار ءبىزدى الاڭداتىپ وتىر. جانە ول سايلاۋدىڭ ءادىل وتپەگەنى وكىنىشتى. ءبىز مۇنداي جاعدايلاردى بۇعان دەيىن دە كوردىك. وكىنىشكە وراي، سول جاعدايلار قايتالانىپ وتىر. ءبىز بەيبىت شەرۋشىلەرگە قارسى كۇش قولدانىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل جاعدايعا قانداي رەاكتسيا كورسەتەتىنىمىزدى ناقتى ايتا المايمىن. بىراق، ءبىر انىعى – ءبىز ەۋروپاداعى دوستارىمىزبەن بىرلەسىپ ارەكەت ەتەمىز. ءبىز بۇل جاعداي بەلارۋس حالقىنىڭ پايداسىنا شەشىلگەنىن قالايمىز»، - دەپ مالىمدەدى.
گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلدىڭ پوزيتسياسى:
گفر كانتسلەرى انگەلا مەركەل بەلارۋس بيلىگىنىڭ بەيبىت شەرۋشىلەرگە قارسى كۇش قولدانۋىن ايىپتاپ سويلەگەن. بۇل تۋرالى گەرمانيا مينيسترلەر كابينەتىنىڭ وكىلى شتەفان زايبەرت مالىمدەگەن. ال كەشە مەركەل بەلارۋستەگى ساياسي داعدارىستى رەتتەۋ ماسەلەسىن اقىلداسۋ ءۇشىن رەسەي پرەزيدەنتى پۋتينمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن.
ەمانۋەل ماكرون، فرانتسيا پرەزيدەنتى:
«ەۋروپالىق وداق ءوز قۇقىقتارى، بوستاندىقتارى مەن ەگەمەندىگى ءۇشىن بەيبىت شەرۋگە شىققان جۇزدەگەن مىڭ بەلارۋستى ءارى قاراي دا قولداۋى كەرەك»، - دەپ جازدى «تۆيتتەردەگى» پاراقشاسىندا.
گيتاناس ناۋسەدا، ليتۆا پرەزيدەنتى:
«مەن لۋكاشەنكونى ءالى دە لەگيتيمدى پرەزيدەنت دەپ ەسەپتەمەيمىن. ويتكەنى، بەلارۋستە دەموكراتيالىق سايلاۋ جوق»، - دەپ مالىمدەگەن.
ەگليس لەۆيتس، لاتۆيا پرەزيدەنتى:
«بەلارۋس قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن سايلاۋ كەزىندە تۇتقىندالعان بارلىق ازاماتتاردى دەرەۋ بوساتۋعا، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قۇرمەتتەۋگە، ءسوز بوستاندىعى مەن ءباسپاسوز بوستاندىعىنا شەكتەۋ قويماۋعا شاقىرامىن»، - دەدى.
ماتەۋش موراۆەتسكي، پولشا پرەمەرى:
«9 تامىزداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن ەلدە وزگەرىستى تالاپ ەتكەن ءوز حالقىنا بەلارۋس بيلىگى كۇش قولداندى. ءبىز بەلارۋس حالقىنىڭ بوستاندىققا دەگەن ۇمتىلىسىن قولداۋىمىز كەرەك»، - دەگەن.
اندرەي بابيش، چەحيا پرەمەرى:
«بەلارۋس ءبىزدىڭ شۇعىل كومەگىمىزگە مۇقتاج. بەلارۋستە قايتا سايلاۋ وتكىزىلۋى ءتيىس جانە ول سايلاۋ اشىق ءارى شەتەلدىك باقىلاۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ءوتۋى ءتيىس»، - دەدى.
يانەز يانشا، سولۆەنيا پرەمەرى:
«مەنىڭ ويىمشا، بەلارۋستەگى قازىرگى داعدارىستى تەك بەيبىت جولمەن شەشۋ كەرەك. حالىقارالىق باقىلاۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن قايتادان سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك»، - دەپ مالىمدەگەن.
فرانسۋا-فيليپپ شامپان، كانادا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى:
«كانادا بەلارۋستەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىنگى بەيبىت شەرۋشىلەرگە كورسەتىلىپ جاتقان قىسىمدى ايىپتايدى. كانادا بۇل سايلاۋدىڭ قورىتىندىلارىن مويىندامايدى. ءبىز ەىقۇ-نى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەۋگە، ەلدە ەركىن ءارى ءادىل سايلاۋ وتكىزۋگە شاقىرامىز»، - دەپ جازدى.
سايمون كوۋۆەني، يرلانديا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى:
«مەن بەلارۋستەگى جاعدايلارعا قاتتى الاڭداۋشىلىق بىلدىرەمىن جانە ادام قۇقىقتارىنا قارسى جاسالىپ جاتقان ارەكەتتەردى ايىپتايمىن. بۇل سايلاۋدىڭ قورىتىندىسىن لەگيتيمدى دەۋگە كەلمەيدى. يرلانديا سايلاۋ ناتيجەلەرىن مويىندامايدى»، - دەپ جازعان.
دومينيك رااب، ۇلىبريتانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى:
«بەلارۋستەگى بەيبىت شەرۋشىلەرگە قارسى قولدانىلىپ جاتقان كۇش پەن قىسىم قورقىنىشتى. ۇلىبريتانيا بۇل بۇرمالانعان پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ قورىتىندىلارىن مويىندامايدى جانە ەىقۇ-نى (OSCE) بۇل رەپرەسسيالاردىڭ زارداپتارى مەن كەمشىلىكتەرىن دەرەۋ زەرتتەۋگە شاقىرادى»، - دەپ مالىمدەگەن.
ۋرماس راينسالۋ، ەستونيا سىتقى ىستەر ءمينيسترى:
«بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنداعى ساياسي جاعدايعا كوڭىل اۋدارۋىمىز كەرەك. ادام قۇقىقتارى مەن ساياسي بوستاندىق ماسەلەلەرىن، بەلارۋس ماسەلەسىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تالقىسىنا سالۋ كەرەك.ويتكەنى، بۇل ءبىزدىڭ ءوڭىر ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلە»، - دەپ مالىمدەگەن.
شتەفان زايبەرت، گەرمانيا مينيسترلەر كابينەتىنىڭ وكىلى:
«بەلارۋس. جۇزدەگەن مىڭ ادامنىڭ تاعى دا بەيبىت جولمەن كوشەگە شىعىپ، ءوز قۇقىقتارىن قورعاعانى، بيلىك اپپاراتى تاراپىنان جاسالىپ جاتقان رەپرەسسياعا قارسىلىق كورسەتۋى سۇيسىندىرەدى. بۇل ازاماتتار ەۋروپا ولاردىڭ جاعىندا ەكەنىن ءبىلۋى ءتيىس!»، - دەپ جازدى.
شارل ميشەل، ەۋروپا كەڭەسىنىڭ توراعاسى:
«بەلارۋستەگى سايلاۋ ءادىل ءارى ەركىن وتكەن جوق. بەيبىت شەرۋشىلەرگە كورسەتىلگەن كۇش ءبارىمىزدى تاڭقالدىردى جانە ول تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى. كىنالىلەر جازالانۋى ءتيىس. ەو سانكتسيا سالۋ ماسەلەسىن اقىلداسىپ جاتىر»، - دەپ جازدى.
جوزەپ بورەل، ەو-نىڭ سىرتقى ىستەر جانە ساياسي قاۋىپسىزدىك جونىندەگى توراعاسى:
«بەلارۋستەگى بەيبىت شەرۋشىلەرگە قارسى قولدانىلىپ جاتقان دورەكى رەپرەسسيانى دەرەۋ توقتاتۋ كەرەك. بەلارۋس حالقى دەموكراتياعا، ەركىن ءارى ءادىل سايلاۋعا قاقىلى»، - دەپ جازدى.
ۋرسۋلا فون دەر لياەن، ەۋروكوميسسيا توراعاسى:
«بىزگە بەلارۋستە ادام قۇقىعىن جانە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورەسكەل بۇزعاندارعا قوسىمشا سانكتسيا سالۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋ قاجەت. ەو سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ بۇگىنگى تالقىسى بەلارۋس حالقىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا قاتىستى ءبىزدىڭ نىق پوزيتسيامىزدى كورسەتەدى دەپ سەنەمىن»، - دەدى.
ەو سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ شۇعىل كەڭەسىندە بەلارۋس بيلىگىنە سانكتسيا سالۋدى گەرمانيا، اۆستريا، ليتۆا، لاتۆيا جانە شۆەتسيا قولداعان. كەيىن ەو كەڭەسىنە مۇشە 27 مەملەكەتتىڭ 26-سى سانكتسيا سالۋدى قوداعان. جالعىز ۆەنگريا قارسى بولعان.
8 مەملەكەتتىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسى
«2020 جىلدىڭ 9 تامىزىندا وتكەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بەلارۋستىڭ حالىقارالىق مىندەتتەرى مەن بۇكىل الەمدە مويىندالعان دەموكراتيانىڭ، زاڭدىق ۇستەمدىكتىڭ ستاندارتتارىنا ساي ەمەس. سايلاۋ ەركىن ءارى ءادىل وتكەن جوق.
ءبىز بەلارۋس بيلىگىن ساياسي وپپونەنتتەردى قۋدالاۋدى توقتاتۋعا، ادىلەتسىز قامالعانداردى دەرەۋ بوساتىپ، ادام قۇقىقتارىن قۇرمەتتەۋگە شاقىرامىز. ءبىز بەلارۋس ۇكىمەتىن دەرەۋ ارادا وپپوزيتسيامەن ديالوگقا كەلۋىن تالاپ ەتەمىز. ءبىز بەلارۋس حالقىمەن بىرگەمىز!».
مالىمدەمە اۆتورلارى: دانيا، ەستونيا، فينليانديا، يسلانديا، لاتۆيا، ليتۆا، نورۆەگيا جانە شۆەتسيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى.
ەۋروپارلامەنتتىڭ بىرنەشە پارتياسى بىرىگىپ، بەلارۋستە قايتادان پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋدى ۇسىنعان. ولاردىڭ بىرلەسكەن مالىمدەمەسى ەۋروپارلامەنتتىڭ رەسمي سايتىندا جاريا بولدى.
«ءبىز بەلارۋس حالقىنا ولاردىڭ ەرلىگى مەن شەشىمگەرلىگى ءۇشىن ريزاشىلىق بىلدىرەمىز جانە ولاردىڭ دەموكراتيالىق وزگەرىسكە دەگەن ۇمتىلىستارىن قولدايمىز. 9 تامىزداعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءادىل بولعان جوق. سۆەتلانا تيحانوۆسكايانىڭ جەڭىسىن راستايتىن ءادىل ەسەپ جاسالعان جوق. سوندىقتان، ءبىز الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ بەلارۋتىڭ قايتا سايلانعان پرەزيدەنت رەتىندە مويىندامايمىز، سونداي-اق، ەۋرووداقتاعى نون-گراتا تۇلعا دەپ تانيمىز»، - دەلىنگەن ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ مالىمدەمەسىندە.
بۇل مالىمدەمەنىڭ اۆتورلارى: «ەۋروپا حالىقتىق» پارتياسى، «جاڭارعان ەۋروپا» پارتياسى، «سوتسيال-دەموكراتتاردىڭ» اليانسى، «ەۋروپالىق كونسەرۆاتورلار مەن رەفورميستەر» توبى جانە «جاسىلدار» پارتياسى. بۇل بەستىك ەۋروپارلامەنتتەگى 705 ورىننىڭ 560-ىن يەلەنىپ وتىرعان ءىرى كواليتسيا.
ال كىمدەر مويىندادى، كىمدەر قۇتتىقتادى؟
شي جيڭپيڭ، قحر توراعاسى:
«مەن ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن بەلارۋس مەملەكەت قۇرۋ ىسىندە جوعارعى جەتىستىكتەرگە جەتەتىنىنە سەنىمدىمىن»، - دەگەن.
ۆلاديمير پۋتين، رەسەي پرەزيدەنتى:
«ءسىزدىڭ مەملەكەتتىك قايراتكەرلىگىڭىز ورىس-بەلارۋس قارىم-قاتىناستارىنىڭ، «وداقتاس ەل» اياسىندعى ينتەگراتسيالاردىڭ ارمەن قاراي دامۋىنا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىن. بۇل رەسەي-بەلارۋ باۋىرلاس ەلدەردىڭ مۇددەسىنە ساي كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەگەن.
قاسىم-جومارت توقاەۆ، قازاقستان پرەزيدەنتى:
«قيىن ساياسي كەزەڭدە وتكەن پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى – ءسىزدىڭ بەلارۋس ەگەمەندىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ جولىنداعى ستراتەگيالىق باعىتىڭىزعا دەگەن حالىقتىڭ قولداۋىن كورسەتىپ وتىر»، - دەپ جازعان.
شاۆكات ميرزيەەۆ، وزبەكستان پرەزيدەنتى:
«سايلاۋعا كەلگەن ادامداردىڭ جانە سايلاۋ قورىتىندىسى بەلارۋس حالقىنىڭ سىزگە دەگەن سەنىمىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتىپ وتىر. بۇل ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن ىسكە اسىرىلعان ەكونوميكالىق رەفورمالار مەن ازاماتتاردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان جۇمىستارىڭىزعا دەگەن حالىق قولداۋى»، - دەگەن.
سورونباي جەەنبەكوۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى:
«سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى – ءسىزدىڭ ۇلتتىق مۇددە مەن ازاماتتىق كەلىسىمدى نىعايتۋ ىسىندەگى باعىتىڭىزعا دەگەن حالىق قولداۋىن كورسەتىپ وتىر»، - دەگەن.
يگور دودون، مولدوۆا پرەزيدەنتى:
«ءسىزدى مەملەكەت باسشىلىعىنداعى ەڭ جوعارعى لاۋازىمعا قايتا سايلاۋ ارقىلى بەلارۋس حالقى سىزگە ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىر»، - دەگەن.
الەكساندر لۋكاشەنكونى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قۇتتىقتاعانداردىڭ جانە ءبىر لەگى:
يلحام اليەۆ, ءازىربايجان پرەزيدەنتى، نيكول پاشينيان, ارمەنيا پرەمەرى، ەمومولي راحمون, تاجىكستان پرەزيدەنتى، رەجەپ ەردوعان, تۇركيا پرەزيدەنتى، نيكولاس مادۋرو، ۆەنەسۋەلا پرەزيدەنتى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 9 تامىزدا وتكەن سايلاۋدىڭ بەلارۋس وسك ۇسىنعان قورىتىندىسى بويىنشا الەكساندر لۋكاشەنكو 80,1 پايىز، ونىڭ باستى قارسىلاسى سۆەتلانا تيحانوۆسكايا 10,1 پايىز داۋىس العان. بۇل سايلاۋعا حالىقارالىق باقىلاۋشىلار قاتىسقان جوق. دالىرەك ايتساق، قاتىستىرىلعان جوق.
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
Abai.kz
