KIRISPE

Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti,

memlekettilikting oidaghyday ornyghyp, nyghayy jolynda el tәuelsizdigining tarihy manyzyn sezine otyryp,

konstitusiyalyq qúndylyqtargha, respublikamyzdyng Túnghysh Preziydenti - Elbasy N. Á. Nazarbaevtyng halyq iygiligin kózdegen sarabdal sayasatyna adaldyq tanyta otyryp,

Qazaq eli memlekettiligin qúru men onyng negizderin jetildiru isinde qazirgi jәne bolashaq úrpaqtar aldynda jauapkershilikti bólise otyryp,

Qazaqstandy demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrudyng konstitusiyalyq mindetin negizge ala otyryp,

QAZAQSTAN RESPUBLIKASY MEMLEKETTIK TÁUELSIZDIGINING JIYRMA JYLDYGhY DEKLARASIYaSYN saltanatty týrde qabyldaydy.

* * *

1991 jylghy 16 jeltoqsanda «Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tәuelsizdigi turaly» Konstitusiyalyq zang qabyldanghannan bergi kezeng ishinde Qazaqstan demokratiyalyq sayasiy-qúqyqtyq jýiesi bar, ekonomikasy túraqty, halqynyng әl-auqaty joghary, údayy damu ýstindegi memleket retinde qalyptasty.

Etnosaralyq, konfessiyaaralyq kelisim men tózimdilikti qamtamasyz etuding ózindik ýlgisin iske asyru nәtiyjesinde jәne halqymyzdyng últjandylyghynyng arqasynda elding ishki sayasy túraqtylyghy men qalypty әleumettik-ekonomikalyq ósuine qol jetkizildi.

KIRISPE

Qazaqstan Respublikasynyng Parlamenti,

memlekettilikting oidaghyday ornyghyp, nyghayy jolynda el tәuelsizdigining tarihy manyzyn sezine otyryp,

konstitusiyalyq qúndylyqtargha, respublikamyzdyng Túnghysh Preziydenti - Elbasy N. Á. Nazarbaevtyng halyq iygiligin kózdegen sarabdal sayasatyna adaldyq tanyta otyryp,

Qazaq eli memlekettiligin qúru men onyng negizderin jetildiru isinde qazirgi jәne bolashaq úrpaqtar aldynda jauapkershilikti bólise otyryp,

Qazaqstandy demokratiyalyq, zayyrly, qúqyqtyq jәne әleumettik memleket retinde ornyqtyrudyng konstitusiyalyq mindetin negizge ala otyryp,

QAZAQSTAN RESPUBLIKASY MEMLEKETTIK TÁUELSIZDIGINING JIYRMA JYLDYGhY DEKLARASIYaSYN saltanatty týrde qabyldaydy.

* * *

1991 jylghy 16 jeltoqsanda «Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tәuelsizdigi turaly» Konstitusiyalyq zang qabyldanghannan bergi kezeng ishinde Qazaqstan demokratiyalyq sayasiy-qúqyqtyq jýiesi bar, ekonomikasy túraqty, halqynyng әl-auqaty joghary, údayy damu ýstindegi memleket retinde qalyptasty.

Etnosaralyq, konfessiyaaralyq kelisim men tózimdilikti qamtamasyz etuding ózindik ýlgisin iske asyru nәtiyjesinde jәne halqymyzdyng últjandylyghynyng arqasynda elding ishki sayasy túraqtylyghy men qalypty әleumettik-ekonomikalyq ósuine qol jetkizildi.

Halyqaralyq yntymaqtastyqtyng jalpygha ortaq qaghidattaryna adaldyq, jappay qyryp-joyatyn qarudan bas tartu, yqpaldastyq baylanystardy terendetu qadamdary elimizding әlemdik qoghamdastyqta joghary bedelge ie boluyna septigin tiygizdi.

Ata-babamyzdyng ghasyrlar boyy asyl armany bolyp kelgen egemen Qazaqstandy qúru jónindegi tarihy amanaty 1991 jylghy           1 jeltoqsanda birauyzdan Memleket Basshysy bolyp saylanghan Túnghysh Preziydent - Elbasy N. Á. Nazarbaevtyng basshylyghymen iske asty.

Respublika Preziydentining jetekshiligimen keng auqymdy ekonomikalyq, sayasy jәne әleumettik reformalar jýzege asyryldy.

Qazaqstan memlekettiligining negizin qalaushy - elimizding Túnghysh Preziydenti N. Á. Nazarbaev halyqty  jarqyn isterge júmyldyru, qoghamdaghy tatulyq pen kelisimdi nyghaytu, býkil halyqaralyq qoghamdastyqtyng rizashylyghy men qúrmetine ie bolghan jahandyq jәne ónirlik beybit bastamalardyng avtory retinde elding syrtqy sayasy baghytyn dәl aiqyndau isine orasan zor ýles qosty.

Memleket Basshysynyng jan-jaqty saralanghan ishki jәne syrtqy sayasatynyng arqasynda elimiz sayasy jәne әleumettik-ekonomikalyq silkinisterge úshyramay, derbes damudyng ótpeli kezenindegi qiyndyqtar men synaqtardy enserip, ilgerileu men órkendeu jolyna shyqty.

* * *

Tәuelsizdikke ie bolghan jiyrma jyl ishinde Qazaqstan jana ghasyrdaghy bәsekege qabiletti ekonomikagha negiz bolatyn aishyqty tabystargha jetti.

1995 jylghy 30 tamyzda respublikalyq referendumda qabyldanghan Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy memleketimizding oidaghyday damuynyng qúqyqtyq irgetasy bolyp tabylady.

Ata zanymyzda adamdy, onyng ómirin, qúqyqtary men bostandyqtaryn eng joghary qúndylyqtar dep tanugha túghyr bolatyn memlekettik egemendikting sayasiy-qúqyqtyq negizderi qalandy, qoghamnyng materialdyq jәne ruhany ómirin janghyrtudyng strategiyalyq maqsattary men mindetterin jýzege asyrugha mýmkindik beretin basty qaghidattar bekitildi.

Qazaqstan últtyq mýddelerdi jәne әlemdik damu ýrdisterin eskeretin sayasy qúrylystyng ózindik ýlgisin jasady.

Konstitusiyalyq evolusiya men qúqyqtyq jýieni satylap reformalau nәtiyjesinde elimizde memlekettik biylikting tengerimdi de tiyimdi jýiesi qalyptastyryldy.

Respublikada memlekettik biylik zang shygharu, atqaru jәne sot tarmaqtaryna bólinu qaghidatyna sәikes jýzege asyrylady. Memleketti basqarudaghy jýie týzushi róldi preziydenttik institut atqarady. Respublika Preziydenti Konstitusiyanyng senimdi kepili, eldi janghyrtudyng bastamashysy jәne iske asyrushysy bolyp tabylady.

Qazaqstannyng damuy strategiyalyq josparlar men baghdarlamalardyng negizinde jýzege asyrylyp keledi, olardyng ishinde barlyq qazaqstandyqtardyng ósip-órkendeuin, qauipsizdigin jәne әl-auqatynyng artuyn kózdeytin «Qazaqstan - 2030» preziydenttik strategiyasy basty oryn alady.

Respublikanyng negizgi baghdarlamalyq qújattarynda jәne Preziydentting jyl sayynghy Qazaqstan halqyna Joldaularynda el damuynyng algha qoyylghan maqsattaryna jetuge mýmkindik beretin baghyttar kórinis tapqan.

Qazaqstan adam qúqyqtary salasyndaghy halyqaralyq standarttargha qol jetkizuge jәne olardy saqtaugha jýieli әri dәiekti týrde úmtylyp keledi.

Respublikada adam men azamatty qorghau jýiesi qalyptastyrylyp, tiyimdi júmys isteude. Olardyng irgeli qúqyqtary men bostandyqtaryn aiqyndaytyn negizgi halyqaralyq sharttar ratifikasiyalandy.

Konstitusiyada shyghu tegine, әleumettik jaghdayyna, nәsiline, últyna, tiline, dinge kózqarasyna qaramastan adam jәne azamat qúqyqtarynyng tendigine kepildik berilgen.

Memleketting basty qoghamdyq baylyghy ishki sayasy túraqtylyghy men halqymyzdyng birligi bolyp tabylady.

Bizding jas tәuelsiz memleketimiz derbes damudyng jiyrma jylynda әleumettik jәne etnostyq qaqtyghystargha soqtyqpay óte aldy.

Respublikamyzda azamattyq qogham instituttary men jergilikti ózin-ózi basqarudy damytu ýshin qolayly jaghday jasalyp, sayasy partiyalardyn, qoghamdyq birlestikterding júmys isteuining qúqyqtyq negizderi kezen-kezenmen jetildirilude.

Bizding qoghamda otanshyldyq iydeologiyasy barynsha qoldau tauyp otyr.

Azamattarymyz elimizding jetistikterin, onyng asa bay tarihy dәstýrlerin, kóp etnosty halqynyng dostyghy men birligin oryndy maqtan etedi.

Qazaqstan halqy Assambleyasy elding kóp etnosty halqynyng mýddelerin bildiretin biregey institut retinde tanylyp otyr, onyng qyzmeti elimizdi meken etken barlyq etnostardy azamattyq jәne ruhaniy-mәdeny tútastyq negizinde toptastyrugha, qazaqstandyq jarasymdylyqty qalyptastyrugha baghyttalghan. Respublikada qazaqtardyng shetelderden tarihy otanyna oraluy ýshin jaghday jasalghan.

Tәuelsizdik kezeni qazaq tilining qayta týlep, odan әri damy týsuimen erekshelenedi. Memlekettik til Qazaqstan halqyn úiystyrudyng asa manyzdy faktory bolyp tabylady.

Memleket elimizdi mekendeytin etnostardyng aluan týrli mәdeniyeti men tilderining saqtaluyna jәne damuyna jan-jaqty qoldau kórsetip keledi.

Tәuelsizdik jyldarynda el ekonomikasy serpindi damy týsti, sonyng nәtiyjesinde әlemdik sharuashylyq jýiesine ýilesimdi kirigip, syrtqy ekonomikalyq daghdarystardyng saldarlaryna layyqty qarsy túrugha mýmkindik bergen qomaqty túraqtylyq qoryn jinaqtady.

Qazaqstanda naryqtyq ekonomikagha kóshu baghdarlamasy oidaghyday iske asyryldy, qarjy jәne bank jýiesi, damu jәne ekonomikany basqaru instituttary qúrylyp, tiyimdi júmys isteude. Tәuelsizdik jyldarynda ishki jalpy ónimning kólemi ondaghan ese artyp, joghary dengeyge jetti.

Kәsipkerlik qyzmet ýshin qajetti jaghdaylar jasalyp, biznesting memleket aldyndaghy әleumettik jauapkershiligin arttyrumen qatar onyng mýddelerining qúqyqtyq túrghydan  senimdi qorghaluyna kepildik berilip otyr.

Respublikamyzda sheteldik kýrdeli qarjynyng edәuir kólemin tartugha jәne birlesken ekonomikalyq jobalardy iske asyrugha yqpal etetin qolayly investisiyalyq ahual qamtamasyz etilgen.

Elding kóliktik-tranzittik әleuetin damytu, osy zamanghy aqparattyq-kommunikasiyalyq tehnologiyalardy jer-jerde engizu jónindegi jobalar sәtti iske asyryluda. Agrarlyq sektor qaryshty qadammen damyp keledi. Qazaqstan energetika men azyq-týlik boyynsha әlemdik qauipsizdikti qamtamasyz etetin jetekshi elder tobyna kirip otyr.

Qazirgi kezde ekonomikany әrtaraptandyru jәne ony shiykizattyq emes, joghary tehnologiyalyq jolgha qayta baghdarlau jóninde jana mindetter algha qoyyldy, ýdemeli industriyalyq-innovasiyalyq damu jónindegi memlekettik baghdarlama qarqyn alyp keledi.

Tәuelsizdik jyldary elding әleumettik infraqúrylymyn damytu men túrmys dengeyin jaqsartu jónindegi is-sharalar jýzege asyryldy.

Qazaqstan halyqtyng әl-auqaty jaghynan jahandyq reytingte әlemning alghashqy elu memleketining qataryna kirip, dýnie jýzindegi tez ósip kele jatqan ekonomikalar  ýshtigine enip otyr.

Ekonomikadaghy túraqtylyqtyng arqasynda jalaqynyn, zeynetaqynyn, shәkirtaqynyng jәne memlekettik jәrdemaqynyng túraqty ósui qamtamasyz etilude. Memlekettik budjetting әleumettik infraqúrylym, densaulyq saqtau, bilim beru, ghylym, mәdeniyet jәne sport salalaryndaghy kórsetiletin qyzmetterdi damytugha júmsalatyn shyghys kólemi jyl sayyn úlghaytyluda. Jastar sayasaty nysanaly týrde jýzege asyryluda.

Respublikamyz jiyrma jyl ishinde últtyq qauipsizdikti qamtamasyz etude aitarlyqtay nәtiyjelerge qol jetkizdi. Eldi qorghaugha qabiletti Qaruly Kýshter qúryldy, qúqyqtyq tәrtipti saqtau jәne últtyq qauipsizdikti qamtamasyz etu organdary qalyptastyryldy.

Qazaqstan ózining memlekettik shekarasyn zandyq túrghydan resimdeu men mejeleu jónindegi mәselelerdi týpkilikti sheshti, keng baytaq jerining shekaralyq shenberi boyynda tatu kórshilik beldeuin qalyptastyrdy.

Shekaramyzdyng shegendelui memleketimizding dúrys baghyttaghy halyqaralyq sayasatynyng jәne Qazaqstannyng Túnghysh Preziydenti N. Á. Nazarbaevtyng tikeley jeke bedeli men kýsh-jigerining arqasynda mýmkin boldy. Múnyng ózi tәuelsizdik jyldarynda qol jetkizilgen el tarihyndaghy bagha jetpes jetistikterding biregeyi bolyp tabylady.

Respublikamyz qauipsizdik pen yntymaqtastyq jónindegi jahandyq jәne ónirlik halyqaralyq úiymdardyng júmysyna belsene qatysuda, әlemning aldynghy qatarly elderimen ýilesimdi strategiyalyq әriptestik qarym-qatynas ornatuda.

Qazaqstannyng bastamasymen Aziyadaghy ózara is-qimyl jәne senim sharalary kenesining qúryluy jahandyq jәne ónirlik qauipsizdikti nyghaytugha qosylghan eleuli ýles bolyp tabylady.

Respublikanyng kóp vektorly syrtqy sayasaty ózining tiyimdiligin dәleldedi. Alys-jaqyn shet memlekettermen, әlemdik qarjy instituttarymen teng qúqyqtyq jәne ózara tiyimdi yntymaqtastyq jolgha qoyyldy. Qazaqstannyng ónirlik jәne óniraralyq baylanystary terendep keledi. Respublika órkeniyetter arasyndaghy kelissózderge dәneker buyn bola otyryp, Batys pen Islam әlemi arasyndaghy ýnqatysugha iygi yqpalyn tiygizude.

Osy zamannyng asa yqpaldy halyqaralyq úiymdaryna - Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq úiymy (EQYÚ) men Islam yntymaqtastyghy úiymyna (IYÚ) elimizding tóraghalyq etui - Qazaqstannyng joghary bedelining aighaghy.

EQYÚ sammiytining úzaq ýzilisten keyin ótkizilui - Qazaqstannyng osy úiymgha tóraghalyghynyng aituly nәtiyjesi bolyp tabylady.

Forumnyng qorytyndysy boyynsha qabyldanghan Astana deklarasiyasy әlemdik sayasatqa «euraziyalyq qauipsizdik» jәne «Astana ruhy» úghymdarynda kórinis tapqan qauipsizdik pen yntymaqtastyqtyn  jana týsinigin engizdi.

Qazaqstan әlemdik konfessiyaaralyq ýnqatysulardyng bastamashysy jәne úiymdastyrushysy retinde tanyldy.

Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining sezderi elder men órkeniyetter arasyndaghy beybitshilik pen yntymaqtastyqty nyghaytudyng manyzdy buynyna ainalyp otyr.

Tәuelsiz Qazaqstan yadrolyq qarugha qarsy jahandyq qozghalystyng kóshbasshylary qataryna endi.

Elbasynyng bastamasymen dýnie jýzindegi eng iri Semey yadrolyq poligony birjolata jabylyp, yadrolyq qarudyng әlemdegi tórtinshi arsenaly joyyldy. Qazaqstan әlem tarihynda  yadrolyq qarudan óz erkimen bas tartqan birinshi el boldy.

Memleketimiz yadrolyq qarudy taratpau tәrtibin mýltiksiz saqtay otyryp, jer jýzinde jappay qyryp joyatyn qarugha jalpygha birdey tyiym salu, beybit atomdy qauipsiz paydalanu, halyqaralyq yadrolyq terrorizm qaterine jol bermeu jónindegi jahandyq bastamalardy úsynyp keledi.

Preziydentimizding kenestik dәuirden keyingi kenistikte yqpaldasudyng qajettigin negizdeytin euraziyalyq iydeyasy ózining tarihy túrghydan dúrystyghyn dәleldep berdi.

Keyinnen Birynghay ekonomikalyq kenistikke úlasatyn Keden odaghynyng qúryluy bәsekege qabiletti ekonomikany qalyptastyru jónindegi mindetterdi neghúrlym tiyimdi sheshuge septigin tiygizude.

Respublikamyz Ortalyq Aziyadaghy yqpaldasu ýderisterining alghy shebinde túr, ónirdegi elderge ekonomikalyq jәne sayasy jәrdem kórsetip keledi, sonymen qatar jalpyónirlik mýddelerdi qoldau isinde ózining halyqaralyq úiymdardaghy yqpalyn belsendi týrde paydalanuda.

Qazaqstannyng jana bas qalasynyng orasan zor qúrylysy - auqymy men batyldyghy jaghynan Respublikamyzdyng Túnghysh Preziydentining tendesi joq ghalamat jobasy.

Jyldan jylgha kórkeyip, qarqyndy damyp kele jatqan Astana Tәuelsiz Qazaqstannyng maqtanyshy bolyp tabylady.

Euraziyanyng jýregindegi jana shahar Qazaqstannyng jarqyn da bayandy bolashaghyn aishyqtaydy. Astana - barsha halqymyzdy Qazaqstannyng kók bayraghy astyna biriktirip, onyng óz boyyndaghy jasampazdyq әleuetine degen senimin arttyra týsken últtyq iydeyanyng jýzege asuynyng naqty kórinisi.

*   *   *

Tәuelsizdikting alghashqy 20 jyly Qazaq elining ósip-órkendeui men iygiligi jolynda zamanymyzdyng asa kórnekti memleket qayratkeri Núrsúltan Nazarbaevtyng basshylyghymen, qazaqstandyqtardyng eren enbegining arqasynda respublikanyng qol jetkizgen tolaghay tabystaryn býkil әlemge pash etip otyr.

Elding qazirgi jetistikteri - bolashaq úrpaqqa arnalghan múra, HHI ghasyrda Qazaqstannyng túghyrly, baquatty, beybit el retinde serpindi damuynyn  berik negizi.

Astana, 2011 jylghy 10 jeltoqsan