Egemendi el bolyp, esimizdi jinaghaly beri biz әli kýnge qoghamymyzda bar bir ýlken dertpen kýresip kelemiz. Ol jegi qúrttyng tura ózi – jemqorlyq!

Adam óltiru auyr qylmys bolsa, men ýshin eng soraqysy osy jemqorlyq. Osynyng kesirinen kóptegen elder batpaqqa batqan kóliktey, ne algha jyljugha, ne keri ainalyp ótuge esh múrshasy joq.

Myna koronavirustyq pandemiya kezinde kóp nәrsening beti ashylghanday boldy. Keyinderi tipti, auru dendep, halyqtyng kópshiligi nauqastanyp, beybit zamanda qansha azamattarymyzdan airylyp qaldyq.  Shetel mamandary bizdegi jaghdaydy «erekshe» pnevmoniya dep, әlek boldy. Belgili bolghanday, búl kәdimgi koronavirus. Ashyq aitqanda, jemqorlyqtyng basynyp, óz shegine jetui edi.

Jemqorlyqqa kóngishtigimiz qanshama adamdardyng ólimine, ýlken qiyndyqtargha әkeldi. Qyrylyp qala jazdadyq. Dәri-dәrmekting tapshylyghy jәne baghanyng ushyghuy, nauqastardyng uaqytyly emhanagha jatqyzylmauy, qajetti nәrselerding negizsiz qymbat baghagha satyluy – búl ózenning bergi jaghasy ghana. Arghy jaghynda odan da qorqynyshty kórinister.

Jemqorlyqqa qatysty is-әreketterge óte qatang sharalar qoldanyluy kerek. Onyng jazasy auyr bolyp, esh ayaushylyq bolmauy tiyis. Biylikte otyrghan qanday sheneunik bolmasyn, baylyghy tasyghan qanday dókey bolmasyn, myna jemqorlyqqa qatysy bar әr azamat óte qatal týrde jazasyn aluy kerek.

Búl jerde zannyng kýshi myqty boluy shart. Zanmen tәrtip retteledi. Tәrtip bar jerde ghana jarqyn bolashaq qalyptasady.

Kók bayraghymyzda kókke samghaghan býrkitting beynesi bizding arman-maqsatymyzdy aiqyndaydy. Al sol býrkitting qanatyn keng ashyp, erkin samghauyna kedergi etetin – osy jemqorlyq. Múny jenbey, esh isimiz onbaydy. Ol týgil jemqorlyq últtyq qauipsizdigimizge ýlken qauip tóndirmek.
Jemqorlyq alghan adammen shektelmeydi, bergen adam da baryp túrghan qysmysker. Áriyne, alghany men bergeni bolsyn, búlaryng aspannan salbyrap týspeydi. Olar bizding ortamyzdan shyghyp otyr. Barlyghy da bizding agha-kókelerimiz, úl-qyzdarymyz, óz azamattarymyz. Kishileri ýlkeninen ýlgi alyp, al ýlkeni aram pighylyna erik bergen zaman.

Múny qazir aldyn alyp, short kesip doghartpasaq, keleshek úrpaq ta osylay bolyp qalyptasady. Balapan úyadan neni kórse, úshqanda sony iledi. Túrghan jerden kenet sanaly úrpaq payda bola ketpeydi. Búl ertegide ghana bolady. Qazirding ózinde jas býrdirshinderimiz, student pen oqushylarymyz jemqorlyq degende jiyirkenetindey boluy kerek.

Jalpy qarasaq, búl kesel joqtyqtan tuyndaydy. Al joqtyqty tuyndatatyn ýkimet tarapynan bólinetin qarajat bolsyn, kómek bolsyn, әr nerse óz dittegen jerine jetpeui. Halyqtyng túrmysy jaqsaruy kerek.

Ýkimet eshkimdi eleusiz qaldyrmaydy. Ár salagha jyl sayyn qomaqty qarajat bólinedi. Memlekettik baghdarlamalardyng basym bóligi tura túrghyndardyng túrmysyn jaqsartugha baghyttalghan. Alayda, kóp jaghdayda tiyesili nәrsening óz jerine jetpeui, arada talan-tarajgha ketui halyqtyng túrmysyn nasharlatady. Búl baryp túrghan opasyzdyq.

Abaydyng mereytoyyn atap ótip, Úly aqynnyng ólenderin jatqa aityp, týrli chellendjder ótkizdik. Biraq, biz Abaydyng aitqanyn, tipti, bolmasyn bir aqylyn jóndi oryndasaq, Úly aqynnyng ruhy marqayyp qalar ma edi. Basymyzgha tua bitken Abay biz qalay el bolamyz dep qanshama úiqysyz týnder ótkizgen bolar.

Bizding halyq talay qiyndyqtardy ótkerip, kóp nәrsege shydap keldi. Biz óte shydamdy halyqpyz. Bizding әr shanyraqta «bireuding ala jibin attama, bireuding aqysyn jeme» degen qaghida mindetti týrde aitylatyn. Biz batamen ýlkenderding alghys-tilegin alatyn edik. Múnyng barlyghy eshqayda kete qoyghan joq.

Auruyn jasyrghan auyrmay óledi demekshi, qaqsap túrghan jerimizdi ashyq moyyndauymyz kerek. Búl bir. Ekinshisi ony zang týrinde óte qatal jazalau qajet, tipti ólim jazasyna deyin... Ústalghan jemqor alghanyn týgel qazynagha qaytaryp berip, aqsha tólep qútyluyna esh mýmkindik bermey, ómirining songhy uaqytyna deyin týrmege qamau qajet. Jemqor naghyz qylmysker. Ol óz halqyna jany ashymaghan adam. Óz paydasyn joghary qoyghan adamnan esh nәrse ónbeydi.
Jemqorlyqtyng kóptegen kórinisteri bar. Ony tizbelep otyru kóp uaqytty almaq. Jemqorlyq – ata-babalarymyzdan múra bolyp kelgen dýnie emes. Búl bizge jat nәrse. Sondyqtan, ony jenu, tamyrymen júlyp alu – qoldan keletin is.

Biz qansha uaqytty qúr bos ótkizip aldyq, osy uaqytta jemqorlyq tamyryn jaydy, koronavirus sekildi qansha azamattarymyz otbasymen birge ony júqtyryp ta ýlgerdi. Degenmen, qanday auru bolmasyn, ony emdeuge bolady.  Qajet bolsa kýshtep emdeledi de.

Qanshama aqyn-jazushylarymyz «jarqyn bolashaq» jayly úrandatyp, ýmit etedi. Oghan qol jetkizuding joly – jemqorlyqty jyghyp, dәurenin jýrgizbeu.

Bizge әzir aigha úshudyn, damyghan el bolamyz dep shetelding ústanymdaryn endiruding esh qajeti joq. Aldymen, bizde órship túrghan jemqorlyqty auyzdyqtau. Osyny oryndasaq, rasymen odan da kórkeyip shygha kelemiz. Jәne búl ghajayyp nәrse emes, búl qarapayym zandylyq.
Lәiim solay bolghay.

Tóregeldi Sharmanov,

Akademiyk.

Abai.kz