Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 2695 0 pikir 23 Jeltoqsan, 2011 saghat 06:08

Syrym Dat. Janaózen - elding kelesi damu satysyna ótuding ólara kezeni

Osydan 25 jyl búryn bolghan Jeltoqsan oqighasy men keshegi Janaózen-2 oqighasynyng arasyna tendik qoya almaymyz. Alghashqysy últtyq namystyng shegine jete shiryghuynan tughan jalpyqazaqtyq sayasy ereuil bolsa, songhysy әleumettik-ekonomikalyq sebepting syltauynan biylik pen halyq arasynyng alshaqtay týsuinen tuyndaghan ereuil. Ekeui de kóterilis emes. Ereuil. Ekeui de biylik pen aradaghy alshaqtyghynan oryn alghan jayt. Ekeuinde de kóteriliske tәn basshylyq pen úiymdastyru alqasy bolghan joq, kóterilumen sheshu maqsaty algha qoyylghan emes, stihiyaly, halyqtyq. Qalyptasqan alghyshart otyngha ainaldy.

Biraq, songhysynyng dәmi barynsha ashy! Barynsha uytty! Óitkeni, oqigha oryn alghan kýn - Tәuelsizdikting kýni! Óitkeni, oqigha oryn alghan jyl - Tәuelsizdikting mereyli jyly! Óitkeni, oqigha oryn alghan dәuir  - egemen el bolghan kezen!

Alayda, songhy oqighanyng barysy da, qalyptasuy da kýrdeli, qynjylysty, qanjylasty. El azamattaryn elding biyligine qyr kórsetu maqsatyn betke ústaugha mәjbýr bolghan oqigha. Jeltoqsan - 86 jalpyúlttyq sayasy mýddening shiryqqan tarihy sәtine tura kelse, Jeltoqsan - 11 jalpyúlttyq әleumettik mýddening barynsha ushyqqan kezeninde tap bolghan oqigha.

Osydan 25 jyl búryn bolghan Jeltoqsan oqighasy men keshegi Janaózen-2 oqighasynyng arasyna tendik qoya almaymyz. Alghashqysy últtyq namystyng shegine jete shiryghuynan tughan jalpyqazaqtyq sayasy ereuil bolsa, songhysy әleumettik-ekonomikalyq sebepting syltauynan biylik pen halyq arasynyng alshaqtay týsuinen tuyndaghan ereuil. Ekeui de kóterilis emes. Ereuil. Ekeui de biylik pen aradaghy alshaqtyghynan oryn alghan jayt. Ekeuinde de kóteriliske tәn basshylyq pen úiymdastyru alqasy bolghan joq, kóterilumen sheshu maqsaty algha qoyylghan emes, stihiyaly, halyqtyq. Qalyptasqan alghyshart otyngha ainaldy.

Biraq, songhysynyng dәmi barynsha ashy! Barynsha uytty! Óitkeni, oqigha oryn alghan kýn - Tәuelsizdikting kýni! Óitkeni, oqigha oryn alghan jyl - Tәuelsizdikting mereyli jyly! Óitkeni, oqigha oryn alghan dәuir  - egemen el bolghan kezen!

Alayda, songhy oqighanyng barysy da, qalyptasuy da kýrdeli, qynjylysty, qanjylasty. El azamattaryn elding biyligine qyr kórsetu maqsatyn betke ústaugha mәjbýr bolghan oqigha. Jeltoqsan - 86 jalpyúlttyq sayasy mýddening shiryqqan tarihy sәtine tura kelse, Jeltoqsan - 11 jalpyúlttyq әleumettik mýddening barynsha ushyqqan kezeninde tap bolghan oqigha.

Búghan baylanysty eshkim de jauaptan jaltara almas. Býgin jaltarghanmen, ne Tarih aldynda, ne El aldynda jauap beruge bәribir tura keledi. Sondyqtan ashylghan abyroydy jabugha eki jaq qana emes, ýshinshi tarap - Últ ta kirisui tiyis. Sebebi, oryn alghan Janaózen-2011 oqighasy jergilikti mekenge tәn jayt emes, әbden qordalanghan eldegi әleumettik-qúqyqtyq ahualdyng synghan ainasy bolyp otyr. Jәne biylghy oryn alghan aluan sipatty bolyp kórinetin búzaqylyqtar men qylmystardyng eldik auqymda kórinis berui memlekettegi sayasy abyroygha selkem týsiru kórinisi ghana emes, sayasy biylikting halyqtyng qajetin óteude jibergen osaldyghynyng kórinisi. Biylikke der kezinde osaldyqty kózine beybit jolmen kórsete almay ishten tynghan halyqtyng da kinәsi.

Áriyne, oqighanyng sebebin tereng boylamay, ózimizdi ózimiz aldap shala qymtap otyrugha bolar, biraq oghan qalyptasqan tarihy jaghday etek jyighyzbaytynyn úghatyn uaqyt keldi. Endi memleket Qazaq qoghamy aldyndaghy bereshegin ótemey, elding berekesi bola qoyar ma eken?! Sebebi, songhy jyldary bolyp jatqan jaghymsyz oqighalar tek qana eldegi qazaq qoghamyna tәn nemese qatysty ekenin saraptaytyn uaqyt tudy emes pe?!

Qoghamdaghy sayasy oiynshylar sanalyp, solargha esep berilip kelgen orystildi qogham sahnadan birte-birte sytylyp bara jatqanyn bayqasaq ta, bayqamaghansu bizdi osy jayttargha әkelip tiredi. Qysqasy, eldegi barlyq songhy dýrbeleng memleketti qúrap otyrghan basty resurs - qazaq halqynyng ózine tiyisti talap pen sybaghagha qanaghattanbay otyru sebebinen tuyndap otyrghanyn qymtay almaymyz.

Eger de, Tәuelsizdik alu jyldary qarsanynda últtyq qajettilik egemen bolugha úmtylghan bastamalargha júmsalyp ótelse, sodan bergi memleket týzu kezenderinde biylikke barsha mýmkindigi men erkin berip kelgen ÚLT jyl sayyn eselenip molayghan qauqary men әleuetin júmsaytyn sayasi-ekonomikalyq kenisten yghystyryla bastady. Qazaq halqy ózining búghan deyingi ruhaniy-materialdyq qúndylyghy men resursyn memleketke qojayyn halyq retinde sezinuge degen senimnen kýdigi molaya bastady. Bar kirbing men ruhany daghdarys osydan bastaldy.

Búghan qosa, últtyng iyek artar jana elitasy boy kórsete almay otyr, eskisi jyldar ótken sayyn sahnadan jylystauda. Barghan sayyn -sayasi-intellektualdyq quat molayyp, ony júmsar kenistik belgili bir toppen shektelude. Eldegi irili-uaqty daular birjaqty qaralyp, birjaqty sheshiletin ghana jýie qalyptasty. Jergilikti mәseleni sheshetin sayasiy-qoghamdyq instituttar joq. Qazaqtyng tarihy aqsaqaldyq instituty kelmeske ketkendey synayy bar. Qariyalardyng jas úrpaq aldyndaghy qauqaryn bylay qoyghanda, qoghamda da orny qalmady, auyl әkimine de sózi ótpeydi. Jergilikti ózin ózi mengeru qúrylymy taghy joq.

Býgingi qazaq qoghamy júrtshylyqtyng belgili bir dengeydegi qajetin óteytindey sanylau qajetsinude. Eldegi týrli dengeyde liyderlik qabiletting orny bolatynday qúrylymdar kerek. Áytpese, jas úrpaqqa da, jalpy júrtqa da «auyldaghynyng auyzy sasyp», ógeydin, ózgening aqyly men kenesi,tipti iydeologiyasy qabyldanatyn kýige taqap otyrmyz. Sol ahual antiymemlekettik ahual tughyzyp otyr. Nomenklaturalyq jasandy elita qoghanyng әjetine jaray almay otyr.

Jeltoqsan-86 oqighasyn sýrginge ainaldyrghan qyzyl imperiya halqymyzdy ruhany basyp-janshudy qolgha alghanda, soghan toytarys әri jauap bergen, últtyng ensesin kótergen taghy bir oqigha 1989 jylghy shildedegi Janaózen-1  bolghanyn jasyra almaymyz. Sol jerden 23 jyldan song osy oqighanyng oryn aluy bir taraptyng ghana jauapkerligi bolar deuge taghy bolmaydy. Mәseleni jamap-jasqau eshqashan da abyroy bermeydi!

Tarihy kinә - jekemenshik emes, bólisu kerek! Múnday auqymdaghy dau men kiykiljin  - bireuding aitaghymen ne bir sәtte oryn alar oqigha emes, jinalghan zapyrannyng lyqsuy! Búghan biylik tarapynan shynayy ýnilu bastaldy: senat tóraghasy oqighanyng sebebine múnayshylar talabynyng oryndalmay keluin atady. Biraq búl alynatyn sheshimge eng bolmasa ruhany negiz bolghany abzal.

Janaózen -11 oqighasy - elding qayghysy emes, Jeltoqsan-86 sekildi el damuynyng kelesi satysyna kóterilerdegi әldebir әleuetti tarihy sheshim tughyzar ólara kezen, ólara kórinis. Búl ýshin Halyqqa eregisip, odan kek alu әreketi sayasy sheshimge negiz bolmauy qajet. Sayasatqa sezim emes, egemen elge tәn salqyn aqyl aralassa degen tilek bar. Oryn alghan oqighany saraptau - býginning isi emes, biraq odan ary ushyqtyrmau ýshin sheshim qabyldau býginnen bastalghanmen, onyng ertengi úlghaymauyn boldyratyn birden bir alghysharty boluy kerek.

Úlanghayyr elimizding qay týkpiri bolsa da alashqa qymbat, oryn alghan oqigha qaysymyzdyng da qabyrghamyzdy qayystyrady. Biraq alashty alashtan alastaytynday, ógeysiytindey, búralqy kóretindey ýderisti ydyratatyn jýie men jaghday qajet.Áytpese, taghy bir «Sayasy buronyn» sheshimine iyek artatyn ahual tuyndauy bek mýmkin.

Bolghan jaytqa qatysty manyzdysy - pikir de, iydeologiya da emes, adal da әdil sheshim. Jәne ol biylik pen halyq arasyn odan sayyn jymdastyra týsetin akt boluy kerek. Jalghan sheshim aragha syna týsirip, ózgening aralasuyn qamty bermek. Halyq pen biylik arasyna jelim bolatyn kez kelgen sheshim men kýsh qana memleket irgesin bekitetinine bәrimiz bolyp bas qatyruymyz kerek.  Búl iste bir tarapty jaqtau emes, bastysy - el ekenimizdi kórsetetin kóregendik! Soghan kim bolsa da búqpay qatysqany abzal.

«Abay-aqparat»

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2280
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3601